урсты жмысты міндеттері. 3 страница

«Мемлекеттік крсетілетін ызметтер туралы» 2013 жылы 15 суірдегі азастан Республикасыны Заы 6-бабыны 3) тармашасына сйкес азастан Республикасыны кіметі аулы етеді:

1. оса беріліп отыран:

1) «Зады тлаларды мемлекеттік тіркеу, филиалдар мен кілдіктерді есептік тіркеу» мемлекеттік крсетілетін ызмет стандарты;

2) «Зады тлаларды мемлекеттік айта тіркеу, оларды филиалдары мен кілдіктерін есептік айта тіркеу» мемлекеттік крсетілетін ызмет стандарты;

3) «Зады тлаларды тіркеу (айта тіркеу), оларды филиалдары мен кілдіктерін есептік тіркеу (айта тіркеу) туралы анытама беру» мемлекеттік крсетілетін ызмет стандарты;

4) «Жеке ксіпкерлік субъектісіне жатпайтын зады тла, сондай-а акционерлік оам, оларды филиалдары мен кілдіктері жарысыны (ережесіні) телнсасын беру» мемлекеттік крсетілетін ызмет стандарты;

5) «Жеке ксіпкерлік субъектісіне жатпайтын зады тланы, сондай-а акционерлік оамны рылтай жаттарына, оларды филиалдары (кілдіктері) туралы ережелерге енгізілген згерістер мен толытыруларды мемлекеттік тіркеу» мемлекеттік крсетілетін ызмет стандарты;

6) «Зады тланы ызметін тотатуын мемлекеттік тіркеу, филиалдар мен кілдіктерді есептік тіркеуден алу» мемлекеттік крсетілетін ызмет стандарты;

7) «Зады тлалар» мемлекеттік дерекорынан анытама беру» мемлекеттік крсетілетін ызмет стандарты бекітілсін.

2. Осы аулы алашы ресми жарияланан кнінен кейін кнтізбелік он кн ткен со олданыса енгізіледі [15].

ады тланы мемлекеттік тіркеу азастан Республикасыны ділет министрлігі айындайтын тртіппен Интернет желісі арылы берілген электронды тініш негізінде жргізілуі ммкін.

 

 

ІІ. Зады тланы кейбір трлеріні ыты жадайыны ерекшеліктері

2.1 Акционерлік оам тсінігі, ыты жадайы

 

Акционерлік оам - ксіпорын, йым мен мемлекеттік орындарды еркін біріккен трі. Ол акциясын айналыма шыару арылы зіні босаан аржы ресурстары мен ебекшілерді саты корып орталытандыруа жмылдырады. Акционерлік оам з жарысы негізінде жмыс жасап, кез келген шаруашылы саласында рыла алады. Сондай-а, аржы мен ндірістік-шаруашылы ызметпен айналысатын крделі йымдарды да негізі бола алады. Бан жетекшілік жасау басарма, директорды баылау кеесі жне басада жым трлері арылы жргізіледі. Басаруды е жоары трі - акционерлерді жиналысы болып табылады, жиналыста алатын з дауысы бар. Акцияны стаушы з ктемдігін жргізу шін, акцияны кп млшеріне ие болуы ажет. Егер стаушы акцияны 50% - дан астамын иеленсе, онда ол акция баылау пакетіне ие болайы. Акционерлік оамы басаруа жне толы баылауа 20% млшердегі акция да жетеді.

Акционерлік оамны басты ызметі - уаытша босаан аша орын ндірісті йымдастыру мен кптеген жмыс трлеріне жмылдыру болып табылады. Акционерлік оам акцияны ртрлі номинальды нмен шыарады жне дауыс саны да ртрлі болады. Акция иесі акционерлік оамны пайшигі, ал облигация иесі - оны кредиторы (несиегері) болып табылады. Акционерлік оамны пайдасы акционерлер арасында табыс, дивидент трінде блінеді. Акция иесі акционерлік оамнан зіні салан капиталын талап етуге ыы жо. оам жабыланда иегер акцияа салынан аржыны номинальды баамен ана алады.

Акционерлік оамны екі трі бар. Акциясы рылтайшыларда болып, еркін нарыта сатылмайтын трін "жабы" дейміз. Акциясы еркін сатылатын жне сатып алынатын трін "ашы" дейміз. азастан Республикасыны "Азаматты Кодесінде" акционерлік оам жайлы ереже бар.

Акционерлік оамны басты ызметі - уаытша босаан аша орын ндірісті йымдастыру мен кптеген жмыс трлеріне жмылдыру болып табылады. Акционерлік оам акцияны ртрлі номинальды нмен шыарады жне дауыс саны да ртрлі болады. Акция иесі акционерлік оамны пайшигі, ал облигация иесі - оны кредиторы (несиегері) болып табылады. Акционерлік оамны пайдасы акционерлер арасында табыс, дивидент трінде блінеді. Акция иесі акционерлік оамнан зіні салан капиталын талап етуге ыы жо. оам жабыланда иегер акцияа салынан аржыны номинальды баамен ана алады.

Акционерлік оам (бдан рі - оам) деп зіні ызметін жзеге асыру шін аражат тарту масатында акциялар шыаратын зады тланы айтады. Ал акция - лесті немесе меншікті куландыратын баалы ааз, яни акция оам шыаратын жне оларды трлері мен санаттарына (категорияларына) арай акционерді дивидендтер алуа, оамды басаруа атысуа жне оам таратыланнан кейін оны алан мліктеріні бір блігіне ытарын куландырады. оам з міндеттемелері бойынша зіне тиесілі барлы млікпен жауапты болады. Акционер оамны міндеттемелер бойынша жауап бермейді жне зіне тиесілі акциялар ныны шегінде оамны ызметіне байланысты зияндара туекел етеді.

Экономикасы дамыан елдерде олар корпорациялар деп те аталады. Акционерлік оамдар жабы жне ашы оам лгісінде рылады. оамны фирмалы атауы болады, онда оамны атауы, сондай-а оамны лгісіне арай, «ашы акционерлік оам» немесе "жабы акционерлік оам" деген сздер немесе тиісінше "АА" жне "ЖА" аббревиатурасы болуа тиіс. оам осындай фирмалы атауымен мемлекеттік тіркеуден теді.

Жабы акционерлік оамдарды акциялары зіні рылтайшылары мен алдын ала айындалан адамдар тобыны арасында орналастырылады. Жабы оам акционерлеріні саны жзден аспауа тиіс жне ол зі шыаратын акцияларды жабы діспен ана орналастыруа хаылы.

Жабы оам акционерлеріні осы оамны баса акционерлері сататын акцияларды сатып алуа артышылыты ыы бар. Жабы оамны з акцияларын сатысы келетін акционері оларды оамны баса акционерлеріне, ал олар бас тартан жадайда - оамны зіне сатып алуа сынуа міндетті. Сатылатын акцияларды сатып алуды артышылыты ыы акциялар сатуа сынылан кезден бастап отыз кн бойы акционерлерде саталады. Егер акционерлерді ешайсысы аталан мерзімде осы ыты пайдаланбаса, ол оама теді жне онда отыз кн бойы саталады. оам сатылатын акцияларды сатып алуды артышылыты ыын акционерлерді жалпы жиналысыны тиісті шешімін абылдау жолымен іске асырады. оамны жарысында сатуа сынылан акцияларды артышылыпен сатып алу ыын оамны акционерлерінде немесе оны зінде алдыруды зге мерзімдері белгіленуі ммкін, біра ол кемінде отыз кн болады [16].

оам жне оны акционерлері акцияларды сатып алудан бас тартан немесе белгіленген мерзімдер ішінде жауап алмаан жадайда акционер акцияларды оама жне оны атысушыларына сынан баадан тмен емес ны бойынша шінші тлалара сатуа хаылы. Сатуа сынылан акцияларды баасын тмендету туралы шешім абылдаан ретте акционер оларды баса акционерлерге жне (немесе) оама сатып алуа айта сынуа міндетті.

Акционерлері здеріне тиесілі акцияларды баса акционерлерді келісімінсіз иеліктен айыруа хаылы оам ашы акционерлік оам деп аталады. Ашы оамны акциялары ш трлі, яни жабы, жеке жне ашы орналастырылады. Ашы оам акционерлеріні саны шектелмейді.

азіргі уаытта Р-ны акционерлік оамдар туралы заында "баалы ааздар нарыында акциялар бааланатын, активтеріні млшері кемінде айлы есепті крсеткішті 200 000 еселенген млшерін райтын жне акционерлеріні саны 500-ден кем болмайтын ашы оам ашы халыты оам (бдан рі - халыты оам) болып табылады» делінген. Халыты оам мртебесін алу тртібі баалы ааздар нарыы туралы задармен белгіленген.

Ашы акционерлік оам (АА) тмендегі жадайлара байланысты ашы халыты оам мртебесін жоалтады. Егер:

1. Халыты оам мртебесін алан оам акционерлеріні саны алты айды ішінде бес жзден кеміп кетсе;

2. Оны активтеріні млшері айлы есепті крсеткішті 200000 еселенген млшерінен кеміп кетсе;

3. оам акцияларыны баалы ааздар нарыындаы баалануы тотатылса, яни осы жадайларды біреуі пайда болан кезден бастап 6 ай ткеннен кейін укілетті органа хабарлай отырып, халыты оам мртебесін жоалтаны туралы млімдеуі тиіс.

оам акционерлеріні саны жзден аспаса, акционерлерді жалпы жиналысыны шешімі бойынша ашы оам жабы оам болып айта рылуы керек.

оамды ру туралы шешім абылдаан жеке жне зады тлалар оамны рылтайшылары болып есептеледі. оамны рылтайшысы немесе рушысы жалыз тла болуы ммкін. оамны рылтайшылары оны руа байланысты ол мемлекеттік тіркеуден ткенге дейін туындаан мліметтер бойынша бірлесіп жауап береді. Ал оны жалыз тла ран жадайда оам ру туралы шешімді осы тла жеке-дара абылдайды.

оамдарды рушылар рылтайшы пайдасы трінде орасан кп табысты иемденеді. рылтайшы пайдасы дегеніміз оамды рушыларды акцияларды сатудан алан сомасы мен оамды руа жмсаан капиталыны сомасы арасындаы айырма трінде алатын табысы. Басаша айтанда, жалан капитал жне наты капиталдар млшеріні айырмасы рылтайшы пайдасы болып есептелінеді. Мысалы, егер наты капитал (баалы кааздарды номинал ны) 200 доллар, ал жалан капитал 1000 доллар болса, онда рылтайшы пайдасы 800 доллар райды (1000 - 200). Бл пайданы алуды бір тсілі - капиталды ажыратылмалы болуы, яни шыарылан баалы ааздар сомасыны оама наты жмсалан капиталдан кп болуы. Бл былыс мемлекет акционерлік меншікті анааттанарсыз реттеп отыран елдерде ке рістеген.

рылтай шарты мен жары оамны рылтай жаттары болып табылады. Жалыз тла ран оамны рылтай жаты оны жарысы болып табылады.

рылтай жиналысында ралтайшылар оамды ру туралы шешім абылдайды, оны жарысын бекітеді, оамны органдарын, сондай-а оамды мемлекеттік тіркеуге арналан жаттара ол оюа жне сынуа, задарда белгіленген тртіппен млікті, оны ішінде оамны акцияларын тлеуге ралтайшылар енгізетін мліктік ытарды ашалай баалауды жргізуге укілетті адамдарды сайлайды. ралтайшылар ралтай жиналысыны хаттамасын жне рылтай шартын жасасып, ол оюа, сондай-а оамны жарияланан жарылы капиталыны млшері туралы шешім абылдауа тиіс.

оамны рылтай жиналысында сайланан органдар оам мемлекеттік тіркелгеннен кейінгі акционерлерді бірінші жалпы жиналысына дейін жмыс істейді. Шетелдік инвесторды атысумен оам ру за актілеріне сйкес жзеге асырылады.

Ашы акционерлік оам (АА) тмендегі жадайлара байланысты ашы халыты оам мртебесін жоалтады. Егер:

1. Халыты оам мртебесін алан оам акционерлеріні саны алты айды ішінде бес жзден кеміп кетсе;

2. Оны активтеріні млшері айлы есепті крсеткішті 200000 еселенген млшерінен кеміп кетсе;

3. оам акцияларыны баалы ааздар нарыындаы баалануы тотатылса, яни осы жадайларды біреуі пайда болан кезден бастап 6 ай ткеннен кейін укілетті органа хабарлай отырып, халыты оам мртебесін жоалтаны туралы млімдеуі тиіс.

Сонымен, А - зады тла. Оны органдары: акционерлерді жалпы жиналысы, директорлар кеесі, алалы орган немесе басарма, тексеру комиссиясы (алалы немесе жеке-дара тексеруші) болып табылады. оам акционерлеріні жылды жалпы жиналысы оны е жоары басару органы. Ол аржы жылы аяталаннан кейін бес ай ішінде ткізілуге тиіс. Акционерлерді жылды жиналыстан баса жалпы жиналыстары кезекен тыс болып саналады.

2.2 Шаруашылы серіктестіктер мен ндірістік кооператив ыты жадайы

 

Шаруашылы серіктестеріні меншік иесі за актілерінен жне жарылы жаттара сйкес жмыс істеп жатан зіні органдары арылы кілеттігін жзеге асырады.

Шаруашылы серіктестігіні органы серіктестікті айтанын істейді жне оны рекеті зіне берілген кілеттік шеберінде жзеге асып, зады тланы атынан рекет етеді. Сонымен, шаруашылы серіктестік басару трін тадауда, шаруашылы шешімдерін абылдаанда, арты німді сату мен бааны белгілегенде, ебекке аы тлеу мен таза табысты блгенде, толы шаруашылы дербестікке ие болады. Оны мемлекеттік ксіпорыннан айырмашылыы, оны зінен жоары тран кімшілік органы жо, ол барлы рекетті заа, сйкес шеше береді. Шаруашылы серіктестікті кілеттігі жарыдаы айтыландармен шектеліп алмайды. Сол себепті де жарыдан тыс, біра заа айшы келмейтін келісімдерді жзеге асыра береді [17].

Шаруашылы серіктестік млкіні рамына кіретін объектілер трлері шін ртрлі билік ету кілеттігін жзеге асыру тртібі болады. Бл тртіп не замен, не ылы жаттармен, не рылтайшылы жатпен реттеледі. Мысалы, акционерлерді жалпы жиналысыны зырына пайданы блісу мен келген зиянды теу мселелері жатады ("Акционерлік оам туралы" заны 48-бабы).

Шаруашылы серіктестігіні меншік ыын алу негіздері болып табылатындар: рылтайшыларды салымдары, оларды жиынтыы серіктестікті жарылы орын райды; серіктестікті ызметі барысында ралан, ндірілген жне алынан мліктер.

Жарылы капиталы рылтайшыларды (атысушыларды) салымдарына (лесіне) блінген, з ызметіні негізгі масаты пайда тсіру деп есептелетін жне зады тла болып табылатын коммерциялы йым шаруашылы серіктестігі болып танылады. Шаруашылы серіктестіктер толы серіктестік, жауапкершілігі шеістеулі серіктестік, сенім серіктестігі жне осымша жауапкершілігі бар серіктестікі нысандарында рылуы ммкін (2-кесте).

Осы зады тланы ызметі 1995 жылы 2 мамырда абылданан азастан Республикасыны "Шаруашылы серіктестіктер туралы", 1998 жылы 28 суірде абылданан "Жауапкершілігі шектеулі жне осымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы" Задарымен реттеледі.

Кесте 2. Шаруашылы серіктестік нысандары

Жоарыда айтып кеткендей, шаруашылы серіктестігіні мынадай нысандары белгіленген:

1) толы серіктестік; 2) сенім серіктестігі; 3) жауапкершілігі шектеулі серіктестік; 4) осымша жауапкершілігі бар серіктестік.

Толы серіктестікті млкі жеткіліксіз болан жадайда атысушылары серіктестікті міндеттемелері бойынша зіне тиесілі барлы млкімен орта жауапкершілікте болатын серіктестік толы серіктестік деп танылады (АК-ны 63-бабыны 1-тармаы). атысушылары жауапкершілігіні ерекшелігіне байланысты Р-ды ксіпкерлік практикасьшда толы серіктестіктер ке олданыс таппаан. Сонымен бірге, кптеген батыс елдерінде сауда серіктесін немесе клиентті тадауда толы серіктестікке басымды беріледі. Несие берушілерге жоары кепілдікті сатау масатыда азамат бір ана толы серіктестікті атысушысы бола алады (АК-ны 63-бабыны 2-тармаы).

Толы серіктестікті жарылы капиталыны млшерін оны рылтайшылары белгілейді, біра ол атысушыларды жарылы капитала салымдарын салатын кезде азастан Республикасында за жзінде белгіленген айлы есептік крсеткішті 25 млшерінен кем болмауы тиіс (Шаруашылы серіктестік туралы жарлыты 13-бабыны 1-тармаы). Толы серіктестікті е жоары органы — атысушыларды жалпы жиналысы болып табылады. Толы серіктестікті, ішкі мселелері жніндегі шешім барлы атысушыларды жалпы келісімі бойынша абылданады. Серіктестікті рылтай шартында атысушыларды кпшілік даусымен шешім абылданатын реттер кзделуі ммкін. Егер рылтай шартында оны атысушыларыны санын анытауды згеше тртібі кзделмесе, толы серіктестікті рбір атысушысыны бір даусы болады. рылтай шартында атысушылар алатын дауыс санын оларды жарылы капиталдаы лесіне сай белгіленетіндігі кзделуі ммкін. Толы серіктестікті басаруды осы серіктестікті атарушы органдары жзеге асырады. Басару органдарыны трлері, рылу тртібі жне оларды зіреті рылтай жаттарында белгіленеді. Серіктестікті ісін жргізу тапсырылан толы серіктестікгі органдары барлы атысушылара оларды талап етуі бойынша з ызметі туралы толы апарат беріп отыруа міндетті (АК-ны 65-бабыны 1, 2, 4-тарматары).

Серіктестікті алан трлерінен згеше, толы серіктестікте тлалы жадай барынша маызды болады. Бл серіктестерді толы жеке жауапкершілігіне байланысты. Сондытан толы серіктестікке атысушыны з лесін (лесіні бір блігін) оны баса атысу-шыларына немесе шінші жатара алан барлы атысушыларды келісімімен ана беруіне болады. лес (лесті бір блігі) шінші жаа берілген жадайда сонымен бірге толы серіктестіктен шыан атысушыа тиесілі ытар мен мідетгерді бкіл жиынтыы соан ауысады. Толы серіктестікті атысушысы айтыс болан ретте алан барлы атысушыларды келісуімен ыты мирасор (мрагер) серіктестікке кіре алады. ы мирасор (мрагер) атысушыны толы серіктестік алдындаы борыштары бойынша, сондай-а серік-тестікті шінші жатары аддындаы бкіл серіктестік ызметі кезінде пайда болан борыштары бойынша жауапты болады. ы мирасор (мрагер) толы серіктестікке кіруден бас тартан немесе ы мирасорды (мрагерді) абылдаудан серіктестік бас тартан жадайда, оан атысушы айтыс болан кні белгіленген серіктестік млкіндегі лесті ы мирасорлы негізінде зіне тиесілі ны тленеді. Бл реттерде тиісінше рылтай жаттарында (жарысьшда) кзделген мерзімде рылтай шартыда аталан серіктестік млкіні млшері азайтылады, біра ол ш айдан кешіктірілмеуге тиіс (АК-ны 66-бабы).

 

2.3 Коммерциялы емес йымдар ерекшеліктері

 

«Коммерциялы емес йымдар туралы» арнайы заы 2001 жылды 16 атарында абылданан. Бл за мемлекеттік емес жне мемлекеттік коммерциялы емес йымдарды реттеуге арналан «алыпты» за жаты болып табылады. Осы за баптарыны басым кпшілігі коммерциялы емес йымдарыны барлы йымдастыру-ыты нысандарына жне трлеріне колданады. Онда ызмет масаттары, ытар мен міндеттер, коммерциялы емес йыдарды ру, ызмет атару, айта ру жне таратуа атысты арнайы ережелер ескерілген, КЕ басару мселелері толы камтылан, мемлекет пен коммерциялы емес йымдар арасындаы арым-атынастрады негіздері орнатылан. йымдастыру-ыты нысандарыны кей-бір трлері жніндегі ережелер мен нормалар «Коммерциялы емес йымдар туралы» заында Азаматты кодекске араанда толыыра берілген. Соы жадай орлара жне ассоциациялар (одатар) нысанындаы зады тлаларды бірлестіктеріне тиесілі.

Коммерциялы емес йымдарды жеке трлері жне йымдастыру-ыты нысандары туралы азастанда арнайы задар абылданан. Олар атарына «Діни сенім бостандыы жне діни бірлестіктер туралы» 1992 жылы 15 атар Заы, «Ксіби одатар туралы» 1993 жылы 9 суір Заы, «оамды бірлестіктер туралы» 1996 жылы 31 мамыр Заы, «Саяси партиялар туралы» 2002 жылы 15 шілде Заы, «Трын-й карым атнастары туралы» 1997 жылы 16 суір Заы, «Ауылды ттыну кооперациясы туралы» 1999 жылы 21 шілде Заы жне «Ттыну кооператив туралы» 2001 жылы 8 мамыр Заы жатады. «азастан республикасыны за жаттарында ескерілген жадайларда коммерциялы емес йымдар акционерлік оам йымдастыру-ыты нысанында рылуы ммкін» дейтін «Акционерлік оамдар туралы» 2003 жылы 13 мамыр Заын ерекше айта кету керек. Жоарыда келтірілген за жаттарында коммерциялы емес йымдарыны барлы трлері мен йымдастыру-ыты нысандарын ру, мемлекеттік тіркеу, ызмет атару, айта ру мен таратуа байланысты мселелерді те тиянаы жне толы реттеледі.