нiмді карантинді алашы жне екiншi тексеру туралы ым.

Карантинге жатызылан нім - здері арылы карантинді объектілерді таратуы ммкін кез келген материалдар. Карантинге жатызылан нiм (карантинге жатызылан жктер, карантинге жатызылан материалдар, карантинге жатызылан тауарлар) (бдан рі – карантинге жатызылан нiм) – карантиндi объектiлердi (карантинді зиянды организмдерді) тасыыштар болуы жне (немесе) оларды таралуына сер етуі ммкін, карантинге жатызылан нiм тізбесіне енгізілген жне олара атысты карантиндік шаралар абылдау ажет болатын сімдіктер, сімдіктен алынатын нім, ыдыс, орам, жктер, топыра, организмдер немесе материалдар. сiмдiктер карантинiнi негiзгi мiндеттерi мыналар болып табылады:

1) азастан Республикасыны аумаын шет елдерден немесе карантиндi айматан карантиндi объектiлердi келiнуiнен немесе з бетiмен енуiнен орау;

2) карантиндi объектiлердi анытау, ошаулау жне жою, сондай-а азастан Республикасыны олар жо айматарына оларды енуiнi алдын алу;

3) азастан Республикасыны сімдіктер карантині саласындаы занамасыны саталуына мемлекеттік баылау мен адаалау жргізу.

сімдіктер карантині саласындаы мемлекеттік реттеу

сімдіктер карантині саласындаы мемлекеттік реттеуді азастан Республикасыны кіметі, ауматы блімшелері, оны ішінде фитосанитариялы баылау бекеттері бар ведомствосымен оса аланда укілетті орган жзеге асырады.

2. Р-ны аумаында шектеулі таралан карантинді арамшптер

Арамшптер – адамдарды атысуынсыз мдени даылдармен бірге суге бейімделген ерекше сімдіктер тобы. Мдени даылдарды сіру шін адамдар олданан агротехника жйесі арамшптер шін де олайлы болды. Арамшптер топыратан керекті коректік заттар мен ылалды бойына сііреді, арамшптер жер деу, егін жинауды ауырлатады, даылды німі мен сапасын тмендетеді. Оларды ішінде те зияндылары карантинді шптер тобы болып саналады.

сімдік орау жне карантин департамен­тіні мліметі бойынша, карантинді арам­шптер арамсояуды 19 трі 180 мы гектар жерге таралан. Сондытан крес уаытында барлы жерлерде жргізіліп, агротехникалы, биологиялы жне химиялы дістерді олдану арылы ана жоспарланан, сапасы жоары нім алуа болады

Арамсояу Cuscuta S.P. – бір жылды паразит шп, азастанны барлы жерінде таралан. Дниежзілік флорада арамсояуды 274 трі кездеседі. азастанда тіркелген арамсояуды 19 трі бар. азастанны барлы облыс­тарында кп тараан трі – далалы арамсояу. Бл шп 200-ден астам ауылшаруашылы даылдарына зиянын тигізеді. Мысалы, далалы арамсояу басан ант ызылшасы німіні 80%-ы, пияз-сбізді – 85%, жоыша німдеріні 95%-ы жойылады. Арамсояуды тымын жоыша тымынан ажырату иын, осы себепті тауар ндірушілерді кп німдері сатуа жарамсыз болып жатады.

Арамсояу мдени даылдардаы зат алмасу­ды бзады. Арамсояу ттікше тамырлары арылы мдени даыла жабысып, ондаы органикалы, органикалы емес заттарды сорып алып, даылды лсіретеді, даыл біртіндеп суін тотатып, урайды. Арамсояу тымнан седі, тарайды. Бір тымнан скенде тымдаы оректік заттарды пайдаланып 10-13 см. биік­тікке ктерілгеннен кейін, тымдаы оректік зат бітеді. Арамсояу топырапен байланысын жояды, осы кезде оны сабатары шыркбелек айналып, асында баса шптер болса, соан жабысып бршік тамыршытары арылы оректі заттарды сорып алып, сіп-дами береді. Арамсояуды улылыы глдеген, тым пайда болан кезде кшейеді. Осы кезде арамсояуда алколоид-кускутин жне глюкозид, конвольву­лин кптеп жинаталады. Арамсояу араласан мал азыы шіри бастайды, зіні баалы нрлілігін жоалтады. Сонымен атар, жануарларды ауруа шалдытырады.

Егістікті арамсояудан арылту шін агротех­никалы шараларды жиынтыын олдану керек, яни ауыспалы егісті дрыс олдану (даыл алмасу), жерді уаытында, сапалы деу, тым себу мерзімі, даылды ктіп-баптау, тиімді гербицид беру ажет. Зерттеу крсет­кендей, арамшпті кбі зябьке жыртылан жерлерде жазытрым жерді тырмалааннан кейін седі.

аскеле тжірибе шаруашылыындаы ызылша егістігінде арамсояу жне баса арашптермен кресу шін гербицидтер ол­данылады. Арамсояу жаа се бастаан ке­зе­дерінде жас сабатар гербицидтер серімен тезірек жойылады, кейін арамсояу глдері сарая бастаанда, гербицидтер сері аз болады.

Ермен жапыраты ойран шп – бір йлі, бір жылды шп, крделі глдер тобына жатады. сімдікті сабаы тік, кп тарматы, жапыраы тарамдалан, жапыраыны стігі жаы ою жасыл, астыы жаы срлау. сімдікті биіктігі 2 метр, тамыры 4 метр тередікке дейін жетеді. рашылы жылдары зияндылыы те зор. сімдік тым арылы таралады, жылу сйгіш, 8-10 градус жылылыта 5 см. тередіктен суірді аяы, мамырды басында жер бетіне шыа бастайды. Шп шілде-тамыз айларында глдейді, дні ыркйек-азан айларында толы піседі. сімдікті орып аланнан кейін де шп се береді де ауылшаруашылы даылдарыны німін 40-60%-а дейін тмендетеді. Отаны Солтстік Америка. Осы жерден Азияа, Еуропаа таралан. азастанда Алматы облысында, Алматы аласында жне баса аудандарда 6100 гектар жерде седі.

сімдік глдеген кезде оларды миллиард­таан тоза трізді са тымдары, ауа, жел арылы кпшілік жерге тарайды, адамдарды денсаулыына зор зиян келтіретін, аллергия ауруы – полиноза шыратады. Ауру трлері: ринит, конъюктивит, бронхы астмасы, бас ауруы.

Сондытан егістікті ермен жапыраты ойран шптен тазарту шін бірлескен агротехникалы шаралар мен гербицидтер пайдалану керек.

Тікенек ала-Solanum cornutum Lam. Біржылды шп. Тамыры, сабаы тік, жапыраы кезекпен орналасан, тарамдалан, тікенекті. Жер бетіне суір-мамыр айында шыады, тымды тамыз-азан айларында береді. р сімдік 3-3,5 мы дн береді. Тымны гіштігі 1%, топырата 10 жыл саталады. Мдени даылдарды жне баса шаруашылыта пайдаланбайтын жерлерді ластайды. Химиялы дістерден бидай егістігінде диален супер, жгеріде харнес жне диален, бюктрил препараттары, картоп, сбіз егістігінде стомп, рейсер, соя жне ккніс даылдарында трефлан, стомп препараттарын олдану керек.

Карантинді шптерді тымы баса жерлерге тарамау шін барлы жер иелері тмендегідей карантин тртібін сатау керек. Карантинді шптер, оларды тымы бар жерлерге тым шаруашылыын орналастыруа болмайды. Себілуге арналан тымды мемлекетті тым инспекциясыны кулігінсіз себуге болмайды. Карантинді шптерді тымы араласан материалдарды жеке блмелерде сатау керек жне бл тымдарды баса шаруашылытара беруге болмайды. Жануарлара тым алдытарын сатап айнатыырап беру керек. Жемге жарамайтын алдытарды ота жаып, не жерге 1 метр тередікте кміп актілеу керек. Бл алдытарды далаа, суа тастауа болмайды. Жол жааларында, бос жатан жерлерде, ары жааларында сіп тран арамшптерді глдену кезінде, тым беруге жеткізбей рту керек. Карантинді шптер басан жерлерден орып алан егінді таза жерлерден алынан німмен араластырмай, блек жерде сатау керек. Егін жинауа атысан техникаларды барлыын, оймаларды уаытында тазалап отыру керек.