ертханалы жмыс №19-20
Таырыбы:Бадарламалы жйемен зара атынасты директивті-диалогты
пішіні. Командалы жол интерфейсі (Command Line Interface - CLI).
Жмыс масаты: Командалы файл негізінде бадарламалы жйемен зара атынасты директивті-диалогты пішінін ру дадыларын игеру.
Берілген жмыста командалы файлдар арылы зара атынасты командалы-директивті пішіні арастырылан. Диалогты зара атынасты диалогты пішіні дайындыы бар олданушыа арналан жне бадарламаларды орындалу алгоритмдерін, сондай-а жеке командалар мен оларды параметрлерін білуді ажет етеді. Команданы іске осу немесе жеке директиваларды орындалуы командалы жолдан орындалады.
олданушыны бадарламалы жйемен диалогты зара атынасында хабарламаларды 2 типін крсетуге болады: апаратты енгізу ралдары кмегімен олданушы пішімдейтін кіріс хабарламалар жне апаратты шыару мен бейнелеу ралдары кмегімен жйе пішімдейтін шыыс хабарламалар. Диалогты бірінші адамы жйені бір немесе бірнеше хабарламаларды беруінен басталады. Шыыс хабарламалар процедуралы блімні орындалу нтижесін немесе жйе мен диалогты кйін белгілейді.
Диалог реттілігі з алдына инициатива жйеге жне олданушыа меншікті болатын реттіліктерге блінеді. Сондай-а инициативаны шінші типі бар – аралас инициатива, яни басарушы сигналдар кмегімен инициативаны айта лестірілуі. зара атынасты директивті пішіні жйе туралы жне операциялы жйені басарушы командалары туралы арнаулы білімді талап етеді.
Тапсырма:
Берілген жмысты орындалуы олданушыны бадарламалы жйемен зара атынасыны директивті-диалогты пішімін орындайтын трт командалы файлды рудан трады.
Жмысты орындаанда келесі командалы файлдарды (bat-файлдар) ру ажет:
1-нса – символ-параметрлермен;
2-нса – файл атын олданатын параметрлермен;
3-нса – сырты “CHOICE” командасын олдану арылы (зара атынасты директивті-диалогты пішіні).
4-нса – бірнеше параметрлерді олдану арылы.
Командалы файлдармен орындалатын олданылатын параметрлер мен функцияларды санын студенттер здері тадайды.
Мндай файлдарды мысалдарын арастырайы.
1-нса.
Мнда «р» параметрін олдананда, «stud» каталогыны мазмны аралады.
@echo off
if -%1==- goto konez
if %1== p goto work
: work
dir c:\stud
pause
goto konez
: konez
echo Жмысты аятаыыз келе ме?
pause
goto exit
: exit
2-нса.
Бл жадайда параметр ретінде a.txt файлы олданыланда, осы файлды мазмны аралады.
@echo off
if -%1==- goto konez
if not exist %1 goto mess
echo Файлды арап шыу
type %1
pause
goto konez
: mess
echo Файл табылан жо
pause
goto konez
: konez
echo Жмысты аятаыыз келе ме?
pause
goto exit
: exit
3-нса.
Бл мысалда зара атынасты диалогты-директивті пішіні арастырылады, берілген жадайда командалы файл келесі функцияларды орындайды: “y” альтернативасын тадаанда, “stud” каталогы аралады, “n” баламасын тадаанда, бадарламадан шыады, егер де олданушы тадау жасамаса, ДЭЕМ 10 секундтан кейін зі тадау жргізеді, берілген жадайда жмыс аяталады.
@echo off
echo Егер сіз “stud” каталогын арап шыыыз келсе, “Y” басыыз
choice /c:YN /t:N,10
if errorlevel 2 goto vyhod
dir C:\stud
pause
goto exit
: vyhod
echo Жмысты соы
pause
:exit
4-нса (бірнеше параметрлер)
@ECHO OFF
if /%1==/ goto konez
if not exist %1 goto error
if %2==u goto udal
if %2==c goto copu
if /%2==/ goto konez
:copu
md AAA
echo Katalog cozdan
pause
copy %1 AAA
pause
goto exit
:udal
del %1
pause
goto konez
:error
echo file ne ukazan
:exit
Есептеме мазмны:
а) Диалогты зара атынасты пішін жнінде ысаша малмат келтіру.
б) Командалы файлдар жне оларды олданушыны бадарламалы жйемен диалогын йымдастыру шін олданылуы жнінде негізгі мліметтерді келтіру.
в) рылан bat-файлдарды мтіндерін келтіру.
1 – ескерту. Есептеме ЖОО-да абылданан талаптара сйкес болу керек.
2 – ескерту. Бадарламалар кодтары рбір студентте ерекше болу керек.
3 – ескерту. Студентті MS DOS жеке командалары жніндегі білімін жне бадарламаларды жмыс абілетін оытушы тексерген со, студент зертханалы жмысты орауа жіберіледі.
СОЖ 12-13
Апаратты енгізу ралы – локаторлар
Тапсырма:
1) Локатор типтес апарат енгізу рылысыны ызмет принципін
білу.
2) Локатор типтес ртрлі рылыларды олдану ерекшеліктері.
СОЖ-ны ткізу трі – тренинг.
дістемелік сыныс: Локатора жататын бірнеше апаратты енгізу ралдарын арастырайы. Кодтау планшеті. Кодтау планшетіні беті тегіс жазыты, ол арылы оператор курсорды сауса шымен немесе карандаш трізді ралмен жылжыта алады. Планшетті бетіні астында ткізгіштерді торы орналасан, олар арылы зіліссіз электр импульстері теді. Импульс курсорды иылысу нктесі арылы ткенде сигнал пайда болады. Осындай екі сигнал аланнан кейін – бірі горизонталь, ал екіншісі вертикаль ткізгіш – компьютер курсорды иылысу координатасын анытайды, содан со ол экран бетіндегі нктені координатасына ауысады. Млдір экранмен айын иылыс аймаы, сонымен бірге планшетті астынан жарытандыру арылы ааздан экран бетіне сызулар мен суреттерді тсіруге ммкіндік береді, ол шін курсорды иылыс нктесі арылы сызуды немесе суретті контурын айналып ту жеткілікті.
Тышан. «Тышан» атты рал экран бетіндегі курсорды басаруа арналан. Тышанды беті тегіс жазыты бойымен жргізген мезетте тышанны тбіне бекітілген домала шар екі фрикционды роликті айналдырады. Роликтерді брыштарында орналасан абылдаыштар белгілі бір брыша брылан стте импульстер тудырады, олар компьютерге енген мезетте курсорды озалысына айналады. Тышанды стелді стінде пайдаланан тиімді. Оператор тышанды озалта отырып экран бетіндегі курсорды алаан баытта асан длдікпен жылжыта алады. Тышанны корпусында екі-ш батырма орналасан, оларды атаратын жмысы ртрлі.
Джойстик. Джойстик – жоары мтыан сабы бар рал. Бл ралды ртрлі трт жаа (оа, соа, ілгері, кейін) немесе сегіз жаа (сол трт жне трт диагоналды) жылжытуа болады. Джойстикті жылжуы потенциометрді кмегімен электр сигналдарына трленеді, ол курсорды сйкес баытта жылжытады. (жне де, курсорды озалу жылдамдыы клбеу брышына туелді).
Дыбысты планшет. Дыбысты планшетте позицияны тадау ралы ретінде карандаш немесе сілтеме пайдаланылады. Алайда планшетті жан-жаына жол трізді пішіні бар микрофондар бекітіледі. Ал арындашты шында электр разряды болады. рбір микрофонны разряды мен дыбысты толын арасындаы уаытша кідіріс арындаш пен планшетті шетіне дейінгі ашытыа пропорционал болады. Осындай принцип бойынша ш лшемді дыбысты планшеттер жасауа болады.
Лекция №21. Тестілеу
Диалогты жйе пайдаланушыдан тсетін берілгендерді дрыс енгізбеуден орайтын ралдар болу керек.
детте атарлар бадарламалар кірісінде ш себептен туындайды:
1. Кіріс берілгендеріні дрыс берілмеуі. Кіріс берілгендеріні дрыстыын талдауа арналан жасы ралдар бар болса, бл ателер азайтылады;
2. Бадарламада логикалы ателерді жіберілуі, сондай-а кездейсо атарлар;
3. Алгоритмні дрыс тадалмауы. Тестілеу ателерді орындау этабында анытайты. Біра бл ателерден тылуа болады.
Верификация – бадарлама жобасын, жаттамаларын жне талаптарын, бадарламаларды жобалау этабында келісілмеген жне наты емес ателерді табу масатымен бадарлама бліктерін тексеру процесі.
Тестілеу – бадарламаны функциялау кезінде ателерді табуа атысты бадарламаны верификация процесіні блімі. Алайда е жасы тестілеу кез келген жйені эксплуатациясы болып табылады. Наты шарттарда диалогты жйені за эксплуатациясы нтижесінде бадарламадаы ателерді шыаруа болады.
Кіріс берілгендерінде пайда болатын ателерді себептерін арастырайы. Е алдымен, жйе дрыс емес кіріс берілгендерінен оралуы керек, яни берілгендерді дрыстыын талдайтын бадарламалары болуы керек. Бл «талдаушыны» тестілеу дрыс емес берілгендерді енгізу арылы жзеге асады.
Жйеде енгізуді ателер диагностикасы алдын-ала арастырылуы керек, яни талдаушылар берілгендерді кірісіндегі ателерге туелді хабарламаларды беруі керек.
Маыздысы, бл хабарламаларды пайдаланушыа наты жне тсінікті болуы. Тестілеу кезінде талдаулар ателер жайлы барлы хабарламаларды беруін талап ету керек, яни кірістік тестік берілгендерде ателер жайлы барлы хабарламаны орытындысына алып келетін ателер йлесімі болуы керек. Тесттік берілгендер – бл кіріс берілгендерін деуді дрыстыын тексеру шін арналан жне талдау бадарламасын тексеру шін дрыс емес берілгендерден тратын берілгендер жиынтыы.
Логикалы ателер диалогты жйені жзеге асыруды барлы сатыларында кездеседі: арнайы жне диалог сценарийін деу кезінде, жобалау жне бадарламалау кезінде. Логикалы ателерді байау шін бадарлама листингін олдану ажет.
Бадарламаларды кеінен тараан логикалы ателер болып келесілер табылады:
· айнымалыларды бастапы мндерін дрыс бермеу;
· циклды дрыс йымдастырмау, соны ішінде циклдан кезегінен брын шыу;
· бадарламаны ішкі берілгендеріндегі, берілгендер типтеріндегі ателіктер;
· тарматануды йымдастыру кезінде бір немесе бірнеше шарттарды ткізіп жіберу;
· тарматанудаы дрыс емес логикалы шарттар;
· дрыс есептелмейтін мндер;
· айнымалыларды мндерін брмалау.
Жобалауды логикалы ателеріне, сонымен атар дрыс емес немесе наты емес алгоритмді тадау, бадарламалар арасында байланыстар жайлы келісімдерді сйкес келмеуі жне т.б. жатады.
Барлы бл ателер жеке модульдерді жне жйені ттастай тестілеу дегейінде байалуы ажет. Егер олмен тексеру ателерді рі арай байауа рсат етпесе, онда тестілеу кезінде ЭЕМ пайдаланылады. Тестілеу тапсырмасы ателерді байау болып табылады, ол бадарлама жмысыны дрыстыын крсету емес. Тесттік берілгендерді бадарламаны жзеге асыруа атыспаан адам дайындааны дрыс.
Модульді тестілеу процесі зіне келесі этаптарды осады:
· модульді ту жолдарын тестілеу;
· циклды тексеру;
· тарматануды тексеру;
· ішкі айнымалыларды дрыстыын тексеру.
Модульді тестілеуде лкен кмекті бадарламаны жалан орындалуын абылдау крсетеді. Диалогты жйелерге бл абылдауды олдану жмысты «жалан» сеансы деп аталады, бндай сеанс кезінде пайдаланушыны рекеті тестілеу сценарийімен сйкес алдын-ала дайындалан тестік файлмен ауыстырылады. Егер модульді жне жйені ттастай тестілеу сценариін алдын-ала десе, онда тестілеу процесі арапайымдалады.
Диалогты жйені енгізу
Диалогты жйені енгізу – жзеге асыруды кптеген иын этаптарыны бірі, бл этапта делген жйе соы пайдаланушыа рсаты болатындытан, яни адама немесе адамдар тобына арналып рылан диалогты жйе. Яни осы жерде керегі мен натысыны сйкес келмеушілігі пайда болады. Бл жйені функционалды таайындалуына жйені деушілер мен оны пайдаланушыларды кзарастарыны ртрлілігімен тсіндіріледі.
детте мндай жадайда жымды олдану шін жйені жобалау жне диалогты жйені деу процесінде соы пайдаланушы атыспаан жадайда туындайды. Дегенмен кптеген диалогты жйелерді соы пайдаланушылары болады. Сондытан диалогты жйеді пайдаланушымен атынасты амтамасыз ететін рылылар болуы керек. Бндай жйелерді пайдаланушымен досты жйелер деп атайды.
Диалогты жйені енгізуді табысы кбіне пайдаланушы талаптарына адаптация бойынша ммкіндіктеріне байланысты. Бл жйеде кіріс ателеріні диагностикасыны дамыан жйесі болу керектігін жне ажет жадайда пайдаланушыа «кмек» жне кмек беруі керектігін білдіреді.
Егер диалогты жйеде атынасты амтамасыз ету рылылары жне дамыан болса, онда пайдаланушы брібір терминал алдында отырып барлыын шешуге болмайтындытан, жйе бойынша басылан жаттаманы алуа талпынады. Біра терминалдан тыс жмыс кезінде де жйе бойынша анытамалы басарушылы маызды кмек крсетеді.
Енгізуде дрыс рылан жне жеткілікті толы жаттаманы лкен мні бар. Пайдаланушылар жаттамасы екі масата ызмет крсетеді: анытама шін жне оыту шін. сіресе жйені ммкіндіктерін ысаша трде жазатын анытамалы басарушылыа лкен сраныс. детте анытамалы басарушылы кіріс блімнен, нсаудан жне осымшадан трады. Кіріс блімі функциялар жне жйе белгіленуі, сонымен атар оны пайдаланушылар жайлы тсініктеме береді. «Кездейсо» пайдаланушы кіріс блімін оыаннан кейін диалогты жйемен жмыс істеуден бас тартуы ммкін.
Анытамалы басарушылыты негізгі блімі пайдаланушымен орындалатын нсаулар жне процедуралар жазбаларынан трады. Соында орналасатын осымша тестіге жйемен басаратын командалар, пайдаланушымен енгізілетін апарат формаларына талаптар тізімінен жне т.с.с трады.
Енгізу этаптарында жргізілетін негізгі жмыстарды арастырайы.
1. Жаа жйеге кшуді жобалау (жаа жйе ескіні алмастырады, ал егер алдында ешандай жйе болмаса, онда арастырылатын жйені толыымен жаа деп атауа болады).
1.1. Жаа жйеге кшуді дістемесін деу, яни жаа жйеге кшуді амтамасыз етуді йымдастырушылы-техникалы рылылар жиынтыыны жазбасы.
1.2. Жйені алып жретін пайдаланушылар мен ызметкерлер шін нсауларды деу.
1.3. Жйені функциялауды баылау дісін деу (трленген баылау мысалдары мен берілгендер файлы негізінде).
2. Жаа жйені рекетке енгізу.
2.1. Жйені сынау (олар жан-жаты болуы ажет).
2.2. Жйені пайдаланушылар мен алып жруші персоналды оыту.
3. Жйені функциялауды баылау, енгізу этабында байалан ателерді тзеу.
Лекция №22. Алып жру. Жйені алып жрушілік
Жаа диалогты жйені енгізу ажетті болып табылады, біра оны функциялау жеткіліксіз шарт. Жйеде ателіктер болуы ммкін немесе андай да бір дрежеде ркезде згеріп тратын талаптара сйкес келмеуі ммкін.
Бірінші жадайда ателіктерді жою ажет. Алдымен диалогты жйемен деушілер айналысады. Одан кейін берілген ндірісте жйені алып жруге жауапты адам таайындалады. Ол жйені деуші болып табылмайды жне оны алып жру процесінде онда белгілі иыншылытар туындайды. Жйені табысты алып жру шін алып жрушілік жаттаманы лкен мні бар. Жасы рылан жаттама санын жйені алып жретін бадарламалаушыа жйе рылымын жеткілікті тез талдауа жне байалан ателіктерді жоюа ммкіндік береді.
Екінші жадайда жйені дамуы ескеріледі. Шыныменен, біршама уаыттан кейін жйе тез згеретін талаптара сйкес келмеуі ммкін. Жйені дамуы ысарады, егер ол ашы болып келсе. Ашы жйе функционалды ммкіндіктерді лкейтуді амтамасыз ету рылыларынан трады. Бл шін диалог сценарийін деуге ерекше назар аудару ажет.
Алмастыру деп диалогты жйе сранысына жауап ретінде пернетатадан берілгендерді шыарумен байланысты операцияны тсінеміз.
Аныталан функциялар жйесіні орындалуы бойынша алмастырулар жиынтыы процедура деп аталады. Шынымен де, процедура бір алмастырудан да тра алады. Диалог сценарийін жобалауда есепке алынатын бар факторларды арастырайы:
Диалогты соы масаты. Бл масаттар диалогты есебіні ойылуынан шыады. Брінен брын диалог графы трінде крсеткен жн.
Диалог графы:
детте мндай ралдарды бадарламасы бар, олар ашы жйе ортасында ызмет істеуге негізделген жне пайдаланушы немесе шыарып салушы бадарламалаушы диалогты бадарламаларды жазуа ммкіндігін амтамасыз етеді. Мндай ралдар жйеге жаа командалар енгізуге ммкіндік береді.
Егер жйе жабы болса, онда оны рамына жаа модульдер кіргізу практикалы трыдан ммкін емес, сондытан жйелерді жобалауда оны кееюіні ммкіндіктерін оюымыз керек.
Біра шыарып салу процесі тек ана ателіктерді жоюды жне дамуына негізделмеген. Жйені шыарушы тла мынадай функцияларды орындау керек:
· Жйені жмыса абілетті жадайда стау;
· Жйені функциялауа баылау жасау;
· Жйені администрациялау.
Алашы екеуі негізінен мыналарды береді:
- Резервтік магниттік дискіде бадарламалы амтамасыз етуді жне жйе берілгендеріні кшірмесін жасау;
- Пакеттік мысалдарда жне есептерде функционалды жйені дрыстыына периодты баылау;
- Жйені жадайы мен арнайы журналда табылан ателерді фиксациясына баылау.
детте барлы 3 функцияларды баылау администраторын біріктіреді жне орындайды, ол – бтіндей аланда жйені функциялауда жауапты адам.
Жйені администрациялау мынадай функцияларды орындауды талап етеді:
- Жйеге жаа пайдаланушыларды енгізу. Жаа пайдаланушылар жйені есте сатауына зіні фамилиясы арылы тіркеледі. Олар администратора зіні паролін жйеге кіру шін хабарлайды. Администратор жаа пайдаланушыа жйені сол немесе баса функциясына приоритет немесе кіру дегейін тіркейді. детте фамилиясы жне парольден баса топ немесе блімше крсетіледі, онда пайдаланушы, телефон, туылан кні, айда жмыс істейді (жйе пайдаланушыны туан кнімен ттытай алады жне сыйлы есебінде дискіде осымша орын таайындау ммкін немесе уаытша 1 кнге приоритет жаалытарына кіру);
- Пайдаланушы арасында жйе ресурстарын жіктеу. Администратор ресурстарды тарату ана емес, жйені пайдаланушылар арасында ресурс бойынша айшылыты жадайлара рсат беру ажет;
- Жйені функциялау туралы апаратты деу жне жинатау. Жинатау жне деу функцияларыны апараттары автоматтандырылан болуы ммкін жне жйе рамына кіре алуы да ммкін. Бл ралды жмысшыны орытындысы жйе администраторы арылы жне пайдаланушылар арасындаы ресурстарды жайастыру бойынша шешім абылдау шін шыыс нктесі, жйеге жктеуішті айта орналастыру жне таы баса ызмет атарады;
- Резервті кшірмемен немесе баса дістермен авариялы кедергіден кейін жйені жмыс абілеттілігін айта орнату (рине, жйе администраторы ажетті резервтік кшірмелер саныны рылымын баылау керек);
Крініп трандай жйені алып жру процесі – жеткілікті крделі клемді жне жауапты этап. Диалогты жйелерде алып жруші пайдаланушылар детте жйе ммкіндіктеріні жне кеінен олданылатындытан, ртрлілер мен рекеттерді терминалдан тыс орындайтындытан, кбіне апарата мазмнды жне клемді згертіп жне осатындытан ерекше маызды. Мндай жадайларда сенімді алып жрушілік апарат. Жоалуын болдырмауды рсат етеді, ал функциялау кезінде жйені ресурстарын дрыс жобалау жйесіні техникалы тратылыын стауа жне айшылыты жадайларды болдырмауа кмектеседі.
Адамны ЭЕМ-мен млімет алмасуы рылыларыны дамуы – есептеуіш техникасыны негізгі даму баыттарыны бірі.
Диалогты жйелерді кнделікті дамуды функцияналды уаттары кезінде арапайым млімет алмасу – «адам-ЭЕМ» жйесіне басты талап. Диалогты жйе жмысын басаруды ысарту оны пайдаланушылар ортасын мнді кбейтуге ммкіндік береді. Пайдаланушы терминалдан тыс жмыс істей алады – ал есептеуіш техника облысында ксіби емес.
ЭЕМ-мен млімет алмасу рылыларыны дамуыны негізгі баыттарыны бірі аппаратты жне бадарламалы рылыларын жасайтын, интеллектті-кешенін ру болып табылады, шешімді абылдауды крделі логикалы есебін шешуді амтамасыз етеді. Интеллектуалды асиеттерге блінген ЭЕМ-мен зара іс-рекет дыбысты кіріс жне дауыс синтезі рылыларын олданумен табии тілде сынады. Машиналы графика рылыларымен йлесуі бл млімет алмасу процесі кезінде дисплей экранында наты лемні объектілерін яни, шешілетін есептерге сйкес келетін ммкіндікті болдырмайды.