урсты жмысты міндеттері. 4 страница
азастан Республикасыны Азаматты кодексі коммерциялы емес йымды з ызметіні негізгі масаты ретінде табыс келтіруді кздемейтін жне алынан таза табысын атысушыларына лестірмейтін йым деп атайды. Бл белгілер бойынша коммерциялы емес йым коммерциялы йымдардан ажыратуа болады. олданыстаы за жаттарына сйкес коммерциялы емес йымдар атарына мекемелер, оамды бірлестіктер, зады тлаларды ассоциациялары (одатары), ттыну кооперативтері, коммерциялы емес акционерлік оамдар, птер меншік иелеріні кооперативі, нотариалды палаталар, адвокаттар аласы, аудиторлар палатасы жне баса йымдар.
Р за жаттары коммерциялы емес йымдарды мемлекеттік емес жне мемлекеттік коммерциялы емес йымдара бледі. Мемлекеттік емес коммерциялы емес йымдар азаматтармен жне мемлекеттік емес зады тлалармен рылан коммерциялы емес йымдар болып табылады. Оларды атарына барлы оамды жне діни бірлестіктер, ттыну кооперативтері, коммерциялы емес акционерлік оамдар, птер меншік иелеріні кооперативі, ттыну кооперативтері, адвокаттар аласы, аудиторлар палатасы, оамды орлар, жеке мекемелер. Коммерциялы емес йымдарды жеке трлері тек ана мемлекеттік болу тиісті – мемлекеттік орлар жне мемлекеттік мекемелер.
Ке олданыстаы ыты тсініктемесі лі белгіленбеген сонда да осымша пайдаланатын «кіметтік емес йым» терминды айта кету керек. Кп сттерде кіметтік емес йым деп саяси партияларды, діни бірлестіктерді, коммерциялы емес акционерлік оамдарды, ттыну кооперативтерді жне таы бір атар йымдарды оспаанда, коммерциялы емес йымдарды бір блігін тсінеді. Халыаралы тжірибеде детте Е атарына тек зайырлы саяси масаттарды кздемейтін (саяси партиялар, оамды-саяси озалыстар ж.т.б.) немесе негізінде экономикалы масаттарды кздемейтін (коммерциялы емес акционерлік оамдар, КСК, ттыну кооперативтер ж.т.б.) коммерциялы емес ыймдар кіреді. азастан Республикасыны бір атар задарында «кіметтік емес йым» термины азастанда ызмет атаратын шет елдік жне халыаралы мемлекеттік емес комерциялы емес йымдарды белгілеу шін колданылады. Жалпы бл термин азастанда р трлі маынада олданылады соны бір айаы мемлекеттік коммерциялы емес йымды арнайы мемлекеттік бадарламаны жзеге асыру шін ру жне оны ресми трде кіметтік емес деп аталуы.
Коммерциялы емес йымдарды коммерциялы йымдардан елеулі бір айырмашылыы табыс келтіру масатына жатпайтын жне детте жарылы деп аталатын наты орнатылан ызмет масаттары болуа тиісті. Коммерциялы емес йымдар туралы азастан Республикасы заыны 4 бабында коммерциялы емес йымдарды атара алатын кейбір жарылы масаттары орнатылан - олар «леуметтік, мдениеттік, ылыми, білім беру, айырымдылы, басармалы масаттар; ытарды азаматтарды жне йымдарды мдделерін орау; дауларды жне конфликттерді шешу; азаматтарды рухани жне баса ажеттерін анааттандыру; азаматтарды денсаулыын орау, оршаан ортаны орау, дене шынытыруды жне спортты дамыту; ыты кмек крсету». Сз жо, коммерциялы емес йымдарды барлы ызмет масаттары тек бір зада ескерілуі ммкін емес себебі оларды негізін оамда орын алан жне жаадан пайда болатын кптеген леуметтік сраныстар мен коммерциялы емес мдделер райды. Сондытан «коммерциялы емес йымдар туралы» Зада жоарыда айтылан тізім толы емес жне коммерциялы емес йымдар «оамды игіліктерді жне з мшелеріні (атысушыларыны) ігіліктерін амтамасыз етуге баытталан баса да масаттармен» рылуы ммкін.
орытынды
Бгінгі тада зады тлалар атары кннен-кнге молайып келеді. Біра оларды саны бар да, сапасы жо. Олай дейтініміз, аптаан зады тлалар арасында лашын кеінен жазып арымды ыты арекет ылып жатандары аз. Тіпті біратары ештее ндіре алмаан со зады тла дегенді пайдаланып, ылмысты рекеттерге баратыны да айтылып жр. Сондытан да азіргі кезде елдердегі секілді ылмысты жауапкершілікті арастыру ажеттігі туындап отыр. Ал бл мселелерді шешуді жолдары андай?
Міне, осыан орай жаында Экономикалы ылмыса жне сыбайлас жеморлыа арсы крес агенттігіні аржы полициясы академиясында «Зады тлаларды ылмысты жауапкершілігі» атты ылыми-теориялы семинар болып тті. Семинарда тек бізді елімізде ана емес, зге де мемлекеттерді бас ауыртар ауыртпалыына айналан ааз жзінде бар, ал негізінде жо, жалан зады тлалармен крес барысы, оларды болдырмауды ыты жолдары, зады тлалара жауапкершілікті кшейту жадайлары, елімізді кейбір зады актілеріне зады тлаларды ылмысты жауапкершілігін кздейтін мселеге атысты згертулер мен толытыруларды ендіру туралы атысушыларды ой-пікірлері талыа салынды.
Бл сратарды астарына мн жгірткен аталан семинара атысушылар кптеген жйтті бетін ашты. Елімізде тіркелген 280 мы зады тлаларды 170 мыа жуыы яни 60,1 пайызы млде жмыс істемейтін крінеді. Демек, блар, оамны игілігіне емес, керісінше елді тонау масатында трлі алаятытар жасау шін рылан. Тіпті соларды біратары ылмысты жолмен тскен материалды аражатты задастырумен айналысады. Сондытан да семинарда бас осан елімізді белгілі алымдары, оам айраткерлері зады тлаларды ылмысты жауапкершілігін арттыру ажет деген ой тйді.
Мндай мселе брын да ктеріліп, енді бден пісіп-жетілгені белгілі. Еліміз Б-ны Жеморлыа арсы конвенциясын 2008 жылы бекітті. Осыан орай, халыаралы ыты нормаларына сйкес лтты ы Конвенцияда крсетілген нормалармен сйкестендірілуі ажет. Яни, Б Конвенциясыны 26-бабында атысушы-мемлекет «зады тлаларды ылмысты жауапкершілігін анытайтын» шараларды арастыруы керек екендігі тайа таба басыландай жазылан. Сонымен атар, азастан Президентіні 2010-2020 жылдара арналан ыты саясат тжырымдамасы негізінде ойылан басты міндеттерді бірі – экологиялы жне баса да ылмыстар шін зады тлаларды ылмысты жауапкершілігі болып табылады.
Осы мселелерді брін жан жаты талылаан семинара атысушылар зады тлаларды ылмысты жауапкершілігін арттыру кез келген ксіпті игі масатты ана кздеп, за талаптарына сай ркендеуін ала тартты.
Сонымен атар, кез келген зады тла жалпы ереже бойынша зіні органдары арылы азаматты ытара ие болып, азаматты міндеттерді жктейді. Р АК-ні 37-бабы 1-тармаы органдарды зады тла ретінде рекет абілеттілігін жзеге асыруындаы рлін белгілейді.
Осы трыда лауазымды тлалар зады тла органын алып-тастыратындыы жайлы бірер сз. азастанды акционерлік занамаа сйкес лауазымды тлалар болып акционерлік оамны директорлар кеесіні, оны атарушы органыны мшесі немесе акционерлік оамны атарушы органны функцияларын жеке-дара жзеге асыратын тла танылады. лбетте, акционерлерді жалпы жиналысы акционерлік оамны жоары органы бола тра, ол лауазымды тлалардан емес, акционерлерден алыптастырылады. Келесі бір жайт, зады тла органдарыны басарушылы ызметті жзеге асыратындыында болып тр.
Зады тланы оан екінші бір зады тланы біріктіру жолымен айта ран кезде, зады тлаларды мемлекеттік регистрінде біріктірілген зады тла ызметіні тотатыландыы туралы жазба жасалан кезден бастап оларды біріншісі айта рылан деп есептеледі.
Зады тлаларды осан кезде оларды райсысыны ытары мен міндеттері ткізу жатына сйкес жаадан пайда болан зады тлаа ауысады.
Зады тланы екінші бір зады тлаа біріктірген кезде біріктірілген зады тланы ытары мен міндеттері ткізу жатына сйкес соысына ауысады.
Зады тланы блген кезде оны ытары мен міндеттері блу балансына сйкес жаадан пайда болан зады тлалара ауысады.
Зады тланы рамынан бір немесе бірнеше зады тлаларды бліп шыаранда, блу балансына сйкес оларды райсысына айта рылан зады тланы ытары мен міндеттері ауысады.
Пайдаланылан дебиеттер тізімі
1. Р Азаматты кодексі. – Алматы, 1997
2. азастан Республикасыны Мемлекеттiк шекарасы туралы 1993 ж. 13 атардаы № 1872-XII азастан Республикасыны Заы
3. Зады тлаларды мемлекеттік тіркеу тртібі Азаматты кодекстен баса, азастан Республикасы Президентіні 1995 жылы 17-суірде шыаран «зады тлаларды мемлекеттік тіркеу туралы» за кші бар Жарлыы