имиялы фактор серінен орану.

(жаласы)

орануды жекелег шаралыр: газарсылаыштар, респираторлар. Улану кезіндегі алашы кмек.

 

уе орталарыны сауыуы ондаы зиянды заттарды рамыны ауіпсіз мнге дейін тмендеуі ндірістік орында біруаытта микроклиматты стауы арылы жетеді (берілген затта ПДК лшемінен аспаса). Жмыс зонасындаы ауаны зиянды заттар концентрациясын тмендетуді не зиянды заттар тзілетін немесе жмыс зонасын тспейтін кезде технологилы процесстер мен жабдытарды олдану арылы тмендетуге болады. Жекелеген жадайда желдету жйелерін, жабдытыі сенімді герматизациялануы, технологиялы процесстердін таза экологиялы шикізатта ауысуын олданумен жне т.б. жрігзіледі. Егер осы шаралар ктілетін нтижелерге жетуге ммкіндік бермесе, онда ндірісті автоматтандыру немесе ашытытен басаруа кшу сынылады. Біра жмыс зонасы ауасыгда орналасан зиянды заттарды рекетінен оану жадайында, сзгілейтн жне ошаулайтын деп блінетін жекелеген орану ралдарын олдануа тура келеді. (респираторлар жне противогаздар). Мні бойынша сзгілейтін респираторлар: шааарсы (сзгілейтн элементті жартылай маска. «Лепесток» типті респиратор), газды жне мбебапты (мндай респираторлар кп емес зиянды газдарды, буларды ж»не шадарды олдану шін сынылады. Газарсылаыштар сзгілейтін жне ошаулайтын болып блінеіді. (шлангілік жне автономды).Сзгілейтін газарсылаыш кешеніне кіреді: сзгі орап, резеке беткі брмелі шлем-маскадан трубкой жне газарсылаышты алап жретін сумка.

Барлы орныдаы ауаны ауыстыру шін таайындалын жалпы желдеткішті жмысын арастырамыз. Бл жйеде ауа озалысы арнайы ауа ргіш машиналар - вентиляторларды олдануесебі арылы іске асады. азіргі заманы кесені желдеткішіні ерекшелігі– лкен ауа алмасуды амтамасыз ету ажеттілігі (40-50 млн. м3/час). Бл ндірістер интенсификациялары сияты жне уе орта кйге талаптарды жоарылатумен шаыран. Сондытан желдеткішті йымдастыру кезінде ксіпорынны біршама таза аумаына араласатын жне йылатын жне тарту ою жабды орналастыру шін аудандарды іздеумен орталытанан ауа дуалымен байланысты жаа тапсырмасы туындады. Желдеткіш техникада максималды таза ауа жне делген ауаны жоюа ммкіндік беретін турбулентті аыстар олданылады.

Орына ауаны беру шін келесі дістер олданылады:1) жмыс зонасына ауаны тікелей беру; 2) еденнен 4-6 метр биіктікте жмыс зонасыны баытталуына ауа беру; 3) жоары аймаа тыыз клдене соралаулармен ауаны беруі; 4) жоары аймаа ауаны тік тмен беруі. Зиянды заттарды блмеден тиімді алып тастау шін жалпыклем желдету жйеден детте жергілікті кешендендіріледі, мысалы, табии желдетумен.

ндірістік ортада жмыс зонасында зиянды заттарды рамына траты баылау керек. Бл заттарды анытауа сынатар тадау детте жмысшыны дем алу дегейінде жмыс орнында іске асырылады. Жмыс зонасыны шадануы, зиянды заттар концентрациясын сйкес келетін аспаптер мен аппартарттарды олдану арылы ртрлі діспен баылайды.

Жоарыда тыныс жолдарын жекелей орауды кйбір ралдары аталды. Олррдан баса жмысшыны денесін оршаан ортаны физикалы, химиялы, механикалы жаымсыз серінен орайтын арнайы киімдер олданылады. Арнайы киім озаласы еркіндігін, азаны алыпты термореттелуін жне ластанудан жасы тазалануды амтамасыз ету керек. Арнай ая киім жмыс ортасыны матриалына тзімді , ал табаны жмысшыны тзімділігін амтамасыз ету керек.

 

рт ауіпсіздігі.

Жану процесстері. ртті, жарылысты, жануды пайда болу себептері.

ндірістік ксіпорында, клікте, жне трмыстаы рттер адамдар шін ауіпті жне лкен материалды шыын алып келеді. рт ауіпсіздігін амтамасыз ету сраы мемлекеттік мнге ие.

рт ауіпсіздік сондай объектті кйіне, ртте пайда болуда енетін, ал сол жадайда оны пайда болулары ртке ауіпті факторлар адамдара сер сатап алады жне затты ндылытарды орауды амтамасыз етеді. рт ауіпсіздік астында рт профилатикасына жне ликвидациясына баытталан шаралар мен техникалы ралдырды кешені мен тсіндіріледі. азіргі рт орау ртке тез табу жйелерге ару-жара алып жатыр, сндірулер млтіксіз техниканы жне тиімді ралдарды, дер кезінде жне квалификациялы олдану, оны пайда болуларына е бастауында рт ртуа ммкіндік береді.

ртті сндіру жне арсы шараларды жану процесстер кезінде химия жне физикалы мнді ескермей дрыс йымдастыру ммкін емес. Бл процесстерді йрену ртпен нтижелі кресуге ммкіндік береді.

Жану – бл лкен клемде жылу мен жарыты блу жретін, крделі, тез тарайтын физика-химиялы заттарды айналысы. Жану ш фактор кезінде ммкін: жануа абілетті заттар, ышылдаышты (детте ауадаы оттек, сонымен атар: хлор, фтор, бром, азот ышыл жне т.б заттар болуы ммкін) жне жану кзі. Жаныш зат жне оттек рекет етуші жне жанатын жйені райды, жану кзі онда жану реакциясын шаырады. Мндай экзотермиялы реакцияа мысал – кміртекті жануы С + О2 = СО2 + 383,5 кДж/моль.

Ауаны 21 % жуы оттектен тратыны белгілі. Оттекті концентрациясы Горение в большинстве случаев становится невозможным, когда концентрация кислорода понижается до 14-18 % дейін тмендеген кезде жану кп жадайда ммкін болмайды, жне кейбір заттар ана и только некоторые вещества (сутек, этилен, ацетилен жне баса заттарды атары других ) 10 % оттегі концентрациясына дейін жануы ммкін. Жаныш пен ышылданышты араатынасынан кедей жне бай жаныш оспаларын ажырату абылданан. Кедей оспалар молшылыта ышылдаыш, ал бай – жаныштан трады. Егер жану процессі оттек молшылыында жрсе, онда толы жау туралы айтады, бл кезде жану німі болып су, кмірыш газы, жне т.с.с яни зат келесі ышылдануа абілетсіз. Толы емес жану оттек жетпеген кезде болады, жне тзілген німдер токсинд жне жанушы болып табылады.(яни келесі ышылдануа тзімді). Мысалы, кміртен оксиді, спирттер, альдегидтер жне т.б.

Жаныш оспаны рамына туелділіктен жану гомогенді жне гетерогенді болады. Гомогенді жану кезінде зат жне ышылдаыш бірдей агрегатты жадайда, (мысалы, жаныш газбен ауаны оспасы), ал гетерогенді кезінде – жану кезінде зат блінді шекарасына ие болады. (мысалы, атты немесе сйы заттарды ауамен байланысындаы). Жалынны таралу жылдамдыы бойынша дефлаграционды (онды м/с), жарылыш (жздеген м/с) жне детонационды (мыдаан м/с) деп бледі. Жану шін дефлаграционды жану тн. Жану процессін арау кезінде оны келесі трлерін ажырату керек: жар ету, жану, ттану, здігінен ттану, здігінен жану, жарылыс. Жану (ттану) жне здігінен жану (здігінен ттану) процесстері арасындаы айырмашылыты тсіну керек. Жану туызу шін затты здігінен ттану температурасына ктеретін температураа ие ысты импульс жану жйесіне апару керек. Ттануды температурасынан тмен температура кезіндегі жануды пайда болуы здігінен жану процессіне жатады. Заттарды жылулы здігінен жануы жасырын немесе ішкі ыздыру кзіні серіні астында здігінен ыздыру нтижесінде туындайды.

рт ауіпсіздігі (жаласы)

Жану процессіні трлері. Индукция кезеі. Газдарды, сйытарды жне шадарды жануы.

Жану процесстерін арау кезінде оны келесі трлерін ажырату керек: жар ету, жану, ттану, здігінен ттану, здігінен жану, жарылыс. Жар ету – бл сыылан газдарды тзумен орындалмайтын жаныш оспаны жылдам жануы. Жану – оталдырауды кздеріні серінен жану туындау. Ттану – жалынны пайда болуымен жретін жану. Ттанышты – оталдыру кздеріні серінен жау абілеттілігі.

здігінен жану – бл оталдырыу кзінсіз заттарды жануыны туындауына келетін экзотермиялы реакцияны жылдамдыыны жылдам ктерілуі, (оспа материалынан). здігінен ттану – жалынны пайда болуымен жретін здігінен жану. Жарылыс деп энергияны блінуімен жне ысылан газдарды тзілуімен жретін механикалы жмыс нідруге абілетті заттарды те тез химиялы айналуы (жарылыш) .

Жану (ттану) жне здігінен жану (здігінен ттану) процесстеріні арасындаы айырмашылыты ажырату керек. Жану туызу шін затты здігінен ттану температурасына ктеретін температураа ие ысты импульс жану жйесіне апару керек. Ттануды температурасынан тмен температура кезіндегі жануды пайда болуы здігінен жану процессіне жатады. Заттарды жылулы здігінен жануы жасырын немесе ішкі ыздыру кзіні серіні астында здігінен ыздыру нтижесінде туындайды. здігінен ттану егер здігінен ышылдану процессі кезінде блінген жылу млшері оршаан ортадаы жылу беруді ктеретін болан жадайда ана ммкін.

здігінен ттану температурасы – бл жалынды жану туындаумен бітетін экзотермиялы реакцияны жылдамдыыны тез ктерілуі кезінде туындайтын е тмен температура. здігінен жану температурасынан баса жаныш заттар индукция мерзімімен немесе здігінен ттану уаытымен сиаптталады. Индукция мерзімі болып – ттанудан ыздырауа дейінгі уаыт аралыы айтылады. Индукция мерзімі жаныш заттара жануды аз уаттылыы кезінде тжірибелік мнге ие болады (шын). Бл жадайда ттану оспаны индукция мерзімімен жне шынны суыну уаыты араатынасынан туелід. Осы кезде егер индукция мерзімі шынны суыну мерзімінен кп болса онда оспаны ттнуы болмайды.

Кейбір заттар ылыпты температурада трыпта здігінен жанады (гінді торф, азып алынатын кмір жне т.б.). здігінен жануа бейім заттады рт ауіптілігі те лкен.

Жарылу затгаздарыныі асиеті ауада, (ттануды концентрациялы шекарасымен),оталдыру энергиясымен, жану температурасымен жне таралан жалын жылдамдыыны жану аумаында аныталады. Біршама ауіпті болып ттануды лкен аумаына ие мысалы, ацетилен, сутегі, ккітр сутек газдары табылады .

Барлы жаныш сйытар булануа абілетті, жне олрды жануы тек ана сйыты бетінде орналасан булы фазада теді. Буды саны сйыты рамы мен температурасына туелді.. Буларды ауада жануы оарды белгілі концентрациясында ана ммкін. Материалдар атарын ндіру кезінде ауада жарылыш оспа тзуге абілетті ша тзіледі.

 

рт ауіпсіздігі (жаласы)

рт пен жарылыстарды профилактикасы. ндіріс бойынша рт кзетін йымдастыру.

ндірістегі ртті негізгі себебі –жмыс ралыны технологиялы тртібіні бзылуы, электрралдырыны алыпа келмеуі,жндеуге ралды нашар дайындалуы,ртрлі материалдарды здегенен жануы жне т.б.

ртті тотату жйесінде рттік профилактика маызды маынаа ие. Ол ксіпорындара ескертуді жне ртті таралу аймаын оса есептегенде ртті жабады, ысты ортадан адамдар мен заттарды баса орына ауыстыруды амтамасыз етеді. ртті жне жарылысты тотату шін ауіпті жарылыш жне жаныш ортаны тзілуін тотату керек,жне осы ортадан рт кзіні пайда болуын тотату. имараттар мен рылыс орындарында ртті пайда болуы , ртті таралуы олар жасалан материалдара,имарат лшеміне жне рылымдарына байланысты, сонымен атар оларды жалпы планы нормативті жаттара сйкес 10-6-дан аспауы керек.

ртке арсы блiмдерді тиiмдi шарасы ртке арсы тосауылдармен имаратты блiнуi болып табылады. лкен назар отты таратуын шектеу бойынша шаралара бінуі , сонымен бiрге имараттан адамдарды сырта шыарылуын адаалау керек. рттi сндiру бойынша тактикалы рекеттердi тез амтамасыз етулерi шiн имараттара, имараттара, сумен жабдытау кздерiне кiреберiстерiнi рылымы жне таы басалар ескерiледi.

рттi жне жарылысты пайда болуы ммкіндігіні баалары шiн барлы ндiрiстерде оларды (олар жинаы алты –А,Б,В, Г, Д, Е) рт ауiбiнi дрежесi бойынша классификация енгiзiледі. Дреженi аныталуы технологиялы жабдыты нормалары бойынша немесе ндiрiстердi арнайы тiзбелерi арылы іске асырылады.

рт ауібіні дрежесі рылыс материалдарыны ттаныштыына жне конструкцияларына байланысты ш топа блінеді: ртенбейтін (металды конструкция,кірпіш,бетон ),иын ртенетін (сабанды кірпіш,ра гипсті штукатура,линолеум ) жне ртенетін (орманды материалдар,картон,асфальт,жне бірнеше электр ошаулаыш материалдар).

имараттарды ртке арсы сапаларын баалауда негізгі назар оларды ота шыдамдылыына блінеді. Ота шыдамдылы бл рт кезінде белгіленген уаыт ішінде рылысты имаратты конструкциясында жк ктергiш жне оршайтын функцияда ызмет ету абілеттілігі. Ол ота шыдамдылы дегеймен сипатталады. Объекттi ота тзiмдiлiк шектерi жне де конструкциясы заты бойы жк ктергiш жне оршайтын функцияларды сатаандай етiп жымды орау орындарындаы адамдарды эвакуациясы болып табылады. Барлы имараттар мен айматар ота шыдамдылыы бойынша ртенбейтіннен ртенетінге дейін бес кезеге блінеді.

Жанып тран имараттардан адамдарды эвакуациялары шiн крнектi орындара iлiп ойылатын эвакуациялы шыу схемасы ескерiледi. Эвакуация жолымен аз уаыт ішінде ыса жолмен адамдарды ауіпсіз жерге орналасуын амтамасыз ету керек. Эвакуациялы болып ,егер олар бірінші этаж блмелері арылы сырта шыаратын болса, дліз,баспалда арылы шыыстар саналады. Эвакуационды шыу жолдары кем дегенде екеу болуы керек. Эвакуацияа арналан есіктер имаратты шыу баытына арай ашылуы тиіс. Эвакуация кезінде озалмалы ондырылар жне ктермелі есіктерді олдануа тыйым салынады. Сонымен атар эвакуациялы шыу жолдарына баса да заттарды (жиаздар,олданылмайтын ондырылар) оюа тыйым салынады. имараттар рт кезінде ттінді жоюа арналан ралдармен жабдыталуы керек.

рт ауіпсіздігі (жаласы)

ртті сндіруді негізгі дістері. Жануды тотатуды олды ралдары

ртті сндіру келесі жолдармен іске асуларылады: 1)жоары жылу сыйымдылыа ие жаныш материалдарды атты желдету арылы; 2) атмосфералы ауадан жаныш заттарды ошаулау ; 3)от кзінен шыан ауадаы кмірышылыны рамын тмендету ;4 ) арнайы химиялы ралдар кмегімен. ртті сндіру шін мыналар олданылады: су, су буы,химиялы –ауа-механикалы кбік, жанбайтын газдар,атты рт таситын тйіршектер,арнайы химиялы заттар жне рамдар.

Сумен шіру. Су лкен жне шаын рттер шін де жарамды,ке таралан жне арзан,ол жетімді рт тасыыш рал. рттасымалдаыш рал ретінде суды олдануды негізгі ерекшелігі зіні жылусыйымдылыымен жанып жатан заттан біршама жылу млшерін зіне ала -алады,сонымен бірге жану ммкін болмайтын температураа дейін рт кзіні температурасын тмендетеді. Артынша ртті сндіру кезінде ( суды бастапы температурасы 200 С, соысы - 1000 С) рт кзінен 335 кДж энергияны зіне алады. Содан кейін сйы кйден бу кйіні жасырын жылуы серінен бу кйіне ауысады,оан оса 2260 кДж алады. Осы кезде тзілген бу жанып жатан зата кмірышылыны берілуіне бгет жасайды,осымша ртті снуіне де септігін тигізеді. Суды сндіру кезінде олдануа болмайды: реакцияа сумен атар тсетін затты (металды калий,натрий,), реттелмеген электрлі орнатуларда жне жарылыс болу ммкіндігіне байланысты зінен ацетилен блетін кальций карбидінде.

ртті сндіру шін суды :тиімді аымда шашыраы жадайда ,жа дисперсті жадайда олданады, сонымен атар ауалы-механикалы кбік ретінде де пайдаланады. рт кзіне баытталан суды ышамдалан аымы лкен кшке ие,жне механикалы сер етеді,жалынды жояды,бір уаытта ысты беттік абата да сер етеді. Мндай ртті сндіру аымдарымен алыс ара ашыты да сндіруге болады. Сумен сндіруде тез ттаныш сйытыты ышамдалан аында олдануа болмайды ,себебі сйыты суды беттік абатына шыып жану процесі жаласа береді. Су шашыраы жадайда да 1200 С-тан жоары температурада мнай німдерін сндіру шін де олданылады. Суа 0,2-2,0 % кбіктзгіш осса оны рт сндіргіштік асиеті жасарады,2-2,5 % болса суды шыынын,сндіру уаытын тмендетеді.

Бумен сндіру. Егер ксіпорында оны лкен ресурстары болан жадайда бумен сндіру жинаты болады. Сндіру тртібі арапайым , рт болан жерді дереу бумен толтырады жне температураны +850 С-а дейін жеткізеді. Сонымен бірге блмені керегесіндегі жне потолоктаы барлы саылаулар мен тесіктерді тыыз жабу керек.

Кбікпен сндіру. Кбік деп газ кздерге жинаталан,бір-бірінен сйы абыра арылы блінген дисперсті жйені айтады. Кбік атты заттарды ,сіресе тез ттаныш сйытытарды сндіруде (суда ерімейтін жне судан жеіл) ке олданыма ие. Кбік рт аймаын ысты сйытыты беттік абатына рамы мен беріктігі жаынан аныталан бу тпейтін абат ру арылы ошаулайды. Кбікті стационарлы,озалмалы,ауыспалы ондырыларда жне ол ебегіндегі рт сндіргіштерден алады.

Кмір ышылымен сндіруде кмір ышылы ауадаы рт кзіне келіп тседі,одаы ышыл рамын кптеген жаныш заттарды жануы ммкін болмайтын жадайа дейін тмендетеді. Кмірді екіншілік ышылы кернеу арылы жмыс істейтін электр ондырыларды сндіруде олданылады.

Компьютерде жмыс істеу ауіпсіздігі

Блмеге жне компьютер бар блмені физикалы-химиялы факторларыны дегейіне ойылатын талаптар.

Бгінгі адамдары дамуын барлы жаынан алып араса та ,ылымда да,техникада,кнделікті мірді компьютерсіз елестету ммкін емес. Компьютерлерді жаа трлерін жасау кезінде,оларды жасау технологиясыны азіргі кезеге сай болуы,жаа бірегей бадарламалармен амтамасыз ету кезіндегі лкен дамуа арамастан крсетілген техникамен жмыс кезінде адам ауіпті жне зиян факторлара шырайды: электромагниттік шекара( жмыс блігіні диапозоны ВЧ,УВЧ жне СВЧ,инфраызыл жне иондандырыш жарытану,шу,діріл,статикалы электричества) . Компьютермен жмыс операторды эмоционалды жктеме жне аыл-ой кернеуімен жне кру жмысыны жоары кернеулілігімен жне ЭЕМ пернетатасымен жмыс кезінде ол блшы еттеріне лкен кш тсірімен сипатталады. Операторды жинаты жмыс істеуін амтамасыз ету шін е маыздысы рационалды конструкция жне жмыс орнындаы элементтерді орналасуы.

Компьютер орнатылан блмеде жоары длдікте кру жмыстарын орындауда жалпы жарытылы 300 лк-ны рауы керек,ал комбинирленген -750 лк, ал орташа длдікте жмыс кезінде 200 немесе 300 лк-а сйкес болуы ажет. Олай болмаан жадайда ру аппараттарына кру кедергісі бойынша шаымны пайда болады: жмыса анааттанбау,бас ауру,тітіркенгіш,йыны бзылуы, шаршаылы, кзді,абаты,олды ауруы. (см. «санитарлы тртіп жне норма СанПИ №.01.004.01») бл талаптар загарлік жне физикалы адамдар шін міндетті.

Компьютерлерді эвакуациялауа арналан барлы блмелер келесі талаптара сай болуы керек: 1)жерге орналастыруды жекеше контуры болуы керек;2)жмыс орындарын жер тлелерге ауыстыруа тыйым салынады;3)оу орындарында перимаенталды орнатылан компьютерлерді олдану керек;4)оу орындарында 1 жмыс орныны аумаы -5 кв.м-ден кем болмауы керек;5) блме табии жне жасанды жарытандырылуы керек;6)шу дегейі мен діріл нормативтік маыны жоарылататын ерекшеленген техникалы блмемен шектелмеуі керек;7) дауыс ошаулаыш конструкцияа сйкес шу мен дірілді нормативті дегейін алыптастыруы керек;8) блме жылу ондырыларымен жне ауа конденсаторымен амтылуы ажет;9) жеке ішкі блімдер шін тбе шін крсеткіш -0,7-0,8, ,абыра шін-0,5-0,6;еден шін -0,3-0,5 болатын диффузиялы –крсеткіш материалдар олданады;10) ЖОО осанда барлы оу орындарында ауада зиянды химиялы заттар блетін материалдарды олдануа иыйым салады;11) еденні беттік абаты тегіс,тазалауа жне дымыл жинастыруа ыайлы болуы керек.

Оу орындарында ,компьютері бар блмелерде жылды ысты жне суы кездері шін микроклиматты оптималды параметрлерін амтамасыз ету керек,температура , 0С – 22-24/23-25; атысты ылалдылы % - 60-50/60-40;ауаны озал у жылдамдыы -0,1/0,1. Блмелерде дымыл ауаны олдануа жне жмыс уаыттында желдетіп труа кеес береді. Аудыы зиян заттарды млшері рсат етілген концентрациядан аспауы керек. Баса да ажетті талаптар (шу дегейіне ,дірілге,электрлі жне магнтииі аума дегейіне,электрстатикалы ауматы кернеуі,ренгенттік блінуді экспозиционды млшері) СанПиН № 1.01.004.01 нормаларына сай болуы керек.

Компьютерде жмыс жасау кезіндегі ауіпсіздік ережелері(жаласы)

ЖОО оитындар шін арнайы компьютерлердегі жмыс орындарына ойылатын талаптар. Дене шынытыруа арналан зіліс жне комплексті жаттыулар.

ндірісте студентті компьютерде сапалы жмысы шін оларды жмыс орындарыны жабдыталуы негізгі назарда болуы ажет. Біріншіден,стол бір кісілік болуы керек. Екіншіден, оны жмыс ты беттігіні биіктігі 68-80 см аралыында болуы керек (олай ммкін болмаан жадайда 72,5 см.болуы керек). шіншіден ,столда аяа арналан 60 см-дан жоары ,ені 50 см, тізе дегейіне сйкес тередік 45 см жне созылып отыран ая дегейіне сйкес 65 см кеістік болуы керек. Жмыс орнында ені 30 см болатын аяа арналан ойыштар сынылады. Стол оитын адамны бойына сйкес негізгі лшемде болады. Стол орнына аралыы жо баса жиазды олдануа болмайды. Кз дегейі центрге немесе орнатылан экрана 2/3 вертикалды болуы керек. Мгалімні столы компьютермен бірге орталыта орналасуы керек.

Компьютермен жмыс істеуді негізгі маызды кезедеріні бірі –бл ебек жне демалыс уаытын дрыс сатау. Бл толытай «санитарлы тртіп жне СанПиН № 1.01.004.01. ережелерінде » крсетілген.санитарлы норма жне тртіп республикалы документ болып келеді жне туелділік пен жеке меншік форумасына туелсіз физикалы мен зады тланы адаалауа арналан. ЖОО-ы студенттер жмысын йымдастыруа 6.2.3. пунктінде айтылан:

Жалытыруды дамытуыны міндетті шараларын ескертулерi шiн

- рбір жмыс уаытында ВДТ жне ПЭВМ шін 20-25 минут сайын кз жаттыуларын жасау

-блмені ВДТ жне ПЭВМ –мен студенттер толы шыан кезде желдету;

-3-4 минут аралыында дене шынытыру жаттыуларын зілісі кезінде жасау;

-осымша шаршауды басу шін 1-2 минут аралыында физкульминутты жаттыуларды жасау( шаршауды алашы белгілері білінген кезде жеке орындалады ). Сонымен осы бірінші курс студенттері шін компьютермен жмыс бірінші немесе екінші сабата ткізілуі керек. Жоары курс студенттері шін (..... 17-ден 20 саат аралыында ткізуге болады...».

Мысал ретінде кзге арналан жаттыулар комплексін крсетеміз. 1 нса.

1. Кзді жмып,кз блшы еттеріне 1-4 есебінде атты кш тсіреміз,содан кейін кзді ашып,кз блшы еттерін босатымыз,1-6 есебінде алыса араймыз. 4-5 рет айталаыз.

2. Мрын стіне арау жне 1-4 аралыында стап тру. Кз шаршаана дейін кзді тайдырмау. Содан кейін кзді ашып,алыс ашытыа арау. 4-5 рет айталау.

3. Басты брмай оа арап,1-4 аралыында кзарасты стап тру,содан со алыса 1-6 аралыында арау. 4-5 рет айталау. Аналогиялы жадайда жаттыуды жргізгенде жоары-тмен,сола арау.

4. Кз арасты диагонал бойынша тез ауыстыру:оа жоары-сол жаа тмен,содан кейін алыса 1-6 аралыында. 4-5 рет айталау.

Алашы медициналы кмек крсету дістері

Жара сипаттамасы жне жарааттану кезіндегі алашы кмек. ан кеті трлері. Уаытша ан кетуді тотату.

Кез-келген жараат алан адамны мірі мен денсаулыы оиа болан жерде уаытында жне сауатты крсетілген алашы жедел жрдемге байланысты.

Барлы мшені травмалы жарааттануы негізінде сырты беттік абыты тгелдей бзылуына байланысты лкен екі топа блінеді:ашы (жара,жарааттану)немесе жабы. Жара деп адам денесіндегі барлы сырты абышаны толытай блінуі негізгі элемент болып табылатын мшені жа баышасыны блінуін айтамыз. Жарааттану ралыны тріне арай жараны:кесілген,тілінген, тйрелген ,заымдалан жне дрiмен атылатын.

иылан жне шабылан жарааттар негізінде кездемелер азантай блінген,жасы анайтын жне тез жазылатын те аумаа ие. Тйрелген жаралар зын жне тар жара каналымен ,дене уыстарына сирек тетін жне ішкі азаа орналасуымен сипатталады. Жырты жне жарааттанан жарааттар кп еселiлігін жойылып тратын, содан со инфекцияны кбеюуi жне iрiндеткiш процесстi дамыуы шiн олайлы жадайлар туызатын, кездемелердi блінулерінде болмашы анауа бейiм, лкен диапазонмен бейнеленедi. Мндай жаралар тез жазылады.

Жаралар сонымен атар жеке жне кптiк болып келеді;бірлескен-жарааттайтын рал з жолында бірнеше мшені жарааттайды; комбинирленген-мысалы,механикалы жараат жне кю. Жарааттану кезінде алашы медициналы кмекті оиа болан орында,маызды жадайларды ескере отырып жасайды: 1)уаытша ан кетуді тотату;2)содан кейін крсетілген ауру дегейін тмендететін жне капиллярлы ан кетуді тотатуа сйкес ,жара тез уаыт ішінде асептикалы таылуы керек.

Тау кезінде міндетті трде келесі талаптарды орындау керек:1) жараны еш нрсемен жумау,жараа олды тигізбеу,жаты денелерді алып тастамау; 2)жараа стерилденбеген тауа арналан материалдарды олданбау жне баса да осымша жолдармен блауа;3)жараны айналасындаы теріге иод жау жне ірідетпейтін материалмен тау.

Арнайы талапа сай ірідетпейтін материал болмаан жадайда оны орнына алдын-ала дайындалан олда бар жаялытарды,киімдерді олдануа болады. Жараны емдеу кезінде негізгі фактор- денені жарааттанан блігіне максималды тынышты . Иммобилизация сыны кезінде крсетіледі. анды тотату жне иммобилизация маызды шока арсы шаралар болып табылады.

анау – бл заымданан ан тамырынан анны ошаулануы. Заымданан ан тамырларына байланысты :артериалды, кре тамыры,капиллрлы жне паренхиматозды анау деп бледі. Артериалды анау біршама ауіпті,себебі артериала ан жректен,лкен ысыммен бірден беріледі. Кре тамырлы анау тамырды заымдаан кезде туындайды. Тамырдаы анны ысымы артериалдыа араанда біршама тмен,сол себепті ан жй,те дрежелі,зіліссіз рылымда аады. Капилляр ан кетуi те са ан тамырларыны бзылуларында пайда болады. Нормалы анны йып алуыны жанында мндай ан кетуi з алдына тотатыла алады. Мндай ан кеулер жабы сипаттамасы мен затылыына байланысты ауіпті болып табылады.

Алашы медициналы кмек крсету дістері (жаласы)

Сыныты белгілері. Сыны кезіндегі алашы кмек. Кю сипаттамасы жне кю кезіндегі алашы кмек. Сйекті сынуы- ойын таcтарыны жылдам, зорлы шаырылан бтiндiктерi жартылай немесе толы бзушылыта боланда крделi жне ауыр бзылулар. Сынуларды ашы (сыны айналасындаы толы теріні блінуі) жне жабы (теріні блінбеуі). Сыныты жазытытарына байланысты клдене, зын бойына, исы, жарынша болып блінеді. Сыну нтижесінде е бірінші ауру сезіледі. Бл белгі сынуды жне сйекті шытынауы кезінде баса да белгілер болмаан кезде ойылан диагнозды жеілдетеді. Сйек сынытарыны жылжуы майып жне сау шектiлiктi салыстырмалы тексеруiнде жеiлдеу бiлiнетiн сынуды орынны деформациясын сынуда келiп соады. Деформациялар сынуларды ртрлi ошау блiктерiнде, р трлi олар сйек сынытарыны жылжуын сипаттармен едуiр дрежеде аныталады. Шектiлiктердi функцияны бзылысы барлы сынуларда атап тедi. Сйек бойысындаы дрыс емес озалысты пайда болуы сынуды сипаттау белгiсі болып табылады. Сыну кезінде тртіп бойынша заымдалан шектілікпен байалады( сау шектілікпен салыстыру жолымен аныталады). атынас бойынша сйек сынытарыны жылжуында сйек шытыры бiр-бiрiне айындалады.

Сыну кезінде алашы кмектi крсетуiнде е маыздысы дер кезiнде заымдалан шектiлiкке дрыс иммобилизация,толы тыныштыты амту,имылсыздыы жатады. Бнымен: атерлi сезiнулердi лсiрету жне жараатты шоктi дамытуды ытималдыты кiшiрейтуi; сынуларды ашы кйiнделер пайда болуды ауiп-атер жне жара инфекциясыны дамытуын кiшiрейту; жмса кездемелер жне iшкi органдарды осымша бзылуларын пайда болуды ауiп-атердi кiшiрейтуi; сынуларды бiтiп кету шiн олайлы жадайларды жасалуына ол жетіледі. Клiк иммобилизациясы дгелектер арасында iске асады. Дгелектер атты жне ыайлы материалдардан жасалады. детте алашы кмекті крсету кезінде дгелектерді ол материалдардан –татадан,таятан жасайды. Кю –бл жоары температура серінен (жалын,ысты бу,айнаан су)немесе кейбір химиялы заттар ышыл,сілті) нтижесінде денені кездемесіні заымдалуы. Кйікті ерекше пішіні –сулеге кю( кн,радиация,рентген). Кю 4 кезеге блінеді:1 кезе –ызару жне заымданан жердегі теріні ісуі;белгілері бірнеше кн аралыында теді;2 кезе- 1 кезедегі крсетілген белгілерден блек сйытыпен толтырылан кбіршіктер пайда болады;белгілері бір немесе бір жарым кнде басылады;3-кезе кйген беттік абатты аптаан,барлы теріні жансыздануы; бірнеше апта аралыында жазылады;4 кезе-теріні жансыздануы жне сйекке дейінгі жмса кездемені заымдануы;жазылу те баяу жреді. Егер жарааттану рт кезінде болса ,онда кйген теріге ра ірідетпейтін таышты ояды. Кйген дерді тазалауа жне кпіршіктерді жаруа тыйым салынады.

Тменгі температура серінен адамны денесіні кейбір жеке мшелері сітілуі ммкін (кбіне аяы,ол жне ая саусатары,лаы,мрны жне мойыны). Тменгі температура серінен пайда болан денені кездетпелеріні блінулері су деп табылады. Осындай жадайда су дегейін 4 кезеге бледі. сік жадайда алашы кмек крсету заымдалан теріні айналасындаы ан айналымды тез алыпа келтіру болып келеді,ол шін сіген жерге ра алаанды тез йкелеу керек. армен уалауа жол берілмейді.

дам денсаулыына мекендеген ортадаы техногендi факторларыны ыпалы . Мекендеген орта жне экологиялы ауіпсіздік. Химиялы,биологиялы жне физикалы факторлар. Мекендеген орта мен трындарды денсаулыы.

Адама кнделікті мекен еткен ортасында кптеген факторлар сер етеді. Кейбіреулері немі сер етеді,ал кейбіреулері-периодты трде. Ортаны сауыуы олайсыз сырты факторларды барлы ммкiншiлiгi есепке ала ткiзуі керек, трынны ауруларын профилактикасы бойынша наты есептердi шешiмі осыдан шыады. Осыан дейінгі дрістерде мынадай факторлар крсетілген:химиялы,физикалы жне биологиялы.

1)мекендеген ортаны химиялы факторы табии жне антропогенді жадайда болады. Ортаны химиялы ластауда маызды ролі болып отын орнына мнай німдерін олданатынкліктер есептелінеді. ндірістік ксіпорындар ауаны ккірт,азот оксидтермен,аэрозолды ша блшектерімен,органикалы байланыстармен ,асбестпен,ауыр метал тздарымен, бастапы шикізат болып табылатын кадмий,сынап,берилий жне баса да тздарды оса есептегенде, ндірістегі немес алдытардаы аралы немесе шекті жадайда ластайды.

Химия заттарыны суаттарыны ластануы тазаланбаан немесе жеткiлiксiз тазалалан сарынды суларды оларында тастау артынан болады, суды кздерiнде тыайтыш жне ауылшаруашылы рiстермен пестицидтер тсе алады; алалы ауматармен жабыр сулар таы баса ластаыштар мнай нiмi, р трлi механикалы оспаларда болады.Химиялы зат німге де,жеке жадайда ауматы пестицидтермен немесе тыайтыштармен деу нтижесінде, транспортировкада бастапы трді жасарту масатында ,німні саталуында тсуі ммкін.

2)биологиялы фактор- абiлеттi табии немесе жасанды шарттардаы биологиялы компоненттерiнi жиынтыы адам денсаулыына олайсыз серде болу. Биологиялы факторды компоненттерi негізгі болып табылады: макроорганизмдар(малдар, с, балы); микроорганизмдар (патогендiк, шартты - патогендiк таы басалар);ферменттер (антибиотиктер, токсиндер, амин ышылыны микробиологиялы синтездi нiмдерi, препараттар жне таы басалар белокты-витамин.). ауiптi ауруларды атарлар шаыратын арамтаматарды адамы шiн лкен ауiптi топа гельминтоздар жатады. Кптеген ауру тудыратын инфекциялар адам организміне су,тама арылы тседі,ал крсетілген блігі ауа арылы.

3)адама сер ететін мекендеген ортаны физикалы факторы ртрлі жне кпсалалы. Олар табии жне антропогенді;пайдалы жне адама ажетті жне сонымен атар крсетілген дадайда зиянды бола алады. Табии ортаны факторларына :температура,ылалдылы,ауа озалысы,кн радиациясы,атмосфералы ысым,гравитация,жерді магнит рісі,атмосфералы электричества,космосты ошаулану жатады. Антропогенді ортаны факторына радиациялы,ысты,жарыты,электромагниттік,шулы факторлар жатады.

оршаан орта адамны мекендеудi ортасыны згерiстерi ластануды нтижесiнде экологиялы мерзiмдi ауру-сырауын сулерге ммкiндiк туызады.Ластау арасында ерекше орынды ауыр металдар орасын,сынап,мырыш,никель жне т.б. алады. Мысалы,орасын жне оны осылыстары жйке жйелеріне,жрек –ан тамырына,ер жне йелді репродуктивті жйесіне сер етеді. Ауаны орасынмен ластау кзі болып авто кліктер есептелінеді,біра негізгі салымды тсті металлургия ксіпорыны кіргізеді. Баса жоары улаыш метал болып сынап болып табылады.