ксперттік жйе абышасыны функциялары. «Енгізу-шыару» функциясы.

абыша. Бір есепті шешу шін дайындалан ЭЖ программасын сол типті баса есепті шешу шін де пайдалануа болады. Программаны білімбер осылан блігін алып тастап,оны онына жаа есепті білім орын ыайлы трде осса боланы.Осылайша білім орынсыз рылан программаны абыша жйе деп атайды.

ЭЖ-ді абышаларын олдану.

ЭЖ-ны абышасы. ЭЖ-ны абынасы деп белгілі мселені шешуге арналан білім базасы осылан арнайы процессор. Кп жадайларда программалау тілдерін олдананнан араанда абышаны олдананда ЭЖ-ны ру лде айда тез жне оай болады. Экономика жне бизнесте барлы ЭЖ-ларды абыша кмегімен рады.

Экспертті жйелерді абыршаы деп аталатын бадарлама класы, бадарлама жасай алмаййтындара аналогті мселелерді шешкен, бадарлама жасай алатындарды нтижелерімен олдану болатын масатпен рылды. Сйтіп, EMYCIN [8] бадарламасы осымшада медицинаны баса облыстарында MYCIN жйесіні архитектурасын олдануа ммкіндік береді. На базе EMYCIN базасы негізінде медицина (мысалы, кпе аурулары диагностикасы шін PUFF жйесі), сонымен атар баса да білім облыстарына эксперттік жйелер жете зерттелінді, мысалы SACON рылымды талдау бадарламасы. абыршатар міндеттерді жеткілікті жіішке класына бейімделген бадарламалар болып табылатыны бден белгілі, алайда сол немесе баса бадарлама негізінде абырша рылан бадарламасынан лдеайда ке. С EMYCIN жйесіні авторы Ван Меле абыршатар мселелерді шешу шін арналан мбебап архитектура болмайтынын бірінші болып атап кеткен. Онымен жете зерттелген EMYCIN жйесі дедуктивті амал арылы болжама шешуге еліктейтін, деректерді лкен клемді диагностикалау мселелеріне бейімделген.

5.Эксперттік жйелерді кмегімен шешілетін тапсырма трлері

ЭЖ-ні жасатау ммкін болан кезде, аталанда жне инженер біліміні дістері шешілетін есепке сйкес келгенде ана ЭЖ-ні олдануа болады. Берілген осымшаа ЭЖ-ні жасатау ммкін болу шін, келесі талаптар біруаытта орындалуы жеткілікті:

1) Берілген облыста бастаушы маманмен салыстыранда жасы білетін эксперт бар болса; 2) сынылатын шешім баалануына эксперттер жарасуы керек, йтпесе жасаталан ЭЖ-ні сапасын баалауа болмайды

3) Эксперттер вербалдауа (табии тілде тсіндіруге) жне зіні олданан дістерімен тсіндіруге абілетті, керісінше жадайда эксперт білімдерін "шыаруына" немесе ЭЖ-ге салынуына сену иына соады.

4) Тапсырманы шешу рекетті емес пайымдауды ана талап етеді;

5) Есеп те иын болмауы керек (яни, оны шешілуі экспертті саатын немесе кнін ана алуы керек, аптасын емес);

6) Тапсырма ресми трде жазылмаса да, жеткілікті "тсінікті" жне рылымды облыса жатуы керек, яни, негізгі тсініктемелер, атынастар,тапсырманы шешуді белгілі дістері (е болмаанда экспертке) белгіленуі керек;

7) Тапсырманы шешу шін "дрыс аыл" олданбау керек, себебі осындай білімдерді жасанды интеллект жйесіне салу (жеткілікті санда) лі жзеге асырылмай тр.

Берілген осымшада ЭЖ-ні олданылуы болып, біра аталуы болмауы ммкін. ЭЖ-ні олдану келесі факторлармен аталуы ммкін:

1. тапсырманы шешу маызды эффекті алып келуі ммкін, мысалы, экономикалы;

2. адам-экспертті олдану эксперті саны жетпегендіктен немесе р трлі ортада біруаытта сараптаманы ткізу ажеттілігінен ммкін болмайды.

3. ЭЖ-ні олдану экспертке апаратты жіберу кезінде жіберілмейтін уаыт кезде немесе апарат жоалту болан жадайда жнді болып есептелінеді

4. ЭЖ-ні олдану адама жау болатын айналада тапсырманы шешу жнді болып есептеледі. осымша ЭЖ-ні дісіне сйкес келеді, егер шешіліп отыран тапсырма келесі сипаттамалара ие болса:

1) тапсырма математикалы дістер мен дстрлі бадарламалауда абылданандай санды манипуляциялаумен емес, символды манипуляциялау арылы табии діспен шешілуі ммкін (яни, символды пайымдаулар арылы).

2) тапсырма алгоритмді емес, эвристикалы табиата ие болу керек, яни оны шешімі эвристикалы ережелерді олдануды талап ету керек. Кейбір формалды процедуралар кмегімен шешіле алатын тапсырмалар ЭЖ-ні олдануа сйкес келмейді.

3) тапсырма ЭЖ-ні жасатауа кеткен шыынды теу шін жеткілікті дегейде иындау болу керек. Алайда, ол те иын да болмау керек, ЭЖ оны шеше алатындай болан жн;

4) тапсырма, ЭЖ дістерімен шешіле алатындай жеткілікті дегейде ыса рі мнді болу керек. ЭЖ-ні жасатау кезінде, зады трде, “тез тптла” концепциясы олданылады. Бл концепцияны мні деушілер бірден соы німді шыаруа тырыспайды. Бастапы кезеде ЭЖ-ні тптласын рады. Тптлалар екі арама-айшы келетін талаптарды анааттандыру керек:

Бір жаынан, наты осымшаны арапайым тапсырмаларын шешу керек, баса жаынан, оларды деу уаыттары мен ебекнімділігі аз мнді болу керек. Ережеге сай, крсетілген талаптарды анааттандыру шін тптла ру кезінде жобалау процесін тездететін р трлі амалдар олданылады.

6.Сараптамалы жйелерді амтамасыздандыруды жеілдетілген алгоритмі

‘’’Сараптамалы жйе’’’ (Экспертная система; expert system) — жасанды интеллект дістері мен пайдаланушы сынатын деректер негізінде жадайды састыруа, диагноз оюа, болжам жасауа, шешімді згертуге, рекетті тадауа, сыныс беруге абілетті білімдерді амтитын программалы жне аппаратты ралдарды жйесі.'Сараптамалы жйе, детте, кейбір пн саласына (мысалы , жрек-ан тамырлары ауруларына диагноз ою мен емдеуді сараптау жйесі) бейімделеді жне осы саладан білімді алуа, жинатауа, тзету енгізуге, белгілі білімдерден жаа білім тудыруа, осы білімдерді негізінде практикалы мселерді шешу мен шешу барысын тсіндіруге абілетті болады. Мліметтер базасы, саталан деректер, задылы пен ережеден баса сараптамалы жйеге программа-шешім шыарыштар, жоспарлау міндетін орындаушылар, мселе шешуді іздестіру, толы жне айын емес білімдерден логикалы орытынды шыару механизмі кіреді. Сараптамалы жйені жасаусараптамалы жйені тпнсасын — алашы нсасын даярлаудан басталады. Содан кейін оны за уаыт кп кезеді сынатан ткізіп жетілдіреді. Сараптамалыжйені программалауа негізінен Лисп,Пролог, Си тілдері олданылады

Сараптамалы жйелер мен жасанды интелект жйелеріндегі білімді сыну шін, мліметтер орыны рылымын жне мліметтер орындаы сраныстар рнегі шін, командалы тілдердегі операциялы жйелерді ммкіндіктерін жариялау шін, бадарламаларды бадарламалау тілінде беру шін, жобалауды автоматтандыру жйелерінде жне физикалы объектілерді сипаттау шін жне т.б.