най кен орындарыны лшемі мен пішініне байланысты жинау жйелерін сипаттаыз.

Мнай кен орындары ауданы бойынша лкен (30х60), орташа (10х20) жне кіші (10 км² -дейін) болып келеді. Пішіні бойынша бл кен орындары созылан, шеберлі немесе элипс трізді болуы ммкін. Крсетілген факторлар мнай, газ жне суды жинау жйесіне елеулі сер етеді. Олардаы жабдытар, тселген бырлар жне рылым-жасатарыны жиынтыы бірдей, біра оларды алаа орналасуы ртрлі.

Алып жатан ауданы бойынша лкен, созылан кен орындарында, ауданны с бойына орналасан бірнеше мнайды дайындау ондырысы (МД) олданылуы ммкін, олара топты ондырылар (Т) осылан. Тауарлы мнайды жинау орта тауарлы парк аылы жзеге асады.Ауданы бойынша шаын, пішіні шеберлі болып келетін кен орындарында орталы жинау пунктін (ОЖП) кен орны ауданыны ортасына орналастырады, ы німдері топты ондырыдан (Т) з ысымы арылы мнайды дайындау ондырысына (МД) келіп тседі. Мнда мнайды тауарлы сапаа дейін толы дайындау жзеге асады.Алып жатан аудан клемі лкен, пішіні элипс трізді кен орындарында ы німін орталы жинау пунктінде (ОЖП) дайындау тиімді болады, біра топты ондырыларды (Т) едуір ашытыта орналасуына байланысты топты ондырылар территориясында орналасан сыымды сорап станциясын (ССС) пайдалануымыза тура келеді. Кен орнын игеруді соы сатысында бл жерге суды алдын-ала шыаруа арналан тндырыштар орналасады.

7. Мнай рамына андай кмірсутектері кіреді ? Деэмульгаторларды негізгі трлерін атаыз

Мнайды рамына метанды немесе парафинді (С_п Н_2п+2), нафтенді (С_п Н_2п) жне ароматты (С_п Н_2п-6) кмірсутектер кіреді.

Метанды немесе парафинді кмірсутектері метаннан (С₂Н₄) бастап, пентана (С₅Н₁₂) дейін алыпты жадайда, яни (Р=0,1 МПа жне Т=273 К) газ кйінде болады. Ал пентаннан бастап гептадекана (С₁₇Н₃₆) дейін - сйы трінде, ал одан да жоарысы - атты заттар (парафиндер) кйінде кездеседі [18]. Мнайды парафинді кмірсутектеріні жартысы алыпты рылыма, ал алан блігі тарматалан рылыма ие екені белгілі. Изоалкандар - бензин мен майды, оларды пайдаланылу сапасын жасартатын баалы компоненттер болып табылады.

Нафтенді кмірсутектер (циклоалкандар). Моноциклді нафтендер мнайда циклопентанды жне циклогександы кмірсутектермен ке танымал болып келеді. Нафтенді кмірсутектері - моторлы жанар жне жаар майларды е маызды рамдас блігі болып табылады. Нафтенді кмірсутектері парафинді кмірсутектеріне араанда асфальтендер мен шайырларды те жасы еріту абілетіне ие.

Ароматты кмірсутектері бензолды атарды циклді шексіз кмірсутектеріне жатады. Мнайды тыыздыы, химиялы тратылыы, улылыы жне басада сипаттамалары ароматты кмірсутектеріні алатын лесіне жне рамына байланысты. Мнайды ароматты кмірсутектері баса осылыстармен салыстыранда асфальтты-шайырлы (смолалы) заттарды те жоары дрежеде еріте алады.

Мнайды рамы элементтік, фракциялы жне топты деп жіктеледі [2], [4].

Мнайды элементтік рамы деп, ондаы ртрлі химиялы элементтерді бірлік лестегі немесе пайыздаы массалы рамын айтамыз. Мнайды негізгі элементі кміртегі (С) мен сутегі (Н) болып табылады.

Кбінесе мнайда кміртегіні пайызды лесі - 83-87%, ал сутегіні лесі - 12-14% райды. Ал баса элементтер - ккірт, азот, оттегі жне таы басалары 3-4% аралыында кездеседі.

Азотты осылыстар мнай рамында аз млшерде кездеседі (0,5% дейін).

Асфальтты-шайырлы заттар жа беттегі мнайды тсін анытайды (сарыдан, оырдан бастап араа дейін). Олар крделі оспалар болып келеді. Оларда кміртегі, сутегі жне оттегі атомдарымен атар ккіртті, темірді, магниді, никельді жне т.б. заттарды атомдары болады. Шайырлар сілтілер мен ышылдарда ерімейді, біра жеіл мнай дистилляттарында толы ериді. Шайырларды ттырлытары те жоары, тыыздыы шамамен 1,0-ге те. Асфальтендер - жеіл бензиндерде ерімейді, бірата бензолда, хлороформде жасы ериді. Ол морт сыныш, детте ара тсті болып келетін атты зат. Оларды тыыздыы 1-ден арты. Мнайдаы асфальтендер мен шайырларды жалпы млшері 20-25% дейін жетуі ммкін. Бл заттар - сумнай эмульсиясыны негізгі табии тратандырышы, олар мнайды кбіктенуіне жадай жасайды. Мнай эмульсияларын бзу, сонымен атар, оларды тзілуін болдырмау шін деэмульгаторлар - беттік рекетті заттар (БЗ) - олданылады, оларды рекеттілігі - эмульгаторлара араанда жоары.

Деэмульгаторларды негізгі міндеті – су тамшыларыны беткі абатынан эмульгаторларды, яни мнай рамындаы (асфальтендер, нафтендер, шайырлар, парафин жне механикалы оспаларды) жне су рамында болатын (тздарды, ышылдарды) табии беттік рекетті заттарды, ыыстырып шыару.

Су тамшыларыны беткі абатынан табии эмульсиялаушы (яни, эмульгатор болып табылатын) заттарды ыыстырып, деэмульгаторлар з кезегінде гидрофильді адсорбциялы абат тзеді. Нтижесінде су тамшылары сотыысанда ірі тамшылара бірігіп тнады. Деэмульгатор тиімді болан сайын ол жабын абышаларыны, яни «бронны» беріктігін сорлым азайтып, эмульсияларды жедел бзылуына сер етеді.

Эмульсияларды бзылуын жасарту шін жне оларды “ескіруін” (за уаыт саталуын) тотату шін деэмульгаторларды ы тбіне жіберіп, ы ішінде деэмульсация жргізу керек. Деэмульгаторларды ы тбіне жіберген кезде негізінен эмульсияларды инверсиясы жреді, яни М/С тріндегі эмульсия С/М тріндегі эмульсияа айналады, оны ттырлыы 1 мПа*с, себебі оны сырты фазасы су боландытан йкеліске кететін ысымны тмендеуі азаяды.

Теория бойынша, деэмульгатор белгілі бір фазалы атынасы жне дисперстік дрежесі, сондай-а су тамшыларында адсорбциялы абат тзетін эмульгаторды млшері мен рамы бар, андай да болмасын бір эмульсия шін тиімді. Демек, теория бойынша, кен орнын игеру процесінде эмульсияларды рамы мен физикалы асиеттеріні згеруіне байланысты деэмульгаторлар ауыстырылып тру керек, біра іс жзінде бл сирек болатын жадай.

 

Деэмульгаторларды тиімділігін оны шыынымен, дайындалан мнайды сапасымен, минималды температурамен жне мнайды тну затыымен сипатталатын эмульсиясыздандыру абілеттілігі деп тсіну керек. Тиімділік келесі формуламен аныталады:

Ккіртті осылыстар (меркаптандар, сульфидтер, ккіртсутектері) металдарды атты коррозияа шыратады жне мнайды тауарлы сапасын тмендетеді. Еркін ккірт мнайда сирек кездеседі жне крделі ккіртті осылыстара ыдырайды. Зиянды (улы) асиеті бойынша барлы осы аталан ккіртті осылыстарды ішінде ккіртсутегі е ауіпті болып табылады.

Мнай рамына кіретін, оттекті рамды компоненттерге - нафтенді жне майлы ышылдар, фенолдар жне т.б. жатады. Нафтенді ышылды рамы бірнеше пайыза дейін жетуі ммкін. Нафтенді ышылдар тез жаымсыз иіс шыаратын аз шатын сйытар болып келеді, олар суда ерімейді, бірата мнай німдерінде жеіл ериді. Сілтілі металдары бар абат суларымен рекеттескен кезде тзілетін нафтенді ышыл тздары - эмульгаторлар болып табылады.