уматы леуметтік-экономикалы дамуына талдау. 1 страница

ір жадайыны о жне кері жатарына баа беру, сондай-а оларды елімізді оамды-саяси дамуына сері.

Талдыоран аласы азастан Республикасыны отстік шыысында Жоар Алатауыны батыс жне Алматы облысыны орталыында орналасан. аланы орналасан жері маызды геосаясатты мнге ие. Осыан байланысты, траты дамуды амтамасыз ету экономиканы ана емес, саясатты да тратылыына септігін тигізеді.

Талдыоран аласыны экономикасыны негізі нерксіп ндірісі болып табылады, оны базасы тиімді клік-географиялы жадайын есепке алып рылан.

Бгінгі кндегі нерксіпті рылымы жне оны мамандандырылуы Талдыоран аласын трлі жне жеткілікті дамыан нерксіптік айма ретінде сипаттауа ммкіндік береді.

Минералды-шикізат ресурстарыны жне ндірістік уатты болуы «рылыс материалдары» кластеріні дамуына ммкіндік туызады.

Ауыл шаруашылыын жргізу шін аланы олайлы топыраты-климатты жадайыны ммкіндігі бар. Талдыоран аласыны жне жаын орналасан аудандардаы шикізат базаларыны болуы, жеміс- жидек жне ст кластеріні, сонымен атар Алматы аласыны тірегінде азы-тлік негізін алыптастыруа ммкіндік туызады.

Талдыоран леуетті инвесторлар шін тартымды болып келетін белгілі факторлара ие. Бл маызды ндірістік-экономикалы леуетті болуы – рекет ететін Отстік нерксіптік айма, «Талдыоран» индустриалды аймаыны бос алаы, дамыан ндірістік инфрарылымы, дамыан леуметтік инфрарылыммен йлескен олайлы су жне экологиялы жадайы.

Сонымен атар отайлы жаты бірі – кптеген байланыс ызметтерін іске асыруа ммкіндік беретін, Талдыоран аласыны клік-географиялы жадайы.

Экономикалы реформа мен аума рылымыны арынды дамуы соы жылдары аланы экономикалы белсенді трындар саныны 11,2%-а кбеюіне, бір жана шаанда ашалай табыс клеміні 2,6 есе артуына, жмыссызды дегейіні 6,0%-а дейін тмендеуіне келді. Білім беру, денсаулы сатау, спорт пен мдениет нысандарыны материалды-техникалы жадайы едуір жасарды.

Білім беру йымдары зіндік даму мен шыармашылыа талпынан, білімді, адамгершілігі жоары, сыни ойланатын, дене бітімі мен рухани жаынан дамыан азаматты алыптастыруа ыпал ететін дадыларды дамытады жне академиялы білім сынады.

2005 жылдан 2009 жыла дейінгі уаыт аралыында балалара арналан мектепке дейінгі оыту йымдар желісі 9 бірлікке (3-шаын-орталытар, 6 балабашалар) артты, 3 жалпы білім мектептері олданыса берілді.

Сонымен атар, білім беру саласындаы келесіз жатар 1-ден 6 жаса дейінгі балаларды мектепке дейінгі біліммен амтылуыны тмен болуынан, білім беру имараттарыны рухани жне физикалы трыда едуір тозандыынан, мектепке дейінгі, орта жне ксіптік-техникалы білім беру нысандарыны тиісті жабды жне млікпен амтылу дрежесіні тмендігінен крінеді.

Сонымен бірге, ала экономикасыны дамуын тежейтін жне бар леуетті толыымен олдануа ммкіндік бермейтін келесіз жатар да бар.

Бл е біріншіден, мекемелер кпшілігіні негізгі ндірістік орларыны едуір ескіруі мен жаа технологиялы рылылармен жабдыталуыны тмендігі энергия-, ебек-, материалдар сыйымдылыыны артуына келеді жне шыарылан німні бсекеге абілеттілігін тмендетеді.

Техникалы жне жмысшы мамандытарды ксіби кадрларыны жетіспеушілігі, сонымен атар тменгі ксіби дайындыы ала ксіпорындарыны Техникалы жне мамандандырылан білім беру йымдарымен жетілдірілмеген байланыс салдары болып табылады.

Ауыл шаруашылыындаы шаруашылыты са тауарлылыы мен жер лесі лшеміні шаын болуы ірі клемді (селекциялы-асыл тымды) жмысты жргізуге жне ылыми-негізделген ауыспалы егісті сатауа, жаа технологияларды кеінен олдануа, ндіріс процестерін автоматтандыру мен механикаландыруа ммкіндік бермейді.

Суару жйесіні техникалы жадайыны нашарлауы суарылатын егістікті тиімсіз олдануа жне ауыл шаруашыы даылдары німділігіні тмендеуіне келіп соты. Суару жйесі айта ру жне крделі жндеуді талап етеді, оны тозуы 90%-дан астам райды.

Ауыл шаруашылыы техникасыны жоары тозу дрежесі (80%-дан астам) ебек німділігіні тмендеуіне, німні зіндік ныны ктерілуіне жне бсекеге абілеттілік дрежесіні тмендеуіне келеді.

Жылу сатау кешендеріндегі негізгі жне осалы рылыларды едуір тозуы байалады, жылужелілеріндегі шыыстар 35,4%-ды, оны ішінде нормативтен тыс – 9,1%-ды райды.

азіргі кезде, жылдан жыла жктемені лаюына байланысты істегі жылумен жабдытау кздеріні ндірістік уат тапшылыыны ауіпі туындауда.

зіндік энергия кздеріні жотыы Республикада е жоары болып саналатын электр уатыны тарифіне з серін тигізуде.

Сервистік ызмет крсету дрежесіні тмендігі мен білікті мамандарды болмауы республика экономикасындаы облысты стратегиялы мамандану баыттарыны бірі болып табылатын туризмні дамуын тежейді.

уматы леуметтік-экономикалы дамуына талдау.

2.2.1 Экономикалы дамуы

Талдыоран аласыны леуметтік-экономикалы дамуыны негізгі параметрлер динамикасы айматы су арыны жылдара жне едуір траты даму дегейін крсетеді.

Талдыоран аласыны 2004-2009 жылдара леуметтік –экономикалы дамуыны крсеткіштері

Крсеткіштер	Жылдар
нерксіп ндірісіні наты клем индексі, %	120,8	124,9	101,3	107,1	107,9	71,4
Ауыл шаруашылыыны жалпы німі аымдаы баамен, млрд.тенге	1,5	1,7	1,7	2,4	3,7	4,1
Барлы аржыландыру кздерінен негізгі капитала салынан инвестициялар динамикасы, ткен жылмен салыстыранда %-бен	74,3	113,5	80,7	141,8	147,4	62,1
рылыс-монтаж жмыстары, млрд.теге	1,9	3,9	2,3	5,9	11,1	16,9
Блшек тауар айналым клемі, салыстырмалы баада %-бен	105,1	98,6	114,9	115,1	100,2	106,9

Талдыоран аласыны экономикасыны су арынына осы салаларды лесіне баалау ксеткендей, крсеткіштері бойынша салаларды ішінде нерксіп, ауыл шаруашылыы жне рылыс белсенділік танытуда.

Республикада жргізілген экономикалы реформалар, ала экономикасыны наты секторыны белсенді дамуына ммкіндік берді.

 

нерксіп

алада 21 ірі жне орта нерксіп ксіпорын жмыс жасайды, оларды лесіне ндірілген німні жалпы клеміні 81,6 % келеді.

нерксіп ндірісінірылымында деу нерксібіні лесі - 75,2%, электр уатын, газ жне су ндіру жне блу, сумен амту лесі - 23,9 %, кен нерксібі – 0,9 %.

деу нерксібі

Машина жасау саласы – 33,3%, металлды емес минералды нім – 13,5%, дайын металл німдерін шыару – 15,5%, азы-тлік німдерін шыару – 10,5%, текстиль бйымдары – 0,2% ааз жне ааз німдері – 0,1%, химиялы нерксіп – 0,9%, фармацевтикалы німдер – 0,1%, пластмасса німдері – 0,4%, металлургиялы нерксіп німдері – 0,2% райды.

Талдыоран аласы республикада электр аккумуляторлар, жоары вольтты электр желілір шін темірбетон жне металл тіректерін, ртке арсы гидранттар, сорыштар, силикон жне синтепон, ысты мырыштаумен металлорылымдар шыаратын жалыз ндіруші болып табылады.

Машина жасау саласында 50% жуы німдерін Ресейге жне Туелсіз Мемлекеттер Достастыына экспорта жіберуші ірі ксіпорындар – «айнар - АКБ» ЖШС, «ZHERSU POWER» ЖШС.

Жалпы алалы клемні 16% «айнар - АКБ» ЖШС (1974 жылы рылан) лесіне кіреді. Соы жылдары ксіпорында ндірісті жетілдіру іске асырылды, жаа технологиялар енгізілуде, бсекеге абілетті жаа аккумулятор трлерін шыаруа арналан осымша итальянды желісі орнатылды.

«ZHERSU POWER» ЖШС жаа итальянды технологиялар бойынша зіне ызметті аз ажет ететін стартерлі аккумуляторларлы батареяларды жасап шыарады.

«АСПМК-519» ЖШС Холдингтік компаниясы «Электржйелік рылыс саласында рылыс материалдары» кластеріне жетекшілік етеді. Оны рамына 5 нерксіптік («Темірбетон ЖШС, «Казинвестизолятор» ЖШС, «Интеграл» ЖШС) жне 2 ызмет крсетуші ксіпорын кіреді. Холдинг ксіпорындары шикізат шыару, нім дайындау, рылыс, рылысы аяталан обьектілерін монтаждау жне олданыса беру, олданыса берілгеннен кейінгі ызмет крсету бойынша ндірістік ызмет атарады.

«Азия–Электрик» А рамына 3 нерксіп ксіпорындары кіреді («Талдыоран кабель зауыты» ЖШС, «Электр ралдары зауыты» ЖШС, «Тосым» ЖШС). 2010 жылды азан айында кабель-ткізгіш німдерін шыарушы екі зауыт «Талдыоран кабель зауыты» ЖШС-не біріктірілді. Бірлестікті рылымды блімшелері кабель-ткізгіш німдерін жне электруатын есептегіштерін шыарады. Биылы жылы кабель зауытында азастан бойынша жалыз алюминий катанкаларын ндіру желісі іске осылды.

Жеіл нерксіп бойынша «ТФ Ажар» ЖШС, «Жоария» ЖШС жмыс істейді. «ТФ Ажар» ЖШС 100-ден астам трлі тігін бйымдарын шыарумен, оны ішінде арулы кштер рылымына арнайы киімдерді тігумен айналысады.

«Темир- ЭЗКО» ЖШС ндірістік-техникалы баыттаы (трлі люктер, оыс контейнерлері, рт гидранттары жне т.б) німдерді шыарады.

Сонымен атар, Талдыоранда азастанда жалыз теренен сорыш ндіру зауыты «ALAKOL PLANT» ЖШС жмыс жасайды, 2 арнайы технологиялы рал-жабдытар мен металлрылымдарын ндіру зауыты «Мирас» Машина жасау зауыты» ЖШС жне «Бас Арлан» ЖШС, силикон жне синтипон ндіру, олардан бйымдар тігетін (жылы арнайы киімдер, крпелер) «Араб ЛТД» ЖШС, май сзгілерін шыарушы азастанды заиптар оамыны оу-ндірістік ксіпорны.

2007 жылы рылыс саласына нім шыаратын 2 зауыт іске осылды: жергілікті шикізатты олдана отырып, жаа технология бойынша итальянды жабдытармен жабдыталан, керамо-граниттік татайшаларды шыаратын «Гранито Плюс» ЖШС жне базальт талшыынан дайындалатын жылу ошаулаыш таталар шыаратын «Базальт ЛТД» ЖШС.

алада азы-тлік німдерін шыарумен негізінен шаын ксіпорындар айналысады. Ст німдерін «Laktis LTD» ЖШС жне «Лззат» АТК шыарады, сонымен атар 23 шаын-наубайхана, 5 шжы цехы, 4 макарон цехы бар.

«Ащы-Бла» Ш жеміс-жидек, ккніс німдерін деуді іске асырады, кбінесе джем жне шырындар шыарады.

«Когер ЛТД» ЖШС ала трындарын жмырта жне с етімен амтамасыз етеді.

2004 жылдан 2009 жыла дейін нерксіп ндірісіні клемі 2 есе сті жне 20,6 млрд. тегені рады. 57 жаа нысандар олданыса берілді, жмыс істейтін 33 нідіріс кеейтілді, 1 ксіпорын айта жаыртылды, 2274 жаа жмыс орны рылды.

нерксіп рылымында о згерістер болды: жалпы ндіріс клемінде деу саласыны лесі 2004 жылы 76,3% дан 2008 жылы 87,1% сті, электр уатын, бу жне су ндіру жне блу 23,5% дан 12,8% тмендеді.

Біра 2009 жылы дадарысты салдарынан ндіріс клеміні тмендеуіне жол берілді. ндірісті тмендеуіне 2 экспорта шыарушы ксіпорын нерлым сер етті «Кайнар АКБ» ЖШС жне «ZHERSU POWER» ЖШС (50% дейін німдер ТМД елдеріне экспорта шыарылды), сонымен атар «АСМПК-519»ЖШС ксіпорын желілері.

азастан Республикасы кіметіні 2006 жылы 21 арашадаы «Индустриалды айматарды ру концепциясы туралы» №1098 аулысын жзеге асыру аясында «Талдыоран» индустриалды аймаын ру шін аланы шыыс нерксіп аймаынан жалпы алаы 180 гектар 2 жер учаскесі блінген. ТЭН бекіткеннен кейін жне аржы блінген со барлы салынатын ауданны инженерлік-коммуникациялы инфрарылымымен бірге блшектеп жоспарлау жобасы зірленеді.

«Талдыоран» индустриалды аймаына 12 млрд.тенгеге меншікті инвестицияларды тарту, ауыл шаруашылы німдерін деу, ауыл шаруашылы шін механизациялау ралдарын ндіру, жел диірмендерін ндіру, кен ндіру нерксібі шін техника шыару, рылыс материалдарын ндіру 15 жаын ксіпорынды орналастыру жоспарлануда. 1000 жаа жмыс орны рылады.

2009 жылы индустриалды айматы аумаында ELD GLOBAL» ЖШС бетон оспасын ндіру бойынша шаын зауыты салынан.

«Бизнесті жол картасы-2020» бадарламасы аясында Отстік нерксіп аймаында инфрарылымды дамыту бойынша техникалы-экономикалы негіздемесі зірленген. азіргі кезде ТЭН-ге баалау жргізілуде. Отстік нерксіп аймаында азіргі ндірісті кеейту мен бірге жаа ндірістерді ру бойынша 20 жуы жобалар жзеге асыру ктілуде.

 

нерксіп дамуындаы негізгі мселелер:

· Ксіпорындарды кпшілігінде техникалы рылылармен аз жабдыталуы, ндіріс орларыны едуір ескіруі («ТФ Ажар» ЖШС, «Темір-ЭЗКО» ЖШС, «Темірбетон» ЖШС, «Талдыоран электр ралдары зауыты» ЖШС, «Жетісу УПП КОС» ЖШС, «ТК Интеграл» ЖШС);

· бар ндірістік уаттар жктемесіні толымсыз болуы («айнар АКБ» ЖШС, «ТФ Ажар» ЖШС, «Бас Арлан» ЖШС, «Темірбетон» ЖШС жне т.б.);

· салаа салынатын инвестициялар тмен жне трасыз сипата ие;

· ксіпорындарды инновациялы белсенділігіні тмендігі;

· екінші дегейдегі банктерден алынатын несиелерді жоары пайызды млшерлемесі;

· индустриялы айма ру бойынша наты механизмні болмауы.

 

Индустриалды-инновациялы даму

2004 жылдан бері азы- тлік ндірісін, рылыс материалдарын, тігін бйымдарын жне т.б арттыруа баытталан 2,1 млрд.теге сомаа 12 инвестициялы жоба аяталды.

Оларды ішінде «Гранито-Плюс» ЖШС тарапынан керамо-граниттік татайшаларды шыару, «Базальт ЛТД» ЖШС жылу ошаулаыш таталарды ндіру, «SCT Казахстан» жапсырма ленталарын шыару, арматура шыаратын 2 шаын зауыт «Кенс-21» ЖШС, «LZ» ЖШС, «Араб ЛТД» ЖШС синтипон жне силикон шыару, «Арабаев» ЖК ст німдерін ндіру, «Талдыоран Ет» АТК - ет німдерін деу цехы.

2 ксіпорын инновациялы технологияларды енгізді:

- «Токсым» ЖШС 2006 жылы полиэтиленмен апталан кабель шыару желісін іске осты;

- «Метакон» ЖШС 2007 жылы азастанда бірінші рет металды ию жне мырыштау бойынша итальянды желісін іске осты, электр тасымалдау желілері шін мырышталан металл тіректеріні барлы трлеріні ндірісі жола ойылан.

 

Инновациялы іс-рекет

2009 жылды нтижесі бойынша ала бойынша технологиялы инновациялар «айнар - АКБ» ЖШС-де енгізілген, инновациялы белсенділік крсеткіші 1,2 рады.

Тменгі дегейлі иновациялы белсенділікті себебі – шыарылан німге нары сранысыны тмендеуі жне сйкесінше инновациялар енгізуге айналымдаы аражатты болмауы.

 

Мемлекеттік демелі индустриалды-инновациялы даму бадарламасын жзеге асыру

Мемлекеттік демелі индустриалды-инновациялы даму бадарламасыны аясында алада «Кайнар АКБ» ЖШС-де азастанда брын шыарылмаан ны 570 млн.тегені райтын индустриалды (стационарлы, жк) орасын-сілтілі аккумулятор батареяларын игеру жобасын жзеге асыру арастырылан.

2010 жылы осы жобаны орындау барысында ксіпорынмен «азастантеміржолы» А К шін семафорлы аккумуляторлар шыару игерілді. Тжірибелі партия шыарылды жне сынауа берілді. німдерді сертификаттау бойынша жмыстар жргізілуде.

2011 жылы апатты резервтік амтамасыз ету шін аккумуляторлы батареяларын игеру жоспарлануда.

2010 жылы «Тосым» ЖШС алюминий катанкаларын ндіру цехы іске осылды, бл дайын німні зіндік нын нерлым тмендетуге ммкіндік берді, «Инфраэнерго» ЖШС SM-5 йшік инновациялы німін шыаруды игерді.

«Бизнесті жол картасы-2020» Бадарламасын жзеге асыруда 6 нерксіп ксіпорны атысады. Жалпы несие сомасы 3 млрд.тегені райтын 4 жоба бойынша 2 зауыт («айнар АКБ» ЖШС жне «ZHERSU POWER» ЖШС) ЭДСМ малдауын алды.

Алдаы жылдары келесі жобаларды жзеге асыру белгіленген: жн німдерін алашы айта деу зауытыны рылысы «Талдыоран ПОШ» , «JLC Ст» ЖШС ст зауытын іске осу, «Инжетек» фракциясында автоматтандырылан нтатаыштарды жне блушілерді сатып алу жне іске осу, аккумулятор ломын айта деу цехы «ZHERSU POWER» ЖШС, «Талдыкорганстройдеталь» ЖШС жылу блоктарын шыару желісін іске осу, рылыс-деу материалдарын ндіру бойынша «ТерракоКазахстан» ЖШС зауытын салу, «Кгер ЛТД» ЖШС с етін айта деу цехын іске осу, керамограниттік татайшаларды ндіруді жетілдіру жне керамикалы бйымдарды шыаруды енгізу «Гранито Плюс» ЖШС, ВЛЭП айта ру жне «Талдыоран кабель зауыты» ЖШС-де кеземен ескірген рал- жабдытарды ауыстыру жне т.б. Жобаларды жалпы ны 108 млрд.тегені райды.

«Бизнесті жол картасы-2020» бадарламасы аясында 15 жоба бойынша жмыс атарылуда, оларды ішінде:

- бірінші баыт бойынша «Жаа бизнес-бастамаларды олдау» бойынша – 6 жоба, оны ішінде пайызды млшерлемені субсидиялау бойынша жалпы ны 204,4 млн.теге сомаа 4 жоба («Талдыоран ЕТ» АТК, «Дедов» Ш, «Шарипов М.Н» ЖК, «Бомед Индистриал» ЖШС) жне инфрарылымды дамыту бойынша 2 жоба «айнар АКБ» ЖШС, «Талдыоран кабель зауыты» ЖШС).

- екінші баыт «Ксіпкерлік саланы сауытыру» сомасы 1 млрд. тегені райтын 6 жоба («Азия-Электрик» А, «Талдыоран кабель зауыты» ЖШС, «Шарипбаев Д.Т.»ЖК, «Скворцов» ЖК, «Доскенов» ЖК, «АщыБлак» Ш, «Алакол Плант» ЖШС). «Азия-Электрик» А жалпы сомасы 757,6 млн. тенгені райтын 2 жоба малданды жне ш жаты келісімге ол ойылды.

- шінші баыт бойынша «Экспорта баытталан ндірістерді олдау» бойынша жалпы сомасы 4,6 млрд.тегені райтын 2 жоба «айнар АКБ» ЖШС, «ZHERSU POWER» ЖШС. Бгінгі кнде екі жоба малдау алды, «айнар АКБ» ЖШС банкпен келісім-шарта ол ойылды.

азастанды мазмнды дамыту

алада лтты компанияларды, мемлекеттік мекемелерді, жйераушы ксіпорындарды тауарларын, жмыстарын жне ызметтерін сатып алуда азастанды мазмнды лайту бойынша жмыстар жргізілуде.

Ірі, орта жне шаын ксіпорындарды шыарылатын нім трлері мен ндіріс уаты туралы толы апарат Облысты тауарндірушілер Каталогында орналасан.

ала республикадаы аккумулятор батареяларын, ошауланан сымдар жне кабельдер, трмысты электр энергия есептегіштерін, тередіктен сорыштар нерксіп німдеріні кейбір трлеріні негізгі ндірушісі болып табылады.

«ТФ Ажар» ЖШС Талдыоран тігін фабрикасы, «Араб ЛТД» ЖШС арнайы киім жне арнайы киіммен арулы кштер министрлігін, ІІМ, К, ТЖМ, «НК «КТЖ», «азателеком» А амтамасыз етеді.

Республика бойынша екі жалыз аккумулятор зауыты лтты компанияларды, республиканы ірі ксіпорындарыны, министірліктер мен ведомстволарды ажеттіліктерін толы амтамасыз етеді.

«АСМПК-519» ЖШС з німін «КЕГОК» А, «Казахтелеком» А, «МРЭК» А шін жеткізеді жне электр жндеу жмыстарын орындайды.

«Азия-Электрик» А кабель-ткізгіш німдері мен электр энергия есептегіштерін азастанны барлы айматарына, сонымен атар келесі ірі компаниялара – «азателеком» А, Астанадаы «Alageum Elektrik» ЖШС, Алматыдаы «Электрокомплекс-2» ЖШС, ызылордадаы «КОР «Мнай компаниясы» А жне т.б жеткізуді іске асырады.

«Мирас» Машина жасау зауыты» ЖШС - «азателеком» А, «СК Кулагер» ЖШС жне т.б шін німдерін жеткізеді.

«Alakol Plant» ЖШС 2010 жылы химиялы сорыштарды шыару ндірісін игеріп, «Казатомпром» шін химиялы сорыштарды жеткізу бойынша тендерді тып алды.

«Темір-ЭЗКО» ЖШС, «Бас Арлан» ЖШС, «Жоария» ЖШС, «Жетісу УПП КОС» ЖШС за мерзімге жасалынан келісім-шарт бойынша траты тапсырыс берушілер шін з німдерін жеткізуді жасайды.

2009 жылы азастанды мазмнды мониторингілеу бойынша ала ксіпорындарымен 13,3 млрд.тегені райтын келісімдер жасалды, соны ішінде 1,1 млрд.теге лтты компаниялармен, жер ойнауын пайдаланушылармен жне министірліктермен жасалынды.

азастан Республикасы кіметімен бекітілген аулы бойынша азастанды мазмнны мониторингісін жргізу шін ксіпорындар тізбесіне екі ірі ксіпорын «айнар АКБ» ЖШС жне «ZHERSU POWER» ЖШС енгізілген.

нерксіпті дамытуды негізгі мселелері:

· дайын німге сранысты тмендету;

· шикізат пен материалдарды кейбір блігі елімізде болмаандытан сырттан келінеді;