апсырма: Мтінді оыыз.
азастан Республикасыны сот жйесін Жоары сот олара, теестірілген соттар, ауданды, скери соттар райды.
азастан Республикасында заа сйкес мамандырылан соттар рылады. Олар: шаруашылы, салыты, кімшілік, кмелетке толмаандар істері жніндегі т.б. соттар. Бл соттарды мртебесі ауданды (алалы) соттарды мртебесіне сйкес келеді. азастан Республикасында округтік соттар да рылады.
Тарма (звено)- сот рылысыны ымы. Сот жйесіні тармаы деп те кілеттіктері бар соттарды жиынтыы аталады. азастан Республикасыны сот жйесі ш тарматан трады.
Инстанция – сот ісін жргізуді ымы. Ол істерді арау кезедерін анытайды. азастанда трт инстанциялы сот жйесі жмыс істейді. Олар: бірінші инстанциядаы, аппеляциялы, кассациялы жне адаалау инстанциясындаы соттар.
азастан Республикасы Конституциясыны 75-і бабында сот трелігін тек сот жзеге асырады деп жазылан. Азаматты істерді, шаруашылы дауларды, ылмысты істерді тек жоары сот, облысты жне олара теестірілген соттар ана арайды. Блардан баса ешбір орган немесе лауазымды адамны сот ызметін з мойнына алу ыы жо. Адамды жасаан ылмысы шін айыптау жне жазалау ыы тек сотта ана бар.
Тапсырма:Мтінді мнерлеп оып, аударыыздар.
Сратара жауап берііздер:
1. азастан республикасыны сот жйесін андай соттар райды?
2. Заа сйкес таы андай соттар рылады?
3. Соттарды арасында андай байланыс бар?
4. Тарма, сот жйесіні тармаы деген не?
5. Инстанция нені ымы. Ол нені анытайды?
6. азастанда неше инстанциялы сот жйесі жмыс істейді?
7. азастанда сот трелігі алай жзеге асырылады?
8. Адамды айыптау жне жазалау ыы кімде бар?
Жазу
Тапсырма:Сз тіркестерін аударыыздар:
Судебная система, военный суд, статус судов, Верховый суд, создание специализированных судов, окружной суд, звенья судебной системы, разные полномочия, налоговый суд, четырехинстанционная судебная система, областные и приравненные к ним суды, уголовное дело, должностное лицо, рассматривать гражданские дела, признать виновным человека, совершенное преступление, совокупность судов, этапы рассмотрения дел, суд по делам несовершеннолетних, брать на себя функцию суда, осуществление правосудия, хозяйственные споры.
Тапсырма:Жашаны ашып, сйлемдерді аударыыздар.
1. азастан Республикасы Конституциясыны сегізінші блімі /суды и правосудие/ деп аталады
2. Осы жылды 22-і атарында Алматы алалы сотыны /открытый суд/ мжілісі 20/уголовное дело/ арады.
3. Жамбыл облысты сот аласыны мжілісінде 12 /гражданское дело/ аралды .
4. ткен жылды бес айында /несовершеннолетние/ 200-ге жуы ылмыс жасаан.
5. Облысты ішкі істер басармасы апта сайын /зарегистрированных/, ашылан ылмыстар туралы хабарлар береді.
6. /Должностные лица/ жасаан экономикалы ылмыстар ашылуда.
7. Азаматтарды сратарына Алматы аласы Бостанды /районный суд/ судьясы жауап берді.
8. азаты /известный ученый/ Шоан Улиханов лкен саяси маызы бар. “Сот реформасы жайында хат” деген ебек жазан.
9. Аптаны басында /Верховый суд/ кеесіні мжілісі азастан Республикасы Президентіні атысуымен тті.
10. Республикалы “За” газетінде шет елдерді /судебная система/ туралы мліметтер жарияланады
Тапсырма.Мтіндегі бірыай сйлем мшелерін атаыздар.
Тапсырма.Берілген сздерге морфологиялы талдау жасасыыздар.
1. теестірілген 2. мамандандырылан
3. инстанциясындаы 4. кмелетке толмаандар
5.азаматты 6. жиынтыы 7. жйесіндегі
8. мртебесіне 9. кілеттік 10. салыты
Тапсырма.Жашаны ашып, сйлемдерді аударыыздар.
1. /Председатель областного суда/, коллегия траалары, трала мшелері биыл ара тсті мантия киеді.
2. /Следственный отдел департамента КНБ по Карагандинской области/ екі милиция ызметкеріне арсы ылмысты іс озады.
3. Алдынала тергеу крсеткендей, олар (вымогательством, сокрытием преступлений) айналысан.
4. ызметкерлері (по факту незаконного хранения оружия) ылмысты істі жапты.
5. (Пленум Верховного Суда) жасырын дауыс беру арылы тртіп коллегия мшелерін сайлады.
6. “Бурабай” демалыс йінде биылдан бастап (аппарат Верховного суда, судьи районных, городских.
Тапсырма:Сйлемдерді аятаыздар:
1. Республика кні боланда,............
2. Комиссияны жаа рамы белгілі боланда,........
3. ділет министрі судьяларды сынанша,........
4. Ауданды сот бірнеше азаматты істі араан со,........
5. Ауданды сотты соы жылы жмысын талдаанда,........
6. кімет рамы бадарламаны абылдаана дейін,...............
азастан Республикасыны соттар рамы
Тапсырма: Берілген мтіндерді аударыыздар
Жоарыда айтыландай, азастан Республикасыны сот жйесін Жоары сот, облысты жне олара теестірілген соттар, ауданды (алалы), скери соттар райды. Енді осы соттарды рамына тоталайы..
Ауданды (алалы) соттар
Ауданды (алалы) соттар ділет министріні сынысы бойынша аудан, ала жне ала аудандарында трааны жне траты судьяларды таайындау арылы азастан Республикасы Президентіні билігімен рылады.
Ауданды (алалы) сотты рамына траа жне траты судьялар кіреді. Судьяларды жалпы санын ділет министріні сынысы бойынша Президент белгілейді. р сот шін оны санды рамын ділет министрі анытайды.
Ауданды (алалы) сот бірінші инстанциядаы барлы істерді арайды, сот статистикасын талдайды, за арылы берілген баса да кілеттіктерді жзеге асырады.
Ауданды (алалы) сотты траасы судья болып табылады жне сот жмысын йымдастырады. Ол судьялар арасында істерді бледі, азаматтарды абылдайды, сот аппараты ызметкерлерін жмыса абылдайды жне жмыстан шыарады.
Облысты жне олара теестірілген соттар
Облысты жне олара теестірілген соттар ділет министріні жне Республика Жоары соты кеесіні сынысы бойынша Президент билігімен рылады.
Облысты жне олара теестірілген соттар траласына траа, коллегиялар траалары, ш судья кіреді. Трала коллегиялар трааларыны есептерін тыдайды, сот практикасыны материалдарымен танысады жне оларды талылайды. Істерді арау нтижесі бойынша аулы шыарады. Соттар коллегиялары аппеляциялы жне кассациялы тртіптегі істерді арайды. Коллегияларды рамын сот траасы бекітеді.
Облысты жне олара теестірілген соттарды траасы судья ызметін оса атарады жне з арамаындаы сот жмысын жзеге асырады. Коллегия траасы судья ызметін атарумен атар, коллегия жмысын йымдастырады.
скери соттар
азастан Республикасында скерлерді скери соты, скери бірлестіктерді /армиялар, скери рамалар, гарнизондар/ скери соттары рылады. азастан Республикасындаы скери соттарды жалпы санын Президент анытайды. Судьяларды санын р скери сот шін ділет министрі анытайды. Республика скерлеріні скери сотыны рамына траа, коллегиялар траалары кіреді. Сот траласы, азаматты жне ылмысты істер жніндегі коллегиялар жмыс істейді.
зіні ыты мртебесі бойынша скери соттар облысты соттара теестіріледі. скери бірлестікті соты ауданды /алалы/ сот мртебесіне сйкес. Ол траа жне судьялардан трады. Траа судья болып табылады жне зірет шеберіндегі скери сотты жмысын йымдастырады.
Тапсырма: Сратара жауап берііздер:
1. азастан Республикасыны сот жйесіне андай соттар кіреді?
2. Ауданды / алалы/ соттар алай рылады?
3. Ауданды /алалы/ сотты рамына кім кіреді?
4. Ауданды /алалы/ сот рамын кім анытайды?
5. Ауданды /алалы/ сот андай істерді арайды?
6. Сот траасы андай ызмет атарады?
7. Облысты жне олара теестірілген соттар алай рылады?
8. Облысты жне олара теестірілген соттар траласыны рамы андай?
9. Бл соттар андай істерді арайды?
10. азастанда андай скери соттар бар?
11. скери сот рамына кімдер кіреді?
12. скери соттарды мртебесі андай?
азастан Республикасыны Жоары соты
азастан Республикасыны Жоары Соты - сот жйесіні е жоары тармаы (буыны). Жоары сот траадан, коллегиялар трааларынан, траты судьялардан трады. Оларды жалпы санын Жоары сот траасыны сынысы бойынша Президент белгілейді.
Жоары Сот органдары: пленум, трала, азаматты істер жніндегі коллегия, ылмысты істер жніндегі коллегия, шаруашылыдаулар жніндегі коллегия, скери коллегия жне ылыми-консультативтік кеес болып табылады.
Жоары сот пленумы сот практикасын талдайды, пленум хатшысын, ылыми-консультативтік кеес сайлайды. Сонымен атар зады жне баса нормативтік актілерді олдану туралы материаолдарды оып біледі.
Жоары сот траласы сот траасынан, коллегиялар траа-ларынан трады. Трала отырыстары айына екі рет теді. Жоары сот траласы сот трелігін жргізгенде задылыты сатау мселелерін арайды, коллегия трааларыны хабарларын жне есептерін тыдайды.
Жоары сот траасы сот траасы болып табылады жне сот жмысын йымдастырады. Ол уаытша болмаан жадайда, кілеттігін оны бйрыы бойынша коллегия трааларыны бірі орыдайды.
Тапсырма.Сратара жауап берііздер:
1. азастан Республикасыны Жоары Соты андай мртебеге ие?
2. жоары Сот органдары андай?
3. азастан Республикасы Жоары сотыны траасы кім?
Тапсырма.Мтінді оыыздар.
аза конституциясыны тыш жобасы
Революцияа дейінгі азастанда конституция абылдау, туелсіз мемлекет ру ажеттігі туды. Е бірінші болып аза Конституциясыны Жобасын жазан адам Барлыбек Сыртанов.
Ол 1890 жылы Санкт-Петербург университетіні шыыстану факультетін здік бітірген. те білімді адам болан. Атаран ызметі мірді кп саласын амтыан. Атаран ызметі мірді кп саласын амтыан. ыты мемлекет руа атсалысан. Ебектеріні е ндысы азастанда Республика руды /конституциясын/ жасау болып саналады. олжазбада конституция деген терминні орнына устав деген термин олданылан. Оны себебі Ресейді ой-пікіріні тікелей ыпалында болды. Ол кезде Ресейде Конституция деген ым, устав, ереже деген терминмен берілетін. Устав баптарыны мазмны тере. Кейбір баптары осы кнге дейін з мнін жоймаан. Устав азіргі егемен азастан Конституциясымен салыстырылды. Оны маызды идеялары азіргі азастан Конституциясында пайдаланылан.
Тапсырма:
1. азастан Республикасына ебегі сіген андай загерлерді білесіз?
2. Алматыдаы загерлерді дайындайтын андай оу орындарын атай аласыз?
Тапсырма. Мтінді орыс тіліне аударыыздар:
Кодекс –латынны «кітап» деген сзінен шыан. р трлі задарды бірттас жина ылып шыарадытан кодекс деп аталып кеткен. ысартып айтса, ылмысты кодекспен тыйым салынан рекеттер-ылмыс болып табылады. Жаа ылмысты кодексті демократиялы мемлекетке сйкес жатары бар. Брыны задарда лім жазасы кп айтылса, бл зада кптеген жадайда азайтылан. Жаа ылмысты кодексте адамды трмеге отыргызбай-а жазалау трлері бар. рине, рбір ылмыса берілер жазасы бар. Трме кп жадайда адам баласын тзетеді деген, рине, ате пікір. Брыны ылмысты кодексте жалпы жне ауыр ылмыс деп ылмысты тек екі ана трін арайтын, жаа ылмысты кодексте ылмыс трлерін бірнеше санаттара блген. Онша ауыр емес ылмыстар, ауырлыы орташа ылмыстар, ауыр ылмыстар, ерекше ауыр ылмыстар. амау жазасы алашы екеуіне олданылуы ммкін. скери ызметтер бойынша шектеу жазасы тртіптеуші скери блімдерде стау арылы жзеге асырылады.скери адамдар болса, оларды скери шенінен айырады. азіргі жаа задар бойынша лім жазасын олдану азайтылан.
/”За” газеті/
Тапсырма:Мтінді оып, аударыыздар.
Бір-біріізге сратар ойыыздар.
азастан Республикасыны Прокуратурасы
азастан Республикасыны Прокуратурасы- Президентке есеп беретін мемлекеттік орган. Ол Республикадаы задар, жарлытар, зге нормативтік актілерді дл орындалуын адаалайды. Жедел-іздестіру ызметі, тергеу жне жауап алуды заа сйкестігін баылайды.
Прокурорлы ызметті масаты – за стемділігін амтамасыз ету, азастан Республикасыны егемен ытары мен бостандытарын бекіту. Прокуратура органдарыны йымдастырылуы мен ызметі мынадай аидаттара негізделеді:
азастан Республикасыны Прокуратурасы бірыай орталытандырылан органдар жйесі болып табылады: прокуратура з ызметін баса мемлекеттік органдар, лауазымды адамдар, саяси партиялар мен оамды бірлестіктерден туелсіз жзеге асырады; прокурорлы адаалау актілері барлы органдар, йымдар шін міндетгі.
Прокурорлы адаалау деп занын дл орындалуын,, зады бзу фактілеріні дер кезінде айындалуын жне кінлі адамдарды жауапкершілікке тартуа байланысты арнайы кілеттіктері бар лауазымды адамдарды /прокурорларды/ жзеге асыратын ызметін айтамыз.
Прокуратура органдарыны жйесін Бас прокурор басарады. Бас прокурорды бес жыл мерзімге Парламент Сенатыны келісімімен Президент таайындады. Бас прокурор Президентке есеп береді жне Президент билігімен ызметінен босатылады. Бас прокурор Бас прокуратураны басарады, оны бірінші орынбасары жне орынбасарлары болады. Бас прокуратураны рылымын басармалар жне блімдер райды.
Тапсырма: Сйлемдерді аударыыздар:
1. В Кокшетау задержана преступная группа, занимающаяся кражей автомобилей.
2. По сведениям прокуратуры раскрываемость преступлений в городе Алматы составляет 0,9 %.
3. В заседании коллегии Генеральной Прокуратуры приняли участие руководители Министерства внутренних дел.
4. В июле было возбуждено уголовное дело против руководителя крупной фирмы.
5. Правосудие в Республике Казахстан осуществляется только судом.
6. Судами РК являются Верховной суд РК и местные суды Республики, учреждаемые законом.
7. Судебная система РК устанавливается Конституцией и конституционным законом.
8. Суды состоят из судей, их независимость защищается Конституцией и законом.
9. Законом могут быть установлены дополнительные требования к судьям Республики.
10. По конкретным делам судьи не подотчетны.
11. На очередном заседании Мажилиса был обсужден проект уголовно-процессуального кодекса.
12. Налоговая полиция должна усилить борьбу с “теневым” бизнесом, контрабандой.
13. Растет количество преступлений, совершаемых с применением огнестрельного оружия.
14. Четыре убийства, похищение человека раскрыли за неделю сотрудники криминальной полиции г. Алматы
15. Вчера было совершено разбойное нападение на ювелирный магазин
Тапсырма: Мтінді оып, орыс тіліне аударыыздар:
азаты тыш прокуроры
Слеймен Есараев
1897 жылы ызылорда облысыны азалы ауданында туан. Ірі мемлекет айраткері. 1933-37 жылдары аза АССР-ні прокуроры болан.
1937 жылы ттындалып, “Кеес кіметін латып, азастанда буржуазиялы мемлекет руды масат еткен, кіметке арсы лтты йымны мшесі болан” деген айып таылып, кп кшікпей атылып кеткен Слеймен Ескараев болан. Ол кісі азастанны тыш прокуроры болан крнекті мемлекет айраткері. Небрі 41 жыл мыр кешкен азамат еш жазысыз амауа алынып, жаламен ттындалан со кім шыарылана дейін ділет аталулыдан мітін збей, за тарапынан араша іздейді. Біра, амал нешік, оны міті аталмай атылып кете баран.Слеймен Есараев тек 1957 жылы ана аталды. Бгінде оны алпыстан асан Марат деген лы, баса да артында алан туыстары, рім-бтатары бар.
Халымызды жне азастанны тарихында шпес із алдыран, республикамызды тыш прокуроры Слеймен Есараевты есімін мгі есте алдыру масатында жне туанына жз жыл толуына байланысты Алматы аласы кімшілігіні шешіміме брыны Западная кшесіне Есараев есімі берілді.
Тапсырма:Мтінді оып, сратар ойыыздар:
ораушы ызметі
Егемен елімізді масаты – ыты мемлекет ру. Мемлекетті тірегі – за. Засыз оам болуы ммкін емес. Сондытан оамымызда ораушыларды міндеті ерекше. рбір ораушы азастан Республикасыны “Адвокат туралы” заы мен баса задарды басшылыа ала жмыс істейді. ораушыларды мекемелерге, ндіріс орындарына, халыа крсететін ызметі лкен, кмегі зор.
ораушы за кеесшісі ретінде мекемелерді, ндіріс орындарыны, жеке ксіпорындарыны, акционерлік оамдарды басшыларына абылданан задарды тсіндіріп береді. Оларды алай дрыс пайдалану жолын крсетеді. Сондытан ораушы занын р саласын толы жне жасы мегеруі керек. Азаматтара ораушы кеес беріп, тиісті жаттарды толтыруа кмектеседі.
Тапсырма:Сйлемдерді аударыыздар:
1. Республикамызды ораушылары халымызды мддесін орайды.
2. ораушы сот процесінде айыпталушыны орайды.
3. рбір мекемені з саласында ораушысы болады.
4. Жоары оу орыдарында болаша ораушыларды дайындайды.
5. ораушы з ызметінде тек заа жгінеді.
Тапсырма:Мтінді оып, асты сызылан сздермен сйлемдер раыздар:
Тергеуші ызметі
Баспасз беттері тіршілікте кн сайын кбейіп бара жатан ылмыстар жніндегі хабарлара толы. Ал осы ылмыскермен кресетін загерлер туралы сирек айтылады. Республикадаы оамды тртіпті, азаматтарды жне мемлекетті мддесін орап жрген за ызметкерлерініебегі те зор.
Жыл сайын жз мыдаан ылмысты істіркеледі. Бларды кбі аса ауіпті ылмыстар. Оларды жан-жаты тергеп, нтижесіне соы нкте ою аса крделі, рі крделі, рі жауапты іс.
Олар ылмысты оиаболан жерге барады, ылмысты себеп-салдарын айындайды, іске атысты бар жне к адамдардан жекелеп те, беттестіріп те, айталап та жауап алуа мжбр болады. Оиаа дрыс баа беріп, мселені заа сйкес діл шешуге рекет жасайды. Бл трыда рбір ылмыс фактісі бойынша жмыстар атаралады. р істі з згешелігі, з сипаты бар. Жбірленуші мен ылмыс жасаан адамдарды кім екендігі, оларды ткен мірі, отбасындаы, оамдаы, жмыстаы тртібі, мінезі ерекшеленеді. Осы істі брін ішкі істер бліміні ызметкерлерімен бірлесе отырып тергеуші жргізеді.
Тапсырма: Сратара жауап берііздер:
1. Бізді институтымыз тергеушілерді дайындайды ма?
2. Тергеушіні негізгі ызметі андай?
3. Тергеушіге андай асиеттер ажет?
Тапсырма: Тмендегі анатты сздерді олданып, гіме растырыыздар:
1. ділет тілесе, атаны басып айыбын айт. (М.уезов)
2. Не діл болса, сол мгілік. (Д. Террари)
3. Мейрімді болу оай, діл болу иын. (В.Гюго)
Тапсырма:Мтінде айтылан ойа байланысты з пікірлеріізді білдірііздер.
Еліміздегі тртіпсіздік
Еліміздегі тртіпсіздік – бгінгі заманны ащы шындыы. Бл былыс оамымызда кннен-кнге сіп барады. Кешегі алаятар, алыпсатарлар, тп ктере сатып алушылар шаруасы атайан бизнесмендерге айналды. ндірісті ысаруы, ксіпорындарыны жабылуы, жаппай засыздыа тотау болмауы тртіпсіздікті базасын тередетті. Бізде тртіпсіздік туралы лі ыты тсінік жо. Сондытан бл тртіпсіздікке арсы жасалан крес тсілдері мен стратегия жо. Бгінде аржы-несие мекемелері ылмысты жасыратын ортаа айналып отыр.
азір оамны барлы рылымында оай аша табу орын алан. Мысалы, алыпсатарлар салы тлеуден ашады, дкендерге тауар мен азы-тлікке бааны здері ойып алады. Мндай тртіпсіздікке арнайы парламент комиссиясы керек. Бл комиссия ашаратыа арсы задарды орындалу барысын адаалау керек. Бізді парламентке осы жнінде жмыс істеуге негіз бар. Біз одан сапалы за шыаруын ктеміз.
Тапсырма: Тмендегі сз тіркестерімен сйлемдер раыздар:
ндірісті ысаруы, крес тсілі, оай аша табу, ылмысты жасыру, салы тлеу.
Тапсырма:Еліміздегі тртіпсіздік дегейі, онымен крес тсілдері туралы гімелесііздер.
Тапсырма: Маал-мтелдерді аударыыздар, оларды олданып гіме раыздар:
1. Бра сйлеме, тура сйле
2.Бірліксіз істе береке жо.
3. ры кісі баса кісіні малын жейді, зіні арын жейді.
4. ры рлыын ойса да, ры аты алмайды.
5. рлаанды тыандар, рыдан бетер кінлі.
6. Аиатты алдында хан да бір, ара да бір.
Тапсырма:Мтінді оып, сратар ойыыздар:
Жазалау шаралары
Жаза – ылмысы шін мемлекет тарапынан сот арылы олданылатын мжбр ету шарасы. Жазаны масаты тек жазалау емес, зады рметтеуге йретіп, айта трбиелеу. Мемлекеттік соттан баса ешандай орган ылмысты жаза олдана алмайды. ылмысты рекеттермен кресте сендіру мен мжбр ету штастыра олданылады. Жаза белгіленгенде кпшілік алдында айыптау, жер аударанда жаын адамдарынан, йреншікті мір жадайынан айыру арылы моральды ыпал етеді.
ылмысты за е атал задарды бірі. атал за болмай, ыты мемлекет болуы ммкін емес. ылмысты заны мні ылмысты ашу ана емес, ылмысты азаюына ыпал жасау. ылмыстыны тзу жола салу айыпталандарды арасында саяси трбие жмысын жргізу, пайдалы ебекке атыстыру арылы жзеге асырылады. Кейбір трасыз азаматтара жаза туралы ескерту, орыту арылы да ылмысты алдын алады.
Адам шін мірден ымбат ештее жо. атал жаза туралы рей потенциялды ылмыскерді тсайды. Жаза – тежегіш фактор.
Тапсырма.Берілген маал-мтелдерді, анатты сздерді оып, аударыыздар:
1. Адамды алдау – арыны алдында ылмыс,
Аады алдау – ананы алдында ылмыс.
2. Досы жопен сырлас,
Досы кппен сыйлас,
айысыздан са бол,
айылыа жа бол. (Абай)
3. Жрегіе сгі де, тбін кзде,
Сонан тапан – шын асыл, тастай крме. (Абай)
4. арашы араыны тосады.
5. Арлы арына араса,
Арсыз жедім дейді.
Тапсырма:Мтінді оыыз дар.
йымдасан ылмыс
азіргі кездегі республикамыздаы кннен-кнге сіп жатан ылмыс мселесі мазасыздандырады. Президентті жарлыына байланысты лтты ауіпсіздік комитеті з жмысын кшейте тсті. ы орау органдарымен бірлесе отырып, аз уаытта 145 ылмыса тосауыл ойылды. Республикамыздан тысары жерлерге шикізаттарды, жабдытарды засыз тасымалдауды 300-ден астам фактісі ашылды. йымдасан ылмыса арсы крес шаралары демократиялы принциптерге сйкес келуі керек.
азіргі кезде лтты ауіпсіздік комитеті зіні ызметін, ммкіндіктерін пайдалана отырып, еліміздегі саяси, экономикалы жне леуметтік реформаларды жзеге асыруда. йымдасан ылмысты кпке бармайтыны сзсіз. лтты ауіпсіздік комитетінде йымдасан ылмыса арсы за жобасы абылданды. Жаында 3,5 тонна кмісті сырта кетілуіне тосауыл жасалды. К жне оны органдары мен скерлері халы мддесін орау жолында зіні кш-жігерін аямайды.
Тапсырма:
1. “йымдасан ылмысты кпке бармайтыны сзсіз”- деген пікірмен келісесіз бе?
Бір-біріізбен гімелесііздер.
2. 1997 жылды 17 мамырынан бастап, ТМД-а атысушы – елдерде йымдасан ылмыса арсы бірлескен крес бадарламасы жмыс істеуде.
Бл туралы не білесіз?
ысаран сздер
Кез келген сз ысартыла бермейді. Тек крделі атаулар ысарады. Крделі атауларды шартты трде ысарту арылы жасалан сздер ысаран сздер деп аталады.
Орыс тілінде ысаран сздер те кп, аза тілінде одан лдеайда аз.
Сз трт трлі жолмен ысарады:
1. Крделі атауды р сзіні басы дыбысы алынады:
А- Америка рама штаттары, Б- Біріккен лттар йымы.
Бан тек лшем атаулары баынбайды: м-метр, кг-килограмм, мм- милиметр, г-грамм т.б.
2.Крделі атауды бірінші сзіні алашы буыны жне алан сздеріні басы дыбысы алынады:
азМУ-азаты мемлекеттік университеті.
арМУ- араанды мемлекеттік университеті
3. Крделі атауды р сзіні алашы буындары алынады: ауатком-ауданды атару комитеті.
4. Крделі атауды алашы сзіні бірінші буыны алынып, келесі сз тгел айтылады: педучилище, мединститут.
Крделі атауды р сзіні басы дыбысы алынып, ысаранда, жазуда ол дыбыстар бас ріппен жазылады.
Мысалы, СДП – социал демократиялы партия.
Крделі атауды р сзіні алашы буындары алыну арылы, не оан оса сз тгел алынанда, олар кіші ріппен жазылады: кешар, пединститут, педсынып, жымшар.
ысаран сздер жалы есім мніндегі атаулар болса, олар бас ріппен жазылады: арМУ, азМу т.б.
Жаттыу. ысаран сздерді тауып, оларды ысару жолын анытаыз.
Мен мехцеха тез уа тас пен м жне топыра тасуа бйры бердім,- деді Асылбек.
Кбі сол СЭС-ті ашылуына шаырылан онатар. Сен секілділерге бізді совхозда орын жо.
(І. Есенберлин)
Ауатком елге ттенше кіл шыарды.
жымшар бастыыны йіне барудан бас тартты.
(Т. лімлов)
Іскерлік кездесу
ыыз.