ертханалы жмыс № 27-28

Таырыбы:WUI-CGI негізіндегі интерфейсті жасаудаы сраты

кешенді трде шешілуі

Жмысты масаты:WUI-CGI негізіндегі интерфейсті жасауды

йрену

Тапсырама: WUI-CGI интерфейстерін жасау игеру жне ныайту. Бл жмыста алынан жмыстарды орындаудаы игерген білім мен дадылар пайдаланылады. Жмыс нсалар бойынша орындалады.

1. HTML – паратары трінде, нсаа сйкес объектілерді санымен WUI интерфейсті жасау ажет.

2. Бір объектіде енгізілетін деректерді тексеру ажет.

3. FROM – даы (нсаларымен)барлы объектілерден сервер жауабын алу ажет.

4. Деректерді жеке блігін сервер жаындаы (нсалармен) блек файла жазу керек.

сыныстар: алдыны зертханалы жмыстарда орындалан бадарламаларды кодтарын пайдалану тымды .

Ескерту: WEB – жобаларды дрыстау шін «тза» - (loop bask) технологиясы, бір компьютерде орналасан броузер мен сервер пайдаланылады.

 

Баылау сратары:

1. Клиент жаында орындалатын бадарламаны маынасы мен ерекшелігі?

2. Пайдаланушы интерфейсін орындауды FROM объектісіні компоненттері алай аныталады?

3. Сырты бадарламада деректерді жіберу дістері алай ескеріледі?

 

екция №30.

Пайдаланушы интерфейсін руды кешенді трі

Интерфейстерді руды жалпы принциптері. Адам – компьютер интерфейсі жйені блек компоненті ретінде.

Интерфейсті рушы з білімдерін пайдаланушылар жмысына жадай жасауа олдана білуі керек. Ол оны талаптарын олданбалы міндеттеріне сай анааттандырып ана емес, пайдаланушыны физикалы жне психологиялы сранысына сай интерфейс жасап шыуы ажет. Адамны психикасыны бейімделу ммкіндігін ескеру керек. Адамдар тез йренеді, соан арай оларды психологиялы сраныстары жне жмыс тсілдері згеріп отырады. Компьютер ойындарын жасаушылар кп кштер адам мен компьютер арасындаы интерфейсті жобалауа жмсайды, мысалы компьютер ойыныны зі – интерфейс болып табылады. Тр – тс, дыбыс, графиканы пайдалану кездейсоты емес, саналы трде абылдаан шешімі. Ойындар ішінде бейімделу элементтері кіреді, сол арылы пайдаланушыны ойына ызыушылыын олдайды: пайдаланушы ойына йренуіне арай, оны дрежесі жоарылап, ойына згереді, мысала жылдамдыы седі. Ойын жасаушылар апаратты жне бадарламалы рылыларды ммкіндіктерін біліп, сондай – а ойлау ммкіндіктері жасы болып, шешім шыару кезінде тапырлы крсете білулері керек. Сонымен мндай операцияларды негізінде жалпы принциптер жатанын малдауымыз керек.

Адам-компьютер интерфейсіні жасалу стратегиясы.

Адам-компьютер интерфейсі жйені блек компоненті ретінде.

Жйедегі деректер рылымын осы рылыларды деу алгоритмінен бліп аландай, біз интерфейс адам – компьютерді олданбалысынан белгілі дрежеге дейін бліп алуа болады.

Жйені делетін файлдарды рылымын блек жасаан сияты, интерфейсті де блек жобалау керек. Кіріс жне шыу деректерін беруді рамы мен трі интерфейсті жасаушыларды миятты талдауында болуы керек.

Аппаратты жне бадарламалы рылыларды ммкіндіктеріні ескерілуі. Жйені рушылар, баса да мамандар сияты, жмысында здеріні ескі тсіл дадыларын пайдаланады. Бл ішкі консерватизм соы кездегі аппаратты жне бадарламалы тсілдеріні жйткіп суіне байланысты лсіремей, керісінше кйшейіп келеді. Біра, интерфейсті компоненттерін зі ралатын негізгі элементтеріні ммкіндіктері мен шектеулерін тсінбей ру ммкін емес.

Жасап – шыаруды реті.

Жасап – шыару процесі жаалыты ажет етеді, жне де бл жаалы майда шйдені ішінде жоалып кетпеуін, олданылатын діс – амалдарын дрыстыын адаалау керек. азіргі кездегі пайдаланушыларды кпшілігі ртрлі жйелерге кіре алады, сондытан олар жйелер ауысан кезде з жмыс тсілдерін ауыстыра оймайды. Ішінде біркелкі жмыс істейтін бадарламалы «жаняларын» дамытан дрыс. Бан, сондай –а ртрлі жйедегі бадарламалы интерфейстерін жасап шыару шін олданылатын стандартты модульдер кітапханасы ммкіндік береді.

Интерфейс руды абылданан принциптерін пайдалану.

Пайдаланушыны жмыс бекеті мен физикалы байланысыны, адам мен машинаны арым – атынасымен орта жадайлары кп. Сондытан жмыс бекетін жасауа жне йымдастыруа оай келетін, эргономикадаы жалпылама кптеген сыныстары болады. Сонымен атар, апаратты терезеде крсету трі ртрлі компьютерлік жйелерде бірдей емес: графикалы дизайні апаратты терезеде крсетілуіне, сйлемдерді сздік рамына, негізгі кілттік элементтерді крсету тсілдеріне, деректерді сынылуына байланысты болады жне т.с.с. Интерфейсті жасаушылар осы принциптерді білулері, жне баса саладаы білімдерін з мселелерін шешудегі иындытара олдануа тырысулары ажет.

Міндеттерді жне пайдаланушыны тсіну.

Интерфейсті жасаушы міндеттерді орындауа ажетті есептеу процесін тсініп ана емес, пайдаланушыны масаты мен міндеттерін шешуге баытталан іс – рекетін баалай білуі керек. Ол жйені потенциалды пайдаланушыларды ерекшеліктерін білуі керек. Соы жылдары компьютер мен программист арасындаы интерфейсті бадарламалау саласындаы арынды атап ту керек.

Пайдаланушыларды тарту.

«Пайдаланушыны жне оны масатын тсіну» нсауларын орындаудан, беру оай. Жйені жасаушы жне талдаушы з жмысын олдануды барлы саласын жасы біледі деп жне потенциалды пайдаланушыны психологиялы ажетін тере тсіне алады деп ктуге болмайды. Негізігі типтік принциптеріні бірі, талдаушыны болаша пайдаланушылара сра жргізу арылы дерек алуына болады. Керек сратарды жинауды пайдалы дісі – зін жйемен жмыс істейтін пайдаланушыны орнына ою. Біра интерфейсті олайлылыын баалауды бірден бір дісі – ол іс жзінде, пайдаланушы дрыс жмыс жадайында, жйемен алай арым – атынас жасайтынын кріп білу. Интерфейсті жобалау процесі, бірнеше кезенен трады: сараптау, жасап шыару, компоновка, іске асыру сызыты процесіні деу бадарламасыны дстрлі кзарасына айшы келеді.

Іске асыруды йлестіру.

Интерфейстік тжірибелі лгілерін деуге келетін, олармен пайдаланушылар жмыс істейтін жне де оларды реакциясына арай керекті нім пайда боланша згеріп отыратын, интерактивті діс – амал керек. Бл дегеніміз – интерфейсті элементтерін йлестіруді икемді дісті олдану. Бейімделу дістерін интерфейсті шеберінде арау керек. Негізгі принциптер интерфейсті жасау негізін раса да , олар пайдаланушыларды брін анааттандыра алмайды. Орташа пайдаланушыа есептелген интерфейсті жасалып шыуы – бл е кіші орта блгішті іздеу сияты болады. Тура солай, пайдаланушыларды жасап шыаруа тарту, оны абсолютті олданыштыына кепілдік бермейді. Масаттарыны жадайы згермесе де, пайдаланушыларды сранысы, здері сияты згеріп отырады.

Дрыс жобаланан интерфейс, мысалы, компьютер ойынындаыдай, ртрлі пайдаланушыларды ажеттілігіне жне де бір пайдаланушыны жмысыны ртрлі кезеіне арай брылып отыруы ажет. Адам – компьютер интерфейсіні бейімделу мселесі – соы кездегі ізденістерді негізгі баыты.

Баалау.

Жоарыда аралан стратегияны сынатын шыарушы, алай керекті нтижеге жететінін біледі? Интерфейсті баалауа ммкіндік беретін бірнеше критерийлерді болжауа болады. Оларды брі ш негізгі аспектілерді амтиды:

1. Операциялы жйені игеруді жне есте сатауды арапайымдылыы:

2. Жйені кмегімен шешілетін масаттарды тез орындалуы;

3. Жйені эксплуатациясы кезінде субьективті анааттанушылы.

Наты пайдаланушыа, берілген білім дегейіне жетуді, баылау уаытын белгілеуге болады. Критерий, сондай – а ажетті нтижеге жеткізетін жаттыулар трін крсете алады. Мндай критерийге тмендегідей тжырымдама беруге болады: «Жйемен бірінші рет екі кн з бетімен жмыс жасаан пайдаланушы, иерархиялы байланысты каталогтардаы дискіде саталан файлдармен жмыс істеуді барлы командаларын игереді». Біраз уаыт ткеннен кейін барлы жмыс дістерін сатау – бл жмыс зілісінен кейін , іс – рекетін айта ктеруге жеткілікті білім дегейін крсететін баса критерий. Тапсырманы тез шешілуін жылдамдыпен длдікпен баалауа болады. Жылдамдыты баалаан кезде жйені тез жмыс істеуі емес, ойылан масата жетуге ажетті уаыт ескерілетінін байайы. Сондытан да деректер енгізу жйесіне пернетатамен жмыс жылдамдыы емес, мысалы былай крсетуге болатын: «банк ызметкері бір саата атесі бір пайыздан аспайтын жиырма есеп аазын дайындауы керек» трізді баылау саны маызды. Субьективті анааттанушылы критерийі пайдаланушыны жйе жне онымен жмыс істеу ыайлылыы жайында кзарасын крсетеді. Бл критерийді саны бойынша баалау иын, біра оны, мысалы, пайдаланушылар осымша орнатыштара арайтын жиіліктер кмегі арылы крсетуге болады.

Барлы ш критерийді де пайдалануды кез келген саласына жатызуа болса да, наты пайдалану шін оларды біреуі ана маызды. Авиаклік басару жйесі сияты жйелер шін маызды факторлара длдік пен жылдамды жатады. Жанжаты пайдалануа арналан жйелеріні негізгі талабына жмыс алдындаы алдын – ала йретуді болмауы жатады, йткені мндай сабатарды йымдастыруды ммкіндіктері жо. Электронды пошта сияты жйемен жмыс жргізгенде, пайдаланушылар здерін крделі емес жйелермен жмыс істегендей олайлы сезінуі керек, ондай болмаан жадайда олар одан млдем бас тартады. рбір критерийді мнін орнату – иындытарды тек бір блігі ана интерфейсті жасаушы ала ойылан масаттара сай жйені наты німділігіні лшемін білу керек.

Бл лшемдерді жргізу шін бірнеше дістер олданылады. Жйелер автоматты трде наты диалогты кшірмелерін рып сатай алады, тапсырмаларды ртрлі кезедерін орындауа жмсаан уаытын, ателеріні саны мен трін жйелік журнала енгізеді. Жйені жмысына анааттанандытарын білу шін пайдаланушылара біраз сратара жауап беріп, анкета толтыру сынылады. Жйені жмысын визуалды трде баылап ары арай сараптау жасау шін бейнетаспаа жазып алуа болады. Бл тсілдерді олдану барысында, шынымен дрыс нтиже шыанына жне де андай да болмасын сіз байаан ауытушылытар сырты факторлармен аныталмай, жйеге тн болуына сенімді болу иын. Жиі олданылатын статистикалы тсілдер,сыналан обьектіні жне лшеу жргізу тсілдеріні табиатын тсіндіруде атал діс – амалдарды талап етеді. Дл жне наты жауап беруге болатын анкета сратарын тадауды иындытары белгілі. Адамдар здерін адаалап немесе «сынатан ткізіп» жатанын біліп ойса, мінез – лытарын тпкілікті згертуі ммкін.

Адам – компьютер интерфейсі, пайдаланушыа байланысы бар есептеу жйесіні аспектілерді райды. Бл есептеу жйесіні табысты жмысын амтамасыз ететін маызды фактор, йткені интерфейсті эргономикалы (физикалы жне психологиялы) сипаттамалары пайдаланушыны німділігіне белгілі серін тигізеді.

Стрестік жадайларды тмендету шін, жйе пайдаланушыны физикалы жадайына, жне де масаттарын тсінуіне сйкес болуы керек: бл талап жйелерде кптеген пайдаланушылар жмыс істегендіктен крделене тседі, жне де жеке пайдаланушыны талаптары оны жйемен танысу барысында згеріп отырады. Талаптарды кешенді трде ескеру, пайдаланушыа ыайлы жйелерді рауа келетін, интерфейсті жобалау стратегиясын руа ммкіншілік береді.

Пайдаланушы интерфейстеріні талаптары (ПИ).

Пайдаланушы интерфейстерді идентификациясыны негізгі ммкіндіктерінен блек пайдаланушы интерфейстерді сырты пішіні мен іс– рекеттеріні белгілі сипаттамасы талап етіледі. Тменде пайдаланушы интерфейстерін жасаушыларды ескеретін сипаттамалары беріледі:

· Пайдаланушы интерфейстеріні стилін жасау;

· Берілген платформада жмыс жргізетін, П – ны олдаушымен сйкестігі (мысалы осымша Х немесе У пакеті);

· Терезені мазмны (мысалы, масаттарды орындауына ажетті деректер мен функциялары);

· Терезені іс – рекеті (мысалы, экранда крсетілген кездегі, басаруды бірінші элементіні кіру фокусы);

· Терезені сырты пішініні сипаттамалары (мысалы, графиканы пайдалану, деректерді крсетілуі, эстетикалы асиеті);

· Пайдаланушылар мен жйені зара атынастарыны дістері (мысалы, командалара кіру, пернелерді комбинацияларын руды тсілдері жне т.б.);

· Пернетатамен жмыс істеу ммкіндіктері, оны ішінде табуляция ралдарыны іс – рекеті, табуляция пернесіні циклды жмысы;

· Жйені жадайы мен айта шаыру уаытыны жауабына, пайдаланушыны кері байланысы;

· Пайдаланушыны р трлі функцияларды баылауы;

· Терезені орналасу жне згеру операцияларыны нтижесін, сондай – а деректерді, жадай мен контексті есте сатау;

· осымша шін навигацияны ммкіндіктері;

· Навигация кезінде пайдаланушыны аралы деректерін есте стау;

· Интерактивті оыту, німділікті олдау жне анытамалы жйе;

· ателерді болдырмау жне ателерден кейінгі жйені алпына келтіру;

· Тр – тсті, индикаторларды, графикті жне т.б.стандартты трде олдану;

· Физикалы кемшіліктері бар пайдаланушылара олайлы тсілдермен амтамасыз ету.

Жоары крсетілген Пайдаланушы интерфейстеріні сратарыны кпшілігі, кптеген жадайда пайдаланушы интерфейстеріні стиліні нсауларында, талаптарды суреттеу жаттарында немесе німні мамандануында наты крсетілмеген.

4 – кестеде, GUI – баытталан П – а сер ететін, интерфейсті жасау кезінде ескеретін, факторлар крсетілген. Web – баытталан жне HUI - баытталан пайдаланушы интерфейсіне де осы факторларды басым блігі сйкес.

4–кесте. GUI – баытталан осымша шін белігілі классификациялаушы факторлары.

Негізгі факторлар	Сипаттамалары
Функционалды ммкіндіктер	Обьектілерді, командаларды олданбалы сипаттамалары жне баса да асиеттері.
Пайдаланушы интерфейстеріні ммкіндіктері	Мзірді жолы,шыатын мзір,мзірді пункттері,ралдар панелі, рал пенелдеріні элементтері, «ауыстыру мен орналастыру» операциялары, алмастыру буферімен жргізетін операциялар, команданы тез тадау пернелері,атынас пернелері жне т.б.
Обьектілер саны	ртрлі лшемдегі жне шешімдегі пиктограммалар мен екілену бейнелері, деректер трі, жмыс стеліні іс – рекеті, жйелік функциялар, басылымны форматтары.
Обьекті терезе/пара саны	Стандартты терезені жадысы(лшемі, позициясы, жадайы).
Обьектіге крсетулерді саны	Крсетулерді сызбасы: пернетатаны «іс- ркеті, тышанны іс - рекеті.
Обьектіге келтірулер саны	Терезеге жне бкіл пайдалану интерфейсіне есептеліп келтірілген асиеттер саны.
Обьектіге командалы терезелер саны	Тіркеме шін те ерекше, жалпы жйелік, «клекеленген» командаларыны іс – имылы.
Обьект терезесіні басару элементтеріні саны	Шыарылатын тізімдер, енгізу жолдары, баыты бар батырмалар жне т.б.
Командалы терезені басару элементтеріні саны	Алдындаымен бірдей
Пайдаланушымен кері байланыс операцияларыны саны	«мсаат», процесс жрісіні индикаторлары жне т.б.
Басылымны ерекше форматтарыны саны	Алдын ала крсету жне басылым сызбалары.
Кмек крсету жне йрету экрандарыны саны	Пайдаланушы интерфейстеріні терезелерін ауыстыру реті бойынша пайдалануа кмекті йымдастыру.
німділікті олдау панелдеріні саны	ртрлі олданатын тсілдері де бар.
Обьект терезесіне хабарламалар	Кері байланыс, ателер, хабарламалар.
Саны
Командалы терезеге хабарлама саны	Кері байланыс, ателер, хабарламалар.
Сырты тр – тсі, іс - рекетіні ерекше трлеріні саны	П-ны жасалуын жне жобалауын талап ететін, сырты пішіні мен іс - рекетіні арнайы сипаттамалары.
Басаруды пайдаланушылы элементтеріні саны	П-ны жасалуын жне жобалауын талап ететін, пайдаланушы интерфейстерді басаруды стандартты емес жне арнайы элементтері.
Инсталляция/деинсталляция/ жаарту ммкіндіктері	Пайдаланушы жйесіндегі осымшаны жаартуа, жоюа жне инсталляциялауа ажетті арнайы П.
Пернетатамен, тышанмен, баса ралдармен жргізетін ерекше операциялар	«Ысты пернелер», атынас пернелері, «жестілер» - басылатын пернелерді ретін немесе командаларды крсететін, пайдаланушы бадарламаланан графикалы белгілер.

 

Пайдалы ереже. Пайдаланушы интерфейстерді рбір терезе параына, жмыстарды жасалуына егжей – тегжейлі декомпозициясын арастыру ажет. Бл діс бірінші рет интерфейспен айналысан, оларды рылымдауда тжірибесі жо, интерфейс жасаушылар немесе бригадалар шін те пайдалы.

 

Баылау сратары:

1. Пайдаланушыны интерактивті жйелермен атынасына андай факторлар сер етеді?

2. Оператор ызметіні трлері андай?

3. Адам – оператор ызметіні кезедері андай?

4. Адам - оператор жрісіні трлері андай?

5. Операторлар зіні ызметінде андай моделдерді олданады?