ене трбиесі – дрісіз ем.
Адамны басты байлыы – денсаулы. Оны сатайтын имыл, озалыс. Олай болса, спорт мірге те ажет. Денеді шынытырса, зіді еркін сезінесі. Спортпен айналысса, ауырмайсы.
Спорт мірді сюге, уаытты адірлеуге, жасылыа мтылуа трбиелейді.
Денсаулыы болса кітапты кп оуа, мражайа баруа, бос уаытыды тиімді пайдалануа ммкіндігі болады. Олай болса спортты зіе серік ет.
Тапсырма:
1. Мтінді мнерлеп оып, орысшаа аударыыздар.
2. Зат есімдерді септік жалауын анытаыздар.
3. «Спорт мені мірімде» таырыбына гімелесііздер.
апсырма. Составьте диалоги «на приеме у врача», используя данные ниже фразы.
I. Ая-олымны буындары, тісім у меня болят суставы ног и рук, зубы
Жрегім ауырады у меня сердцебиение
Жрегім айниды, стым меня тошнит, меня вырвало
Тмаураттым, жтелем, тшкірем у меня насморк, кашляю, чихаю
кпем абынан болу керек наверное у меня воспаление легких
Тіліізді крсетііз, жтелііз, покажите язык, кашляните,
Еркін дем алыыз, трыыз дышите свободно встаньте
Мына жерім ауырады у меня болит здесь
Жиі ауырасыз ба? часто болеете?
Денсаулыым нашар я был слаб здоровьем
Денсаулыым жасы еді я был всегда здоров
Ауру емделіп, жазылды больной вылечился м выздоровел
II. Тбетііз алай? какой у вас аппетит?
Шлдейсіз бе? вы чувствуете жажду?
Денеіз ыза ма? у вас повышается температура?
ызыуыыз бар ма? у вас есть температура?
Бысыыз ауырады ма? у вас болит голова?
алай йытайсыз? как вы спите?
Немен ауырдыыз? чем вы болели?
айда емделдііз? где вы лечились?
алай емделдііз? как лечились?
алай ауырады? как болит?
Схбатты рлге бліп оыыздар
1) - Талат, кешке кешкісін айда болды?
- Опера жне балет театрына бардым.
- Балет крді бе, лде опера тыдады ба?
- «ыз - Жібек» операсын тыдадым.
- Кеше кім дирижер болды?
- Республиканы ебек сіірген ртісі Г. бдірашев.
- ай жерде отырды?
- Екінші ярустаы ложада отырдым. зілісте тменге тсіп, фойеге бардым.
- Келесі демалыста драма театрына немесе симфониялы концертке барайы.
- те жасы.
2) - Алло, тыдап трмын.
- Асхатсы ба?
- И. Асхатпын. Менімен сйлесіп тран кім?
- Тілекпін ой. Асхат, азір не істеп жатырсы? олы бос емес пе?
- азір араб тілінен йге берілген тапсырманы орындап отырмын.
- Бгін театра барасы ба?
- Жо, ерте барайы. «Ер Тарын» операсы болады. Кеше арындасым баран, те напты.
3) - Кіруге бола ма (рсат па)?
- Мархабат, трлет, Лззат.
- сия, сен боссы ба?
- Жо, олым тимейді, уаыт аз, жмыс кп.
- те кінішті, киноа барса деп едім. Бгін андай фильм болады?
- Махаббат туралы жасы фильм бар екен.
- ашан басталады?
- Кешкі саат жетіде. Касса саат бесте ашылады. Барамыз ба?
- Мал. Барайы. Екі билет сатып алайын.
- Жарайды, тек кешікпе.
аыт. Мезгіл.
Оыыз, гімелеіз, з кн тртібііз туралы айтыыз
н тртібі. Бір кнім. – Режим дня. Мой день.
Мамандыым – инженер. рылыста істеймін. Саат алтыда оянамын. Дене шынытыру жаттыуларын жасаймын. Сонан со жуынамын, ырынамын, таранамын, йелім ас зірлейді. Бірге таматанамыз. Жеті жарымда киініп, шыамын, автобус аялдамасына барамын. Саат сегізде жмыста боламын. Тскі зіліс саат он екіден бірге дейін. Саат тртте жмыс бітеді. Дкенге барып, азы-тлік аламын. Саат бес жарымда йде боламын. йелім екеуміз бір сааттай таза ауада ыдырамыз. Саат сегізде кешкі асты ішеміз. Теледидар кріп, радио тыдап, газет оимыз. Саат он бірде йытауа жатамыз.
сте сатаыздар !
Мереке кндері:
30 тамыз Ата за кні - День Конституции
25 азан Республика кні - День Республики
1 атар Еуропаша жаа жыл - Новый год по европейски
22 Наурыз Наурыз мейрамы - Праздник Наурыз
9 мамыр Жеіс кні - День Победы
Оыыз, есте сатаыз
...тыыз жмыспен Ккшетауа кетті - ...уехал в Кокшетау со срочной работой
...жауапты ызметкер – ответственный работник
басшы ызметкер – руководящий работник
атардаы ызметкер – рядовой работник
адал рі тжірибелі ызметкер – добросовестный и опытный работник
ткен аптада жмыса орналастым. – Я устроился на работу на прошлой неделе.
Жмыса трдыыз ба? – Вы поступили на работу?
Жмыс жадайыыз алай? – Каковы у вас условия работы?
Жмыстан з еркімен босатты. – Мы уволили его с работы по собственному желанию.
Ебек жадайымыз ауыр. – Условия работы у нас трудные.
Берілген сздермен сйлем раыз
жмыс істейміз натамыз
біз { демаламыз біз { атысамыз
ойнаймыз жауап береміз
1. Мекемеміз андай?
2. Онда кімдер бар?
3. анша блім бар?
4. ай кндері жмыс істейміз?
5.ай кндері демаламыз?
Оыыз, мтін бойынша сра ойыыз
Демалыс
Бгін кн демалыс. Кешке біз концертке барамыз. Концерт консерватория залында болады екен. Ол саат жетіде басталады. Бір, не бір жарым саата созылатын шыар. Мен азаты халы ндерін жасы кремін. Маан олар атты найды.
Халы ндерін, сіресе жас ншілер жасы айтады. Мен де азаша бір нді йренгім келіп жр. аза н-би ансамбліні концертін лі кре алмадым. Бл ансамбль – халыаралы конкурсты лауреаты. Ансамбльді репертуарында аза, орыс, украин жне баса лт композиторларыны да ндері бар.
Сан есім
Затты санын, ретін, млшерін білдіретін сз табын сан есім деп атайды.
| Трлері | Мысалдар | |
| I. Тласына арай | 1. Негізгі | екі, трт, елу, ыры |
| 2. Туынды | бірінші, екеу, елудей | |
| II. рамына арай | 1. Дара | бір, он, жз, мы |
| 2. Крделі | он бес, бес жз, елу мы | |
| III. Маынасына арай | 1. Есептік | бір, екі, жз, мы |
| 2. Реттік | бірінші, жзінші | |
| 3. Жинаты | біреу, екеу, бесеу | |
| 4. Топтау | оннан, мынан, екіден | |
| 5. Болжалды | бірер, елудей, жздеп | |
| 6. Блшектік | штен бір, оннан екі |
Сан есімні маыналы трлері
| Трлері | Сратары | Жасалу жолдары | Мысалдар |
| 1. Есептік | анша? неше? | бір, екі, ш, трт, бес, он, жиырма, отыз, елу, жз, жз мы, бес мы | |
| 2. Реттік | нешінші? аншасыншы? | -ыншы, -інші, -ншы, -нші | бірінші, оныншы, жзінші, мыыншы |
| 3. Жинаты | нешеу? | -ау, -еу | біреу, екеу, шеу, тртеу, бесеу, алтау, жетеу |
| 4. Топтау | нешеден? аншадан? | -дан, -ден, -тан, -тен, -нан, -нен | бестен, оннан, жзден, отыз бестен, екі-екіден, бір литрден |
| 5. Болжалды | анша? неше? аншадай? нешеге жуы? | -дай,-дей, -тай, -тей, -даан,-деген, -таан,-теген -ер -лап, -леп, -дап, -деп, -лар+септік жал. есептік+есептік | елудей, отыздай, жетпістей, ондаан, жздеген, мыдаан бірер ондап, елулеп, жздеп ондарда, елулерде екі-ш, елу-алпыс |
| 6. Блшектік | анша? неше? | есептік+шыыс септік жарты, жарым, ширек | оннан бір, бір бтін бестен ш, мы жарым, жзді жартысы |
Маал – мтелдерді жаттаыз
1. Ана сті бой сіреді
Ана тілі ой сіреді
2. Адам аласынан сз аласы жаман,
Отты шаласынан сз таласы жаман.
3. Анам берген туан тілім,
Атам берген рал тілім.
4. Білімдімен сйлессе,
Тілі сені трленер.
Білімсізбен сйлессе,
Тілі сені крмелер.
5. Жаттанды білімнен,
мірден тоыан арты.
6. Келешегіе жол салан,
стазыды ардатай біл.
лаатты сздерді жаттайы
1. Кш бастау иын емес,
онатын жерде су бар.
ол бастау иын емес,
Шабатын жерде жау бар.
Брінен шаршы топта сз бастау иын-
Шешімін адам таппас дау бар.
(Бхар жырау)
2. Су тбінде асыл тас
Жел толыса шыады
Ой тбінде асыл сз
Шер толыса шыады.
(Асан айы)
3. Трбие басы – тіл,
нер алды – тіл.
(Махмуд ашари)
4. Ана тілі дегеніміз – сол тілді жасаан, жасап келе жатан мгілігіні мгілік мселесі. Ана тілін гей лдары ана менсінбейді, гей лдары ана аяа басады.
(. Мстафин)
5. Ана тілін білмейтін адам бір олы жо шола адам сияты...
(. Мстафин)
6. Ана тілін білмеген
Аылы жо желікбас.
Ана тілін сймеген
Халын сйіп жарытпас.
(Б. Сарноаев, ырыз аыны)
стеу
Іс-рекет, имылды, затты сыныны трлі белгілерін білдіретін лексика-грамматикалы топ стеудеп аталады.
| Трлері | Мысалдар | |
| І.Тласына арай | 1.Негізгі | ре, азар, рі, бері, дл, сл |
| 2.Туынды | ескіше, кздей, мнша, жаяулап, тысары, астыртын | |
| ІІ. рамына арай | 1.Дара | ерте, тым, кеш, ерекше, басаша, ыстай, кешке |
| 2.Крделі | а) биыл, бгін, бірталай, біраз ) бірте-бірте, анда-санда, ысы- жазы б) алдын-ала, лан таза, кні кешке | |
| ІІІ. Маынасына арай | 1. Мезгіл ашан? ашаннан? | кеше, бгін, ерте, азір, кешке, ертемен, ерте-сіне, таерте,тнеугні, брсігні, жаздыгні, ыстыгні, биыл, кні-тні |
| 2. Мекен айда? айдан? | рі, бері, жоары, тмен, ала, арта, ішке, іште, ішкері, ілгері, мнда, сонда | |
| 3.Млшер анша? аншалы? аншадан? Нешелеп? | Сонша, онша, оншалы, соншалы, мндайлы, мнша, сондайлы, бі-раз, бірталай, недуір, нерлым, бірен-саран, азды-кпті | |
| 4.Сын-бейне алай? алайша? айтіп? | ре, зер, дереу, жедел, шапша, тез, жылдам, кенет, р, тгел, ауызша, згеше, осылай, кйлекше, тікелей, бірге, зора, аздап | |
| 5. Кшейту алай? айтіп? андай? | аса, наыз, е, те, тым, тіпті, айрыша, барын-ша, кіле, небір, кей, бден | |
| 6. Масат не шін? неге? не масатпен? | дейі, жорта, асаана, кре, біле тра, дейілеп | |
| 7. Себеп-салдар неліктен? не себепті? алай? | бекерге, амалсыздан, боса, текке, лажсыздан, шарасыздан, р боса, амалсыздан, ншейін | |
| 8.Топтау алай? аншалап? | екеулеп, шеулеп, бір-бірлеп, рет-ретімен, он-ондап, аз-аздан, кп-кптен, бас-басына, жп-жбымен |
Туан жер – алтын бесік
Мен оны тнін сйем, кнін сйем,
Аынды зен, асар тау, глін сйем.
Мен оны асиетті тілін сйем,
Мен оны діретті нін сйем.
(М.Маатаев)
Сра:
- Бл ле не туралы?
- Отан деген не?
- Сіз ай жерде тудыыз?
- Туан жер деп ай жерді атайсыздар?
- Туан жер туралы андай ле жолдарын білесіздер?
Туан ел
Туан жер андай кркем млдіреген
Желегі желмен ойнап желбіреген.
Аралап кндіз-тні жрсем-даы,
Тыншымай ет жрегім елжіреген.
Ысты-а блдіргенді зедері,
Саяда сайрап скен редері.
Мен едім соны бірі – арыздармын,
лі де аз сіірген з ебегім.
ашанда арыздармын, елім саан
Анамсы алыс жрсем кп асаан
Жректі арнап ысты махабатты,
Туан ел, берерім кп мені саан.
Туан жер
Шышы тауа, арашы ке далаа,
Мз боласы, сайсы жас балаа
Ол шеті мен бл шетіне жгірсе,
Шаршайсы ба, мары бір ана ма?
Уа, дариа, алтын бесік туан жер,
адіріді келсем білмей кеше гр.
Жата алмас ем топыраыда тебіренбей
Аын болмай тасы болсам мен егер.
Неткен байта, неткен лы жер еді,
Нендей кйге жрегімді бледі.
Сенде тудым, сенде стім мен, сенде лсем,
Арманым жо бл дниеде дер едім.
Мен де зідей байта едім, ке едім,
ызыыды кріп еркін келемін.
Сен де аямай берді маан барыды,
Мен де аямай барым саан беремін.
Болдым ашы, туан дала, мен саан,
Алыс жрсем, арманым – сен асаан.
Жаын жрсем, мен трінде рахатты,
азастаным - зім туан босаам.
азастанны шекарасы
азастанны шекарасы Астрахан далалары мен Каспий теізінен басталады. Ал шыыса арай алтай тауларына, ытай шекарасына дейін 3000 шаырым. Солтстік батыс Сібір ойпатынан басталады.
Отстік Тянь-Шань тауларынан Орта Азия республикаларына дейін 1900 шаырыма созылып жатыр. Республиканы барлы шекарасы 15 000 шаырымнан астам. Оны 12000 шаырымы рлы, 3300 шаырымы Каспий мен Арал теіздері арылы теді.
(Н. Баяндин)
Схбат
- азастанны батыс жа шекарасы айдан басталады?
- азастанны батыс шекарасы Астрахан далалары мен Каспий теізінен басталады.
- Шыыс шекарасы андай?
- Шыыста Алтай таулары мен ытай шекарасына дейін ш мы шаырым.
– Солтстік шекарасы айдан басталады?
– Солтстік шекарасы Батыс Сібір ойпатынан басталады
– Отстік шекарасы андай?
–Отстік шекарасы Тянь-Шань таулары мен Орта Азия республикаларына дейін бір мы сегіз жз шаырыма созылады.