Przydawka dopowiadajca

Istnieje kilka typów przydawek dopowiadajcych (dopowiedze). Przydawki orzekajce lub apozycyjne okrelaj rzeczownik, a jednoczenie peni tak sam funkcj, jak odrbne zdania. Uwaa si je czsto za typ przydawek rzeczownych, a czasami za równowaniki zda przydawkowych. Funkcj zbliaj si do przydawek essywnych. Stoj po wyrazie okrelanym:

Kowalski, nasz dyrektor, by wczoraj na zebraniu (= Kowalski jest naszym dyrektorem. Kowalski by wczoraj na zebraniu).

Przeka te dokumenty Irence, tej pani w okularach.

Rozmawialimy wczoraj o Malinowskich, naszych ssiadach.

Ja, mistrz, wycigam donie.

Przydawki okolicznikowo-dopowiadajce wyraone s przymiotnikiem (lub imiesowem przymiotnikowym) i oznaczaj czynnoci lub stany towarzyszce wykonywaniu czynnoci:

Dziecko, przestraszone, nie odpowiadao.

Wrócilimy zadowoleni.

Pobiegem tam ciekawy.

Chopcy przybiegli zziajani.

Zmczony pooyem si spa.

Wraca zdrów i cay.

Marek jedzie do domu, zadowolony z wyników rozmowy.

Przydawki tego typu miesza si niesusznie z tzw. Przydawkami okolicznociowymi, okrelanymi te jako okolicznikowe i stanowicymi okrelenia rzeczowników oznaczajcych nazwy czynnoci lub stanów, odpowiadajcymi na pytania okoliczników i dlatego tu traktowanymi jako okoliczniki. Tymczasem przydawki okolicznikowo-dopowiadajce odpowiadaj na pytania przydawki.

Przymiotniki stanowice przydawki okolicznikowo-dopowiadajce wbrew regule podanej powyej mog wystpi w formie krótkiej: Skazaniec, peen nadziei, zoy apelacj. Podobnie jak przydawki orzekajce zastpuj zdania, np. Skazaniec by peen nadziei. Skazaniec zoy apelacj. Przydawki tego typu s zwizane skadniowo jednoczenie z podmiotem i orzeczeniem.

Podobne przydawki opisujce mog równie okrela poszczególne czci zdania. Stawia si je po wyrazie okrelanym, s one czsto zaopatrzone we wasne okrelenia o charakterze dopenie lub okoliczników. Nie zawaj one zakresu pojcia opisanego wyrazem okrelanym, ale podaj o nim dodatkowe informacje:

Do kocioa prowadzia wska i stroma ulica, duga jak wwóz.

Wokó chaty rosy róne roliny, na ogó poyteczne dla czowieka.

Podszed do nas pewien czowiek, najwyraniej chory na gryp.

Dom znajduje si za murami miasta, rozoonego szeroko nad rzek.

Z nieba, pokrytego cikimi chmurami, w kocu lun deszcz.

Do Mariana podeszli ludzie, paczcy z radoci.

Podobnymi do przydawek dopowiadajcych czciami zdania s egzemplifikacje, wprowadzane przez wyraenia na przykad, (taki) jak:

Do ssaków kotowatych naley wiele gronych dla ycia ludzkiego gatunków, na przykad lew czy tygrys.

Do ssaków kotowatych naley wiele gronych dla ycia ludzkiego gatunków, takich jak lew czy tygrys.

Do ssaków kotowatych naley wiele gronych dla ycia ludzkiego gatunków, jak lew czy tygrys.

Pisa takie utwory, jak ody, hymny i dytyramby.

Uwaga: Egzemplifikacje zbliaj si znaczeniem do przydawek wyodrbniajcych. Korelat taki zwizany jest skadni zgody z rzeczownikiem okrelanym. Jeeli rzeczownik ten nie posiada przydawki przymiotnej, korelat taki zwykle go poprzedza, podczas gdy wyraenie jak… nastpuje po rzeczowniku. Jeeli natomiast rzeczownik jest ju okrelony, wtedy cae wyraenie taki jak… nastpuje najczciej po nim. W takim te przypadku czon taki bywa pomijany, cho nie uwaa si tego za poprawne.

Przydawka osobliwa

Do kategorii tej wcza si róne rodzaje przydawek, które nie mieszcz si w podanej wyej klasyfikacji. Pierwsz kategori s wyraenia przysówkowe z przyimkiem po, np. fasolka po bretosku, lub na, np. jajko na twardo.

Inna kategoria przydawek osobliwych okrela zaimki co, nic i wystpuje w zdaniach takich jak np. co strasznego wydarzyo si w tym domu, to nie mogo by nic wielkiego, kupi sobie co fajnego (por. tutaj). Przydawka wystpuje tu w dopeniaczu, gdy wyraz nadrzdny co uyty jest w mianowniku lub bierniku. W innych przypadkach wystpuje zwyka przydawka przymiotna i zwizek zgody, np. zapomnia o czym istotnym.