ылыми-техникалы жетістіктерді экономикалы теориясы. 5 страница

Клікті материалды-техникалы базасы Материалды – техникалы ресурстар рамына: шикізаттар, материалдар, комплектеуші бйымдар, сатып алынатын технологиялы рал – жабдытар жне технологиялы, жаа клік ралдары, жк тиеу мен жк тсіру жабдытары, есептеуші техника жне баса жабдытар, сонымен атар сатып алынатын жанар – жаар май, энергия, су т.б. Материалды – техникалы амтамасыз ету бліміні рылымы келесі кешенді ызметтен трады: 1.ресурстарды жеткізу маркетингі; 2.ндірісті ресурспен амтамсыз етуді нормалау жне жоспарлау; 3.запастарды басару; 4. жмыс орындарын ресурстармен амтамасыз ету; 5.ресурстарды тиімді пайдалануды басару; Ксіпорындаы материалды – техникалы ресурстар мен амтамасыз етуді наты формасы: ресурстарды еркешілігін, оны алуды затыына, сыныстарды санына, ресурс сапасы мен баасымен аныталады. Транспортты шаруашылы ксіпорынны материалды аыммен байланыстырушы негізі болып табылады. Транспортты ызмет крсетуді сапасы ксіпорынны алыптылы тиімділігін крсетеді. Жк тасымалдауда жк айналымын ысартады, німні зіндік нын тмендетеді, ебекті німділігін арттыруа келеді.Клік базасы міндеті: 1.техниканы барлы трлеріні авариясыз жне сенімді жмысын амтамасыз ету, оларды дрыс пайдалану, уаытылы сапалы жндеу жне техникалы ызмет крсету; 2.ызмет крсету німділігін арттыру жне оны жетілдіру бойынша жмыстар жргізу; 3.техниканы, жабдытарды барлы трін есепке алуды йымдастыру, сонымен атар ескірген жне амортизациялы мерзімін теген техникаларды есептен шыаруа жаттарды дайындау; 4Механизм тетіктері мен тйіндерін алпына келтіру жне жндеуді демелі дістерін енгізу жне деу, сонымен атар техниканы ызметіні мерзімін кбейту бойынша шаралар олдану, жне оны бос трып алуын ысарту, ндірістік жарааттануды жне аварияны алдын алу, жндеуді сапасын жоарылату. Клік жмыстарын жоспарлау техника-экономикалы, оперативті-ндірістік болып екіге блінеді.Техника-экономикалы жоспарлауа стратегиялы жне жылды жоспар ру жатады, яни жк айналым клемін анытау, клік ралдарына, жаармайа, майлау жне баса да материалдара ажеттілікті анытау, клік ралдарын жндеу,клік ызметіні штаттарын, жктерді тасымалдау шыындарын жне т.б крсеткіштерді анытау арастырылады.Оперативтік-ндірістік клік жмыстарын жоспарлау жне сату жмыстарын жргізу шін клік жне тасымалдау операцияларымен амтамасыз етуге баытталады.

Клікті экономиканы дамытудаы рлі мен маызы Клік- экономиканы алыпты жмыс істеуіні негізі. Ол ендіріс процесін амтамасыз етіп, ксіпорындарды, салалар мен айматарды байланыстырады, сырты сауда жктерін тасымалдап, халыа ызмет керсетеді. Клікті онсыз мір сре алмайтын «шаруашылы азасыны кан тамыр жйесі» деп те атайды. Сондытан жоары дамыан, траты жмыс істейтін клік жйесін алыптастыру - елді сіп-ркендеуіні негізгі жадайларыны бірі. Клік 4 урамдас бліктен трады. Ол - клік ралдары (автомобильдер, кемелер, шактар), жолдар (темір, автомобиль жолдары, бырлар, уе, теіз), ірйымдар (авиациялы теіздік, темір жол компаниялары) жне тиеу-тусіру пункттері (теіз жне «уе» порттары, темір жол стансалары. Сол себепті ол крделі кешен болып есептеледі. Бізді оны кешен деп атауымыз - адамдарды р трлі клік ралдары мен жолдарын (рлы, су, уе) пайдалануына байланысты. Осыан байланысты жеке салалара немесе клік турлеріне блінеді. Клік материалды игілік ндірмейді. Біра ксіпорындар мен йымдарды німдеріні зіндік нына тасымалдау ны кіреді. Сондытан кейде оны материалды ндіріске жатызады. Клікті зіні жмысын екі крсеткішпен елшейді. Бірінші крсеткіш - тасымалданан жктер жне жолаушы. Ол тоннамен немесе адам санымен лшенеді. Бл крсеткіш істелген жмысты толы керсетпейді. Оны тсіну шін есеп шыару керек.

азастан клігі мен трлеріЕл инфрарылымыны маызды раушыларыны бірі клік жйесі болып табылады. Клік елімізді жне бізді аймаымызды шаруашылы салаларыны бір блігі ана болып табылмай, бкіл экономикамызды ойдаыдай жмыс істеуіні маызды шарттарыны бірі болып саналады. Ол елімізді жне айматарды ндірістерін дамытуа территориялы пропорцияларды алыптастыруа белсенді сер етеді. Материалды ндіріс барысында клік халы шаруашылыы салаларыны трлі типтегі тасымалдаулара: айма ішіндегі ішкі ндірістік, салааралы; аймааралы тасымалдаулара, жмыскерлерді тасымалдаулара жне т.с.с. ажеттіліктерін анааттандырады. Клік трлері су (теіз, зен), жерсті (теміржол, автомобиль, быр) жне уе кліктеріне блінеді. бырдан баса барлы клік трлері жктер мен жолаушыларды тасымалдау шін пайдаланылады. Бл клік трлері дстрлі клік трлеріне жатады. Клікті дстрлік емес трлеріне пульпа бырлары (йінді жк саталып, сумен бірге быр арылы айдалынады), пневмоклік, магнит жастышасындаы клік жатады. рбір клік тріні жктерді тасымалдау шін пайдалануа атысты з ерекшелігі бар. рлы клігіні рамына теміржол, автомобиль жне быр жолы кіреді. Автомобиль клігіні те арынды дамуы клікті жылдамдыына рі жкті шалай аудандара жедел жеткізуіне байланысты. Жалпы аланда, дниежзілік жк айналымыны 10%-ы, жолаушы тасымалыны 80%-ы автомобиль клігіні лесіне тиеді. Дниежзіндегі теміржолды жалпы зындыы 1 млн 250 мы км-ге жуы. Теміржолды зындыы жнінен де АШ алда келеді. Біра жолдарды жиілігі Батыс Еуропада те жоары, онда 100 км² жерге 10 км теміржол тиесілі болады. Жк айналымындаы теміржол лесі 15% шамасында. быр клігі соы жылдары мнай ндіруді артуына байланысты жедел арынмен дамуда. зындыы 4,5—5 мы км болатын мнай жне газ тасымалдайтын бырлар Ресей, Канада, АШ жерінде орналасан. быр клігіні лесіне жк айналымыны 10%-ы тиесілі. зен-кл клігі кбінесе жеке елдерді, сондай-а халыаралы жк тасымалыны да бір блігін амтиды. Еуропада Рейн, Дунай, Эльба, Одер, Америкада улие Лаврентий, Парана зендері мен лы клдер ірі халыаралы су жолдары болып саналады. Бізді еліміздегі Каспий теізіні де осындай маызы бар. уе клігі — клікті е жаа жне арынды дамып келе жатан трі. уе клігі кбінесе жолаушы тасымалы мен тез бзылатын (жемістер мен ккеністер) жктерді тасымалдауда лкен маыз алуда. Соы жылдары турбовинтті жне реактивті шатарды енгізілуі уе клігіні тиімділігін арттыруда. Оларды атарында кбінесе халыаралы уе тасымалын амтамасыз ететін "Боинг— 747" (АШ), "Ил—86" (Ресей), "Аэробус" (ГФР— Франция — лыбритания), жылдамдыы 2—3 мы км/са-а жететін "Конкорд" (Франдия — лыбритания) шатары бар. уе клігі е кшті дамыан ел — АШ, ол дниежзіндегі жолаушыларды 50%-ын тасымалдайды. Дниежзіндегі е ірі уежайлар: "О' Хара" (Чикаго), Даллас, Лос-Анджелес, Атланта, "Хитроу" (Лондон), "Ханеда" (Токио) жне т.б.

азастанны клік экономикасыны даму тарихы Клік - экономиканы «ан жргізетін» жйесі. Клікті негізгі міндеті - жк пен жолаушы тасымалдау. Клік- экономиканы алыпты жмыс істеуіні негізі. Ол ендіріс процесін амтамасыз етіп, ксіпорындарды, салалар мен айматарды байланыстырады, сырты сауда жктерін тасымалдап, халыа ызмет керсетеді. Клікті онсыз мір сре алмайтын «шаруашылы азасыны кан тамыр жйесі» деп те атайды. Сондытан жоары дамыан, траты жмыс істейтін клік жйесін алыптастыру - елді сіп-ркендеуіні негізгі жадайларыны бірі. Клік 4 урамдас бліктен трады. Ол - клік ралдары (автомобильдер, кемелер, шактар), жолдар (темір, автомобиль жолдары, бырлар, уе, теіз), ірйымдар (авиациялы теіздік, темір жол компаниялары) жне тиеу-тусіру пункттері (теіз жне «уе» порттары, темір жол стансалары. Сол себепті ол крделі кешен болып есептеледі. Бізді оны кешен деп атауымыз - адамдарды р трлі клік ралдары мен жолдарын (рлы, су, уе) пайдалануына байланысты. Осыан байланысты жеке салалара немесе клік турлеріне блінеді.Клік материалды игілік ндірмейді. азастанны ірі клік кешені бар. Біра онын, шешілмеген мселелері де кп. атынас жолдары жеткіліксіз. Оны жмысын жасарту шін, жасалан атынас жолдарын жасартып, жааларын салу, жк кетергіштік пен жктерді жеткізу жылдамдыын арттыру ажет. Бан контейнерлік тасымалдауды ыпалы бар. Ол арты тиеу-тсіру жмыстарын ысартып, тауар жеткізуді жылдамдатады. Келікте зіндік ебек блінісі алыптасан. Мысалы, авиация толыымен халыа, ал быр желілері - ттастай ндіріске жмыс істейді. Кешенні р саласыны ебек крсеткіштерінде де айырмашылы бар.рлы клігі - бізді елімізде негізгі клік трі болып саналады. Онда темір жол маызды орын алады. Темір жолдар - азастанны бкіл жол жйесіні «аасы» іспеттес. Олар елімізді айматарын бірттас жйеге біріктіріп, климат пен жыл маусымдарына арамастан траты трде жмыс істейді. озалыс жылдамдытары да едуір, сонымен бірге тасымалдау ны да кп емес. Темір жолдар - алыс ашытытарды е олайлы, мбебап клігі. Ол барлы жк трлерін тасымалдауа жарамды, ал «болат» артерияларды кез келген баытта жргізуге болады. Темір жолдар азастанда XIX асыр аяында пайда болды. Оны аумаынан тыш ірі жол - Орынбор-Ташкент жолы тті. Ал негізгі жол желісі кеес кезеінде алыптасты. Оны негізін елді бірнеше бліктерін осатын ірі магистральдар райды. азастан темір жолыны «келбетін» меридиан бойымен баытталан 3 магистраль: Орынбор-Ташкент,Тркістан-Сібір, Трансазастан жне ендік бойымен тетін 2 магистраль: Орта Сібір мен Отстік Сібір бейнелейді. Олар осылып, азастанны «лкен темір жол саинасын» райды. Оан баса да «болат артериялар» келіп тоысады. Темір жол клігі тасымалдайтын жкті 3/4 блігін кмір, кен, мнай жне рылыс материалдары райды. Бл жк аыныны географиясында крінеді. Брінен де Отстік Сібір жне Трансазастан магистральдарыны жмыстары те ауырт. Жолаушы тасымалыны жартысынан астамы салаларды лесіне тиеді. Темір жол клігіні дамуы: 1)жаа жолдар салуды; 2) ткізу абілетін екі есе арттыру шін оларды электрлендіруді;3) жоары жылдамдыты магистральдар салуды; 4) контейнерлік жк тасымалын алыптастыруды арастырады.