I. аза тілі – азастан Республикасыны мемлекеттік тілі.

Мемлекеттік тіл

 

Республикадаы мемлекеттік тіл – аза тілі. Сондай-а мемлекеттік йымдарда жне жергілікті басару орындарында орыс тілі ресми трде аза тілімен те олданылады.

азастан Республикасыны Парламенті бар. Ол Сенат жне мжіліс деп аталатын екі Палатадан трады. Парламент За шыару ызметін жзуге асырады. Ол азастан Республикасы Президентіні алдында есеп береді. кіметті Премьер-Министр басарады. Конституциялы Кеес задарды орындалуын баылайды.

 

Жмыс трлері:

1. Мтінді мият оындар.

2. Мемлекетімізді басару органдарын біліп алындар.

3. Парламент, Сенат, Палата, Премьер-Министр, Мжіліс деген атауларды тсініп алыдар. Малімні кмегімен гімелеп айтыдар.

Сратар:

1. Мемлекеттік тіл ай тіл?

2. Парламент нелерден трады?

3. За шыару ызметін не іске асырады?

4. Ол кімні алдында есеп береді?

5. кіметті кім басарады?

6. Конституциялы Кеес нені баылайды?

 

Жмыс трлері:

1. Сратара жазбаша жауап айтарыдар.

 

аза тілі – аза халыны ана тілі

 

Адам баласы дниеге келген сттен бастап айналадаы жаа ымдарды, табиат былыстарын ана тілінде ына бастайды.

Ана тілі арылы адамдар бір-бірімен сйлесіп, ойын жеткізеді, пікір алысады. Ана тілі арылы оып, білім алады, з ортасында трбиеленеді.

з ана тілін білмеген, адірлемеген адам зін дниеге келген, мпелеп сірген анасын да, ел-жртын да, Отанын да сйе алмайды, адірлей алмайды.

Ана тіліні кші мен діретін туан халымыз уелден-а бадарлап, райсысымызды жетемізге жеткізіп, тйсігімізге тйіндіріп, тсіндіріп келді. Сондытан да халымыз туан тілді, ана тілін, сз нерін бар нерді басы деп санады.

Ал ананы а стімен бойымыза оса даритын тіл мрасын бар байлыымен, кркемдік уатымен рпатан – рпаа жеткізуші, сз жасап, дамытушы, тілді мейлінше астерлеуші халы-тіл анасы, тіл блаы. Сондытан да халымыз тілін басаша емес, ана тілі деп атаан.

Ана тіліні маызы мен оамды ызметі аса зор. Біріншіден, ол-атынас ралы. р халы кілдері бір-біріні ойын е алдымен ана тілі арылы тсінеді, бір-бірімен ана тілінде сйлеседі. Екіншіден, р адам ана тілінде оып, білім алады, нер йренеді, халыты тарихымен, трмыс – тіршілігімен танысады.

шіншіден, ана тілі – халыты рухани, мдени байлыыны, экономикалы жне тарихи дамуыны ралы. аза тілі - те бай рі кркем тілдерді бірі. Біз ана тілімізді, ділімізді адірлей білейік, таза болуына, дамуына, рлей, ркендей тсуіне ат салысайы.

 

аза тілі – азастан Республикасыны

мемлекеттік тілі

 

аза тілі – клемі 2,7 млн шаршы км. Еуразияны орталыында орналасан азастан Республикасыны мемлекеттік тілі.

1997 жылды шілде айында азастан Республикасында тіл туралы За абылданып, аза тіліне мемлекеттік мртебе берілді.

абылданан Заны 4 – бабында былай делінген: «азастан Республикасыны мемлекеттік тілі – аза тілі. Мемлекеттік тіл – мемлекетті бкіл аумаында оамды атынастарды барлы саласында олданылатын мемлекеттік басару, за шыару, сот ісін жргізу жне іс ааздарын жргізу тілі»

аза тілі – аза халы шін дебиет, мдениет, ылым мен оу – аарту тілі.

аза тілі – аза халыны ана тілі, лт тілі. азастандаы азатарды саны 1997 жылды басына арай 8 млн – ды рды. Шетелдерде 4 млн. 200мыа жуы азатар трады.

азастанда азатармен бірге 126 лт жне халытар кілі трады.

Тркі тілдеріне жататын ыпша тобына араалпа, ноай тілдерімен оса аза тілі де жатады. Славян тілдері тобынан кейін 2 орында тркі тілдері. Бан 18 деби тіл кіреді.

Тілді маызы мен оамды ызметі зор.

 

апсырма.

1) Мтінді оып, орыс тіліне аударыыз.

2) «Ана тілі – ары бл», «Сйемін туан тілді – анам тілін» деген таырыптара шаын шыарма жазыыз.

3) Тіл туралы аын-жазушыларды сздерін, маал-мтелдер жазыыздар.

Зат есім

Затты ымды білдіріп, кім? не? деген сратара жауап беретін сз табын зат есімдеп атайды.

 

I. Маынасына арай	Трлері	Мысалдар
1. Жалпы	бала, адам, дала, й
2. Жалы	Болат, Алматы, азастан
II. Тласына арай	1. Негізгі	ел, жер, су, от, ала
2. Туынды	ойшы, балалы, білім, айтыс
III. рамына арай	1. Дара	тара, жылы, ауыл, жігіт
2. Крделі а) Біріккен	Бйтерек, белбеу, Асу, ырыая, кнбаыс, орынбасар
) осарлы	ата-ана, ел-жрт, ой-ыр, жауын-шашын, тамыр-таныс
б) Тіркесті	ая киім, балалар башасы, ауыл шаруашылыы, сары май
в) ысаран	азМУ, атком, пединститут, диамат, см, кг, кв, мм

Жалауларды орын тртібі

 

аза тілінде осымшаларды зіндік жалану тртібі бар. Сзге жрна, сонан кейін кптік, туелдік, септік жне жіктік жалаулары бірінен со бірі жаланады.

 

	осымшалар
Сз	Жрна кптік туелдік септік жіктік   жалау жалау жалау жалау

 

оу-шы-лар-ыыз-быз

оу-шы-лар-ыыз-а

 

Кптік жалау (Аффиксы множественности)