уматы леуметтік-экономикалы дамуына талдау. 2 страница
· алада материалды-техникалы жабдыталан бсекелестікке абілетті нім шыаратын жаа ндірістер жмыс жасайды («Гранито Плюс» ЖШС, екі арматура зауыты, «Базальт ЛТД» ЖШС), біра азастанды нарыта ресейлік, ытайлы жне баса шетел ндірушілерді кп жылдан бері басым болуы ксіпорындара республикада нарыа шыуа жол бермей отыр;
· инновациялы белсенділікті тмен дегейі;
· айналымдаы аражатты жетіспеушілігі жне за мерзімді тменгі пайызды несиелерге ол жетімсіздік.
Ауыл шаруашылыы
аладаы аграрлы секторда ауыл шаруашылыы німдерін ндірумен 107 ауыл шаруашылы ксіпорыны, 372 ожа шаруашылыы, 77 айта деу ксіпорындары айналысады. Одан баса мал мен с сіріп, ауыл шаруашылыы німдерін сірумен 12275 й шаруашылыымен айналысатын халы бар.
2010 жылы болжам бойынша жалпы нім 4,3 млрд.тегені райды, бл 2001 жылды дегейінен 3,8 есе арты (1123,5 млн.теге), оны ішінде егін шаруашылыыны німі – 2190,2 млн.теге (708,5 млн.теге), мал шаруашылыы – 2130,5 млн.теге (415,0 млн.теге), наты клем индексі – 114,5%. Егін шаруашылыы 50,9% жне мал шаруашылыы – 2130,5 млн.теге (415,0 млн.теге), наты клем индексі 114,5%. Егін шаруашылыы 50,9% жне мал шаруашылыы 49,1% райды.
рылымы бойынша суарылатын шабындыа блінген 6870 га егістік алап толыымен ауыл шаруашлыы даылдарын сіруге пайдаланылуда.
Егу рылымында днді даылдарды лес салмаы – 19,7%, майлы даылдар – 37,8%, картоп, ккніс жне баша даылдары – 27,9%, жемшп даылдары – 14,6%.
алада жгері, техникалы даылдар, картоп, ккніс-баша даылдары сіріледі, жеміс шаруашылыы дамуда.
Тсіміні суі есебінен ант ызылшасы ндірісі де кбейді. Егер 2001 жылы тсім 1 гектардан 228 центнерден айналып, жалпы клемі 22,0 мы центнер болса, 2010 жылы осы сйестікке арай 28,6 мы центнер жне гектардан 267,6 центнер болып отыр.
Соы жылдары майлы даылдар мен ккніс-баша даылдарыны суі байалады, олар 2010 жылы сйкестікке арай 2595 га жне 1138, бл 2009 жыла араанда 124 га арты.
2009 жылы 1281,9 мы тонна картоп пен ккніс-баша даылдары шыарылды, 2004 жыла араанда 52,3 мы тоннаа су байалды.
Жеміс шаруашылыыны дамуына олайлы табии жадайлар себебін тигізуде. Жыл сайын жеміс-жидек кшеттері кбейіп келеді, кпжылды кшеттер 85,8 % райды.
2000-2009 жылдары барлыы 114,5 га жеміс-жидек отырызылды, бл ескі кшеттерді орта есеппен 42%-а дейін жааруына ол жеткізді.
Батар мен жзім егістіктерін отырызу жне сіруге мемлекеттік субсидиялы олдауды нтижесінде батарды ауданы 59,5 га лайып, 2010 жылы 159 га рады.
2009 жылы ауыл шаруашылыы німдерін сіретін жылыжайлар жйесін дамыту жмыстары басталды. 2009 жыла дейін алада жалпы ауданы 1,2 га, оны ішінде ккніс даылдарына 0,4 га, 1 жылыжай ана ызмет істеп тран.
Жылыжайларды рылысы несиелікпен атар з аржыларыны есебінен де жзеге асырылды. 1 жылыжай 2009 жылы пайдалануа берілсе, 6 – 2010 жылы.
азіргі уаытта алада 8 жылыжай бар, оны ішінде 2 типтік – ккніс жне глдер сіретін жалпы ауданы 2100 ш.м., 6 гелиожылыжай – ккніс сіретін – ауданы 3300 ш.м.. 2010 жылды атар-азан айларында 10,5 тонна ккніс жне 680 мы дана гл жинап алынды.
ала халын ысы мерзімде жеміс-ккніс німдерімен амтамасыз ету масатында сыйымдылыы 9855 тонна 12 ккніс оймалары бар, оны 5-і крделі жндеуді талап етуде.
2010 жылды 1 атарына ккніс оймаларына 2463 тонна ккніс жне 1425 тонна картоп салынып ойылды.
2009 жылы «Жерйы» коммуналды базары» МКК бюджет есебінен 70 млн.тегеге 2000 тонна сыйымдылыы бар ккніс оймасыны рылысы аяталуда. Базар басшылары облысты ауыл шаруашылыы тауарларын ндірушілермен жеміс-ккніс німдерін жеткізу жне жаа ккніс оймасына нім ою жнінде келісім шарттара отыран.
Ауыл шаруашылыы даылдарын деуді дамыан ресурсын сатап алатын технологиялары енгізілуде: арынды, дымыл сатаушы жне тамшылап суару. 2010 жылы арынды технология бойынша алада ауданы 2430 га болатын, бл 2004 жыла араанда 630 га арты, ытай брша (соя) сірілуде. Дымыл сатаушы технология мен тамшылап суару дісі 2004 жылы олданылмаан. Тамшылап суару дісі бойынша 2010 жылы 25 га аудана ба отырызылды.
Соы жылдары агрондірістік кешенді мемлекеттік олдау барысында кктемгі-кзгі жне жинау жмыстары йымдастырылып, ауыл шаруашылыы техникасыны паркі толытырылып, баса да мал шаруашылыы мен егістік жмыстарын дамытуа баытталан шаралар жргізілді.
2006-2008 жылдары 10 ауыл шаруашылыы тауарларын ндіруші мал сатып алу жне ауыл шаруашылыы жмыстарын жргізу шін «Ауыл шаруашылыын аржылай олдау оры» А арылы жалпы сомасы 4,2 млн.теге шаын несиелер алды.
2009 жылы 56 ауыл шаруашылыын ндірушіге 16,9 млн.теге ЖЖМ, тым, уландырушы заттар, гербицидтер жне т.б. сатып алып, кктемгі-кзгі жмыстарды жргізу шін жрдемаы блінді.
Сонымен атар кктемгі-кзгі жне жинау жмыстарын жргізуге 2010 жылы ауыл шаруашылыы тауарларын ндірушілер арзандатылан баамен 450 тонна ЖЖМ, 164 тонна минералды тыайтыштар сатып алды.
Аымдаы жылы кктемгі-кзгі жне жинау жмыстарын жргізу шін 62 шаруашылы субъектілеріне 8,6 млн.теге, ары суын пайдалананы шін – 5,0 млн.теге, бау шаруашылыын дамытуа – 9,0 млн.теге жрдем аражат берілді.
Ауыл шаруашылыы техникасы, энерго тасымалдаушы, запас блшектер ныны жоарылыы, банк несиелеріні ымбаттылыы аладаы ауыл шаруашылыы тауарларын ндірушілерді басым кпшілігіні негізгі орларын жаартуа ммкіндік бермейді, бл саланы техникалы жабдытарыны лсіздігіне жне лизинг бойынша техникаларды сатып алу ммкінсіздігіне келіп соады.
2004-2009 жылдары барлы аржыландыру кздері бойынша 22 дана ауыл шаруашылыы техникасы, оларды 13-і ауыл шаруашылыы тауарларын ндірушілерді з есебінен, жне 9-ы лизинг негізінде сатып алынды.
Мал шаруашылыында малды жне сты барлы трлері бойынша траты су байалып отыр, сйкесінше мал шаруашылыы німдеріні ндірісі де артуда.
2001 жылмен салыстыранда 2010 жылды 1 азанына ірі ара малды саны 1,8 есе, ой-ешкі – 1,4 есе, шоша – 1,6 есе, жылы – 1,9 есе, с – 3,2 есе сті.
Ірі ара малды (58,3%), ой-ешкі (53,4%) басы жеке трындарды шаруашылыында басым, ал жылы (41,1%) жне тйе (100%) ожа шаруашылытарында, жне с (77,5%) ауыл шаруашылыы ксіпорындарында шоырланан.
Ет німдеріні сапасын арттыру жне санитарлы-малдрігерлік талаптарды кшейтілуі шін сатуа белгіленген малды соятын орындарды пунктері мен аладары кбейтілді.
Асыл тымды жне німді ірі ара малды сапасын арттыру масатында алада 4 сиырлар мен тайыншаларды олдан рытандыратын пунктер бар.
алада 2 типтік мал сою пункттері бар: «Талсай» СПК, «Талдыоран Ет» СПК. Есепті мерзім ішінде 3 мал сою аладары пайдалануа берілді («Самай» Ш, «Берлік» Ш, «Софин» Ш).
Малдрігерлік-профилактикалы шаралар дер кезінде ткізіліп трады. Эпизоотикалы жайлы жадайды амтамасыз ету шін ауыл шаруашылыы малдарыны бруцеллез ауруы бойынша ткен жылы 8,04 мы бас ІМ жне 25,0 мы бас ТМ зерттелді.
Мал иелеріне алу, жою жне кешкен зардаптарын айтару шараларын жргізу шін жергілікті бюджеттен 306000 теге блінді.
Республикалы бюджеттен блінген аржыа бруцеллезге о реакция берген ТМдарды алып-алу жне жою жмыстары жргізілді.
аладаы ауыл шаруашылыы малдары туберкулез ауруына шалдыпаан.
Ауыл шаруашылыы німдерін деуді 68 шаын ндіріс жзеге асырады, оны ішінде 25 наубайхана, 3 шаын диірмен, 4 макарон цехы, 3 май алу, 15 кондитер цехы, 2 жеміс-жидек консервілеу цехы, 4 шжы, 2 ст зауыты, 4 алкогольді ішімдіктерді ю жне баса. «Кгер ЛТД» ЖШС жмырта жне с етін ндірумен айналысады.
Аымдаы жылды 9 айында шаын ндірістерді таам німдерін шыару клемі 991,0 млн.тегеге нім шыарылды немесе 2009 жыла араанда 100,2%.
Ауыл шаруашылыы німдерін айта деу ндірісін дамыту жобаларын іске асыру жаластырылуда. «Дедов» Ш несие есебінен 25,0 млн.теге сомаашырын ю ралдарын монтаждау жмыстарын бастады.
«Талдыоран ПОШ» ЖШС жнді алашы деуден ткізу цехыны рылысын бастады, азіргі тада облысты ауыл шаруашылыы ндірушілерімен жн дайындау жнінде келісімдерге отырып, Беларусь ксіпорындарымен одан ары деу шін жнді жеткізу туралы келіссздер жргізілуде.
Стті айта деумен тулігіне 6,5 мы тонна уаттылыымен, 72,3% - жгімен «Lactis LTD» ЖШС, «Лязат 2006» ЖШС айналысады.
«Lactis LTD» ЖШС халыаралы стандарттау сапасыны сертификатына ие жне ст німдеріні ртрлі трлерін шыарады. Сондай-а ксіпорын Талдыоран ірі бойынша 8 ст жинау дайынды пунктерін йымдастыран. Сонымен атар з аражаты есебінен 12,0 млн.тегеге Саран аласындаы ст зауытын алпына келтірді.
Бгінгі тада алада 4 ауылды ттынушылар кооперативі ызмет істеуде, оны ішінде «Талсай Ет» АТК ет деу, нан жне нан німдерін пісіру бойынша, «Ляззат» АТК ары арай деуден ткізу шін ккніс сірумен айналысатын ожа шаруашылытарыны басын осты, «Жетітоан» су пайдаланушыларды ттынушылар кооперативі. Аымдаы жылы жылыжай жне ккніс оймаларыны рылысымен, сондай-а мал шаруашылыы німдерін деумен жне ба сірумен айналыспашы жне «Есжанов» Ш базасында асыл тымды мал сіру жніндегі АТК рылуы бойынша жмыстар жргізілуде.
Бсекелестікке абілетті нім шыару шін ИСО жне ХАССП халыаралы стандарттарына негізделген сапа менеджменті жйесін енгізген «Ащыбла» Ш (жеміс-жидек німдерін деу), «Арабаев» ЖК (ст німдерін деу), «Талсай Ет» (ет жне нан німдерін ндіру), «Дары Семиречья» ЖШС (шырын, джем жне тосап ндіру) атап кетуге болады.
Ауыл шаруашылыын дамытуды негізгі проблемалары:
- егін шаруашылыында жерлерді аз млшеріне орай ылыми-негізделген себу айналымын сатауа жне азіргі заман технологиясын кеінен олдануа ммкіндік болмай отыр;
- суару жйесіні техникалы жадайы нашарлауы суару шабындыыны дрыс пайдаланбауына жне ауыл шаруашылыы даылдары тсімділігіні тмендеуіне келіп соты;
- ауыл шаруашылыы техникасыны тозу дегейі 85%-дан асып кетті;
- мал шаруашылыындаы орта жне ірі тауарлы ндірістерді жеткіліксіз дамуы селекциялы тымды ірі клемді жмыстарды ткізілуіне, ауыл шаруашылыы малдарын тегерімді трде жемдеу жне шабындытарды тиімді трде пайдалануа, нім шыару процесін механизациялауды жне автоматтандыруды дегейіне кедергі келтіріп отыр;
- ауыл шаруашылыы німдерін айта деу бойынша ксіпорындарды технологиялы рал-жабдытарыны тозуыны доары дегейі, сапалы шикізатты жотыына жне дайындау-тімдік жйесіні лсіз дамуына орай айта деуді тмен дегейі жне уаттылыты жктемділігі.
Агронерксіп кешеніні траты дамуыны негізгі масаты – азы-тлік ауіпсіздігін амтамасыз ету, саланы німділігі жне пайдалылыын арттыру жне оны бсекеге абілеттігіні суі болып табылады.
Міндеттері болып:
· Ауыл шаруашылыы рылымдарын орта жне ірі ксіпорындара айналдыру;
· здік технологияларды олдану аймаын кеейту;
· Техникалы жабдыталуды сапалы суі негізінде техникалы жне технологиялы жетілдіруді амтамасыз ету;
· Экспорт текшесіне ктерілу жне ішкі ттынуды амтамасыз ету шін бсекеге абілетті сапалы ауыл шаруашылы німдеріні жне азы-тлікті траты ндірісі;
· Ауыл шаруашылыы німдерін дайындау жйесін жне ктерме саудасын дамыту;
· Асылтымды шаруашылыты дамыту;
· Ебек ндірісіні суін амтамасыз ету
табылады.
Шаын жне орта бизнес
Шаын жне орта бизнес жоары арынмен дамуда, бл саладаы субъектілер саны 2004 жыла араанда 1,8 есеге сіп, 12,3 мы бірлікті рады, сйкесінше жмыспен амтыландар саны – 1,2 есе сіп, 14,5 мы адамды рады.
Негізінен шаын ксіпкерлік жеке ксіпкерлермен крсетіледі (46,2%), 15,2% – шаын бизнес ксіпорындарына (зады тлалара), е аз лес – 3,0% шаруа (фермерлік) ожалытары трінде сипатталады.
2004-2009 жылдары шаын ксіпкерлік субъектілеріні ндірген нім клемі 2,0 есе артып, 12,0 млрд.тегені рады.
Шаын ксіпкерлік саласында жмыспен амтыландар лесі 16,0%-дан 22,3% дейін артты.
Бюджетке тленетін тлем 2004-2009 жылдар ішінде 3,7 есе сіп, 1,4 млрд.тегені рады. Жалпы облысты крсеткіштегі аланы лестік салмаы – 11,2%.
Шаын ксіпкерлікті дамытуды проблемалары:
· Зады тла тріндегі ксіпорындар саныны аздыы;
· Шаын ксіпкерлікті дамыту дегейі бойынша жоары саралау саталуда;
· Шаын бизнес рылымында коммерциялы сала басым;
· Шаын бизнесті олдау инфрарылымыны лсіз дамуы.
Сауда мен ызмет крсету саласы
Блшек тауар айналымыны клемі 2009 жылы 13,6 млрд.тегені рады, 2004 жыла араанда 2,8 есе сті. Наты клем индексі 2009 жылы салыстырмалы баада 106,9 % рады, 2004 жылы – 105,1%.
алада 2009 жылы 4 алалы базар, оны ішінде 3 мбебап жне 1 коммуналды базар.
азіргі кезде алада 1856 ныснадар істейді, оны ішінде: 930 сауда нысандары, 268 оамды таматану нысандары, 658 трмысты жне ызмет крсету нысандары.
Шаын ксіпкерлік саласында жмыспен амтыландар саны 2009 жылы 14,5 мы адамды рады, 2004 жыла араанда 1,5 есе артты. 2009 жылы 12,8 млрд.тегеге жмыс жне ызметтер іске асырылан, бл 2004 жылдан 2 есе жоары.
Туризм
алада туристер абылдайтын 29 нысан жмыс істейді, оны ішінде 26 онай. Туристік ызмет пен келушілерді орналастыру бойынша ызмет крсететін 3 ксіпорын бар. Халыаралы туризмді йымдастыру саласында алада 16 фирма жмыс істейді.
2009 жылы туристік саладаы жалпы крсетілген ызмет клемі 76,8 млн.тегені рады.
азіргі кезде аланы туристік имиджіні негізін – азіргі заманы имараттар, аэровокзал, жол бойындаы кемпинг, сауда й желілері, ойын-сауы кешендері, мейрамханалар жне т.б. райды. ала маындаы аумата 1-6 кн аралыында 11 туристік жолдар зірленіп, жмыс істеуде.
Ішкі туризмді дамыту масатында жасспірім рпаты туризмні белсенді трлерімен айналысуа тартуа баытталан зіндік туристік іс-шаралары жргізіліп трады. Жыл сайын туристік кпсайыс пен жартаса шыу жарыстары, «Жоар» туриадасы, су туризмінен шебер санаты, балалар регатасы мен басалары ткізіліп трады.
Балалар-жасспірімдер туризміне ерекше кіл блінеді. Алматы облысында «Мені Отаным – азастан» экспедициясын жзеге асыру басталды.
Туризм дамуындаы проблемалар:
· Ішкі туризмде мамандандырылан туристік фирмаларды жетіспеушілігі;
· Жаранамалы-имидждік жмысты жетіспеушілігі, аланы туристік леуеті туралы жарнамалы апарат клеміні жеткілікті болмауы;
· Кадрларды дайындау, айта даярлау мен біліктілігін ктеру дегейіні нашар болуы жне туризмні ылыми орыны болмауы;
· Жол бойындаы ызмет крсетуді тмен дегейі.
рылыс
алада рылыс жмысын 35 йым іске асырады. 2009 жылы рылыс жмысыны (ызметіні) клемі 11,2 млрд.тегені рады, бл 2004 жыла араанда 6 есеге артты.
рылыс дамуыны негізгі крсеткіші – трын йлерді іске осу, бл 5,3 еседен арты сіп, 35,9 мы шаршы метрді рады. 2009 жылы алада барлы аржыландыру кздерінен трын й рылысына 1,7 млрд.теге баытталан, бл 2004 жылыдан 53%-а арты.
Трын й рылысы клеміні едуір блігі жеке рылыс салушылар есебінен амтамасыз етілді. Бюджет аражаты есебінен 6 мы шаршы метр трын й немесе жалпы осы кезеде пайдалануа берілген трын йді 20%-ы салынып, пайдалануа берілді.
Сонымен бірге, жас отбасылары, бюджет саласыны ызметкерлері, жалызбасты аналар мен баса да леуметтік топтар шін трын й мен жала берілетін йді ол жетімді болу мселесі лі де орын алуда.
рылыс дамуындаы проблемалар:
· аладаы рылыс материалдарын ндіру кейбір трлеріне деген ажеттілікті анааттандырмайды, сондытан оларды басым блігі импортталынады, бл рылысты ымбаттауына келеді;
· рылыс жмыстарыны сапалы дегейіні жеткілікті болмауы;
· Білікті жмысшы мамандары мен инженерлік рамны жетіспушілігі;
· Трын йді жылына бір адама шаанда енгізілуіні тмендігі – 0,25 ш.м..
Инвестициялы ызмет
Кейінгі 5 жыл ішінде ала экономикасына салынан инвестиция сомасы 2,4 есе кбейіп 12,0 млрд. тенгені рады. Облыста инвестиция клемі бойынша ала 3,8% райды.
Инвестиция рамыны 64,2%- бюджет аржысы, 32,7%- ксіпорындар мен мекемелердіз аржылары, 31%- арыза алынан аржылар.
Жалпы клемде бюджеттік инвестициялар лесі 34,1% дан 61,5% дейін суі байалуда.сімге Республикалы трын й рылысы Бадарламасына сйкес трын й жне инженерік- коммуникациялы инфрарылымны рылыстары сер етті.
Ксіпорындармен мекемелерді з аражаты есебінен инвестициялар клемі 1,7млрд. тенгеден 3,9 млрд. тенгеге дейін немесе 2,3 есе лайды.
Салалы рылымда су, газ жне электр уатын ндіру жне таратуа салынан инвестициялар басым болды, жалпы инвестициялар клемінде оларды лесі 1,7% дан 11,2% дейін жне клік жне байланыс- 2,9% дан 12,2% дейін лайды.
Ауматы банктік институттар сипаттамасы
Облыс аймаында екініші дегедегі банктерді 13 блімшелері орналасан.
2004 жыла салыстырмалы берілген несиелерді клемі 12,4 есе, депозит салымдарыны клемі 5,8 есе кбейді. Депозит салымдарыны араатынасындаы жеке тлаларды салымы 94,2% дан 76,5% дейін жне зады тлаларды салымы 6,2% дан 23,4% дейін згерді.
Ипотекалы несиелеу 5,8%-дан 14,2% сті
аланы экологиялы мселелері
Талдыоран аласында 2000 арты жмыс істеп тран ксіпорындармен мекемелер, р трлі шаруашылыпен айналысатын 10000 жеке ксіпкерлер бар.
Негізгі ауа бассейніні ластануы нерксіп ксіпорындарыны, жылумен амтамасыз ету нысандарыны жне автомобиль клігіні шыаран алдытарынан ралады.
2010 жылды 1 атарына Талдыоран аласы бойынша 25 мы бірлік автомобиль клігі тіркелген, бл 2004 жылмен салыстыранда 41,4%-а кп.
Атмосфералы ауаны негізгі ластаушысы –шыысы жылына 300 мы тоннаа дейін райтын, кмірмен жмыс атарушы жылуэнергетикалы кешен. 2005 жылды мліметі бойынша ала клемінде шыарылан жалпы зиянды заттектерді ішінде «Талдыоранжылусервис» мекемесі шыаран ластаушы заттектерді клемі 3,2 мы тонна немесе 65,3%, Талдыоран РЭЧ - 0,5 мы тоннаны райды.Сонымен атар жеке сектордаы трын й имараттарын жылыту шін жылына 90 мы тонна тас-кмір олданылады, соны есебінен 2005 жылы атмосфераа 4,7 мы тонна зыянды заттектер шыарылан, бл крсеткіш 2000 жылмен салыстыранда 78,6%-а кп.2004 жылды дегейіне салыстыранда атмосфераа зыянды алдытарды шыарылуы 2,1% сті, оны ішінде сйы жне газ тріндегі заттектер – 88%.нерксіптік заттектерді шыарылуы 10,4%, ккіртті андигид - 0,4%, азот диоксиді- 17,2%, иіс газы- 19,6% сті. Жерсті суларыны негізгі ластаушылыры нерксіптік жне ндірістік ксіпорындар болып саналады. Шаруашылы субьектілеріні кбейуіне байланысты сарынды суларды суі байалуда.Кейінгі жылдары кесілген жне отырызылан ааштарды жне бталарды ойдаыдай балансы байалады.Осы рдісті сатау жне арттыру шін, жаадан отырызылан ааштар жне бталарды саталуын амтамасыз ететін масата баытталан жмыстар жргізілуде.Жыл сайын 700 мы текше метр Т ралып, 1976 жылдан бері іске осылан санитарлы алаа шыарылады.
Есептік крсеткіштер бойынша атты трмысты алдытар эксплуатациялы кезе аралыында 15 млн. текше метрді райды.