оары парафинді мнайды жинау жйесі. Парафин шгінділерімен кресу дістерін атаыз.

азастан Республикасында 30-дан астам жоары парафинді жне асфальттышайырлы мнай кен орындары ашылан. Бл кен орындарыны атарына: зен, Жетібай, аламас, аражанбас, мкл жне т.б. жатады. Осы аталан кен орындарыны мнайы ату температурасы жоары, жылжымалыын тез жоалтатын бойындаы еріген парафиндерге, шайырлара, асфальтендерге аныан болып келеді. Мысалы, зен кен орныны мнайы 30 °С-де баяу озалады.

Осындай мнайды жинау жне дайындау шін шыару желісінде (П-1) пеші, жинау коллекторларында (П-2) жне магистралды бырларда (П-3) пештері орнатылады. Конструкциясы мен уаттылыы бойынша олар бір-бірінен ерекшеленеді. Электрлі жне мнайдан айрылан газ арылы жмыс істейтін пештер олданылады. Магистралды бырларда пештер рбір 100-150 км ашытыта орнатылады.

 

4.6. Сурет. Жоары парафинді мнайды жинау жйесі.

сіпшілік бырларын алай жіктейді. арапайым бырларды гидравликалы есебінде андай параметрлер аныталады?

бырларды келесі трдегідей жіктейді:

· таайындалуы бойынша - мнай бырлары, газ бырлары, мнай-газ-су бырлары жне су бырлары;

· арыны бойынша – арынды жне арынсыз;

· жмыс ысымы бойынша – жоары (6,4 МПа жне одан жоары), орташа (1,6МПа ) жне тменгі (0,6 МПа) ысымды;

· тселу тсілі бойынша - жерасты, жерсті жне су асты;

· функциясы бойынша - ы саасынан топты лшеу ондырыысына дейінгі латыру желісі (выкидные линии) (ішкі ксіпшілік бырлары); кен орындарынан ы німдерін жинау жне орталы жинау пунктіне (ЦПС) немесе газ деу зауытына (ГПЗ) тасымалдауа арналан ксіпшілік аралы бырлар; магистралды – тауарлы німді ттынушыа беруге арналан зынынан созылан мнай жне газ бырлары;

· айдалатын німні рамы бойынша - мнай, газ, мнай-газ жне су коллекторлары; тауарлы мнай бырлары.

жмысты гидравликалы схемасы бойынша - тарматалмаан арапайым бырлар, тарматалаан крделі бырлар (олара тйыталан саиналы бырлар жатады).

ез-келген трдегі айырыштарда анша блім (секция) бар жне оларды міндеті андай? Мнай-газ айырыштарыны жмысына андай факторлар сер етеді?

Мнайгаз айырыштары ы нiмдерін сйыты жне газды фазалара блуге арналан жне келесi ызметтердi атарады:

баалы химиялы шикiзат жне отын ретiнде олдану масатында, ы опаны бойында, сйыты шыару желiсiнде жне жне жинау коллекторлары бойымен мнай озалан кезде, одан блінген мнай газын алу шін;

мнайгазсу аыныны араласуын азайту жне бырлар желiсiндегi гидравликалы кедергiнi азайту шін;

пайда болан кбіктерді мнайдан блу жне ыдырату шін;

трасыз эмульсияларды немесе бырлар желiсiнде бзылан эмульсияларды ндiру кезінде мнайдан суды алдын-ала блу шін;

мнайды айырыштарды бiрiншi сатысынан мнайды дайындау ондырысына дейiн тасымалдау барысында пульсацияны азайту шін.

олданыстаы барлы мнайгаз айырыштарын келесi белгiлерi бойынша былай жiктеуге болады:

1) міндетiне байланысты – лшеушi-айырушы жне айырушы;

2)геометриялы пiшiнiне жне кеiстiкте орналасуы бойынша – цилиндiрлiк, сфералы, тiк, клдене жне клбеу;

3) негiзгi кштердi байалу сипатына байланысты – гравитациялы, инерциялы жне ортадан тепкiш;

4) жмысты ысымына байланысты – жоары ысымды (6,4 МПа),орташа ысымды (2,5 МПа) жне тмен ысымды (0,6 МПа);

5) айыру сатыларыны санына байланысты – бiрiншi, екiншi жне т.б. айыру сатылары;

6) технологиялы мiндетiне байланысты – екi фазалы жне ш фазалы;

7) мнайгаз аынын енгiзу рылысыны конструкциясы бойынша – радиалды жне тангенциалды енгiзу;

8) конструктивтi жасалуына байланысты – бiр сыйымдылыты жне екi сыйымдылыты.

Айырыштарды кез келген трiнi конструкциясында жалпыа бiрдей трт блiм (секция) болады (11.1. Сурет):

I- Негiзгi айыру блiмі, ол мнайдан газды арынды блініп шыуына ызмет етеді. Айыру блiмiнi жмысына айырыштаы ысымны, температураны тмендеу дрежесi, мнайды физика-химиялы асиеттерi (сіресе оны ттырлыы), нiмдi айырыша енгiзу рылысыны конструкциясы (радиалды немесе тангенциалды), сонымен атар ртрлi сындырмаларды – сымды торды, диспергаторларды олдану елеулi трде сер етедi.

II -Тндыру блiмi, мнда айыру блiмiнен мнаймен бірге iлескен газ кбiктерiні осымша блінуі жредi. Мнайдан окклюдирленген газ кбіктерiн арынды блу шiн, мнайды озалыс жолын зарта отырып оларды жа абатша трінде клбеу жазытытар бойымен баыттайды. Жазытытарды шаын баспалы етiп жасайды, бл мнайдан газды блiнуiне септiгiн тигiзедi. III -Мнайды жинау блiмi, бл блiм айырышты е тменгі жаында болады жне мнайды жинау мен оны айырыштан шыару шiн ызмет етеді. IV -Тамшыстау блiмі, айырышты жоары жаында орналасан жне газ аынына iлескен сйы тамшыларын стап алуа арналан.

11.1. Сурет. Тiк айырышты жалпы крiнiсi

1-ы нiмiн енгiзу; 2-тарату коллекторы; 3-“зiне дейiн” дегей реттегiші; 4-тамшы-стаыш сындырма; 5-сатандырыш клапан; 6-клбеу жазытытар; 7-алыты трiндегi дегейдi реттегiштi крсеткiшi; 8-аткарушы механизм; 9-дренажды бырша; 10-бгет; 11-сулшегiш йнек; 12-жапыш шмек (краник); 13-дренажды быр.

абат суларыны физика-химиялы асиеттері. Минерализациясы, аттылыы, рН сутекті иондарыны рамды крсеткіштері, суды тыыздыы мен ттырлыы, коррозиялы белсенділігі?

Мнай кен орындарыны абат сулары ы німіні ажырамас рам блігі болып саналады жне ксіпшілікте мнайды жинау жне дайындау кезінде едуір иыншылы туызады. ртрлі кен орындарындаы ыдан мнаймен бірге ндірілетін абат суларын, детте оларды рамында еріген минералды тздарды концентрациясына, газдар мен микроорганизмдерді болуына байланысты ажыратады. абат суларын негізгі екі топа бледі:

1) атты - хлоркальцилі жне хлормагнилі;

2) сілтілі - гидрокарбонатнатрилі.

Кбінесе абат суларыны негізгі басты рамына: хлорлы натрий NaCL, хлорлы кальций CaCL₂ жне хлорлы магний MgCL₂ жатады.

абат суларында аниондар мен катиондара ыдырайтын кптеген тздар еріген.

Аниондара жататын иондар: OH^- , Cl^-, SO₄^-, HCO₃^-, CO₃^-.

Катиондара жататын иондар: H⁺, K⁺, Na⁺, NH₄⁺, Mg⁺⁺, Ca⁺⁺, Fe⁺⁺, Ba⁺⁺, Lі⁺.

абат суларыны рамында коллоидтар болуы ммкін: кремниді остотыы SіO₂, алюминий тотыы Al₂O₃, темір тотыы Fe₂O₃, сондай-а газдар: кмірышыл газы, ккіртсутек, азот, сутек, инертті газдар, кмірсутектері де кездеседі. Оларды арасындаы санды (млшерлік) атынас абат суларыны трін жне асиетін анытайды.

Бірлік клемге келтірілген абат суында еріген затты млшерін жалпы минерализация деп атайды.

абат суыны минерализациясы 1кг/м³-тен 200кг/м³-ке дейінгі аралыта болады, кбінесе абат суыны минерализациясы г/л лшенеді, бнымен атар ксіпшілік практикасында минерализацияны Боме градусымен (°Ве) белгілеу олданылады

(2.13)

В.И.Вернадский [4] табии суларды рамындаы тздарды массалы лесі (%) бойынша былай бледі:

- рамында 0,001-0,1% тз болса - тщы су;

- рамында 0,1-5% тз болса - минералды су;

- рамында 5-35% тз болса - ащы су.

 

Суды аттылыы оны рамындаы кальций Ca²⁺ мен магний Mg²⁺ катиондарыны жалпы млшерімен аныталады, жне килограма (ерітінді литріне) мольмен крсетіледі.

абат суларыны е маызды сипаттамасыны бірі, бл сулы ерітіндіні ышылды немесе сілтілік ортада екендігін крсететін сутегі иондарыны рН концентрациялы крсеткіші.

Су молекуласыны бір блігі иондара ыдырайды (диссоциаланады)

Н₂О =Н⁺+ОН^-,

Берілген температура кезіндегі тепе-тедік кйі (жадай) константамен сипатталады

; (2.14)

мнда С_Н⁺ жне С_ОН^- - судаы сйкесті Н⁺ жне ОН^- иондарыны концентрациясы, моль/л; С_Н2О - Н₂О концентрациясы, моль/л. Су концентрациясы траты жне 55,56моль/л.

Демек: К_с=55,56K=C_H⁺+C_OH^- (2.15)

K_с - температураа байланысты суды ионды туындысы.

Бейтарап реакция кезінде сутегі иондарыны концентрациясы мен гидроксидтік топтар те болады:

С_Н⁺ +С_ОН^-=(C_H⁺)² ; (2.16)

Су температурасы 22 °С кезінде ионды туындысы К_В=1×10^-14 болса, онда С_Н⁺=10^-7 моль/л. (2.17)

 

Сутегі иондарыны концентрациялы логарифміні о мні рН -деп белгіленеді, яни:

-lg С_Н⁺ =pH (2.18)

немесе С_Н+ =10^-рН

22 °С температура кезіндегі химиялы таза су шін рН=7 те болса, онда мндай суды бейтарап су деп атайды.

Практикада суды рН шамасы бойынша бес топа жіктейді [2]:

1) 3-ке дейін - ышылды;

2) 4-6 - лсізышылды;

3) 7 - бейтарап;

4) 8-10 - лсізсілтілі;

5) 11-14 - сілтілі.

 

рН шамасы жне суда еріген оттегіні болуы жабдытарды коррозиясына едуір сер етеді. абат суындаы еріген тздар металл коррозиясын детеді. Сонымен атар абат суларында ккіртсутек пен кмірышыл газыны болуы оны коррозиялы абілетін арттыра тседі. абат суыны жоары температурасы да оны коррозиялы рекеттілігін арттырады.

рамындаы тза байланысты абат суыны тыыздыы мына формула бойынша есептелуі ммкін:

r_с = r_с+0,764S, (2.19)

мнда r_с - 20 °С кезіндегі тазартылан суды тыыздыы, кг/м³; S- судаы тзды концентрациясы, кг/м³.

(t)-температурасы кезіндегі минералданан суды тыыздыын, 20°С кезіндегі абат суыны белгілі тыыздыы бойынша жуытап анытауа болады:

r_с(t) = r_с(20)-0,0714(t-20) (2.20)

 

Суды ттырлыы рамындаы тздара жне температураа байланысты, жне осыны серінен тыыздыа байланысты ол мына трде жуытап есептелінуі ммкін:

m_с =m_с (t)10^0,0008831 Dr, (2.21)

мнда m_с -(t) температурасы кезіндегі абат суыны ттырлыы, мПа×с;

m_с(t)- -(t) температурасы кезіндегі тазартылан суды ттырлыы, мына формуламен аныталады:

m_с(t)=1353(t+50)^-1,6928 , (2.22)

Dr - 20 °С кезіндегі минералданан жне тазартылан су тыыздытарыны арасындаы айырмашылы, кг/м³;

Dr= r_с - 998,3 (2.23)

Тщы суды жылусыйымдылыы - 4,19 кДж/кг×К, кристалды NaCl - 0,88 кДж/кг×К, сондытан минерализацияны лайтан кезде, оны жылусыйымдылыы тмендейді.

абат суларыны жылусыйымдылы коэффициенті 0,54-0,65 Вт/м×К аралыында болады.

 

36. ос параллелді бырды андай жадайда тсеген орынды

Диаметрі лкен бір коллекторды (бырды) орнына, ауданы мен ткізу абілеті бойынша осы лкен быра шамалас келетін екі параллелді бырды атар тсеу арастырылады. лкен диаметрлі бырларда аын жылдамдыы аз болады (0,2-0,3 м/с), сондытан оларда газды блінуі жріп бырларды ктерілген участігінде “газды апшытар” (газовый мешок) тзіледі. (Сурет- 4.5). Бл мнайды жинау жне дайындау жйесінде едуір блкілдеуді (пульсацияны) болуына келеді.

 

4.5.Сурет. лкен жне кіші диаметрлі жинау коллекторларындаы газдысйы оспасы аыныны рылымы.

Диаметрі кіші коллекторларда аын жылдамдыы лкен болатындытан (1,5-2,5 м/с) сйытан газды блінуі жрмейді, сондытан диаметрі кіші коллекторлардаы аын озалысы біралыпты, блкілдеусіз (пульсациясыз) жреді. Бдан баса, екінші бырды суланан жне суланбаан мнайды блек тасымалдау шін олдануа болады, бл з кезегінде (МД)-да мнайды дайындауа жмсалатын шыындарды азайтуа ммкіндік береді.