аржыны згеше белгілері андай ?
аырып 1 аржы мен аржы саясатыны мні.
(кіріспе сабаы)
1.аржыны мазмны мен мні.
2.аржыны леуметтік-экономикалы процестерді басарудаы ролі.
3.Мемлекетті аржы саясатыны мазмны мен мні.
аржы дегеніміз не, ол ашан, алай ріс алан ?
аржы дегеніміз – французша олдаы аша, кіріс деген ымды білдірген. Ал мемлекетті пайда болып, оны дамуына сйкес тауар – аша айырбасыны дамуына байланысты экономикалы мір саынасына ктерілген аржы ымы аша аражаты орын жне оны пайдалану процесін айындайтын экономикалы категория болып табылады. Сонан аржыны негізгі мнісі тауар-аша атынастарын білдіруге саяды.
Аша оры-мемлекетті олындаы лкен байлыы. Сондытан да кез-келген мелекетті аша жніндегі кірістері мен орларды басты материалды блаы-ішкі жалпы нім, оны рамды блігі лтты табыс болып саналады. Осыдан мемлекет аржы арылы з олындаы орларды блу, айта блу негізінде ндіріс дамуына, ндіру мен ттынуа ыпал жасап, бл саладаы тбегейлі мідеттерді ойдаыдай шешіп отырады. аржы осындай ыпалды ерекшеліктерімен ндірістік атынастар ауымын анытайды, базалы категорияа оян-олты атысты буына айналады. Материалды ндірісті рдіс дамуына байланысты экономикалы категория ттасын стаан мемлекет аржыны з тарапынан реттеп, оны рісіне ке жол ашып отырады.
орыта келгенде, олдаы аржы мемлекеттік лаймалы дайы ндіріс талаптарын жзеге асыру масатында аша аражатын орталыа жинатауды алыптастыру жадайында аша атынастарыны жиынтыын бейнелейтін экономикалы категория.
аржыны экономикалы категория болу себебі неге байланысты ?
андайда оамды - экономикалы рылыса діріс ажет. діріссіз ешбір оам мір-сре алмайтына кне тархтын дамуы айын длел. оамды ндірісті маызы орасан зор. Ол, біріншіден оама аса ажетті алуан трлі техника зірлеп береді. Осы арылы оамны зіні техника, яни ебек ралдарына деген ттынуын амтамасыз етеді. Екіншіден, ндіріс оам мшелеріні дайы сіп отыратын материалды жне рухани ажеттеріне ажет німдерді шыарады. Осымен оам мшелеріні мір тіршілігіне ажет заттарды-киімкешекті, жиаз, турмысты жабдытарды, азы-тлікті лааймалырдіспен зірлеп отырады. Сондытан ндіріссіз-оам жо, ттынушысыз-ндіріс жо, деген аида пайда болан.
Алайда, оамды трыдан аланда жалпы ттынуа арналып ндірілген барлы німдер толытай аланда тауар деген ымды білдіреді. Бл арада теориялы трыдан айрыша атап туге ажетті мселе бар. Айталы, егер жеке адам зін жекелей ттыну шін нендей бір нім шыаратын болса, оны саудаа шыармай, тек зіні игілігіне ана пайдаланан жадайда, ол нім шыарушы шін тауар болып саналмайды. Егер шыарылан німді сауда-саты жадайында баса бір ттынушы шін сатып алса, онда лгі нім тауар атаына ие болады. Ал оамны тауар ндіріс арылы шыарылатын нім бірден тауар болып табылады. Жоарыда аталандай оамды ндірістік нім оамны зіні де, жеке дара ттынушыны да ажеттігіне айналады, сатылады. Осы тауарларды сатудан тскен аша мемлекетті аржы орын урайды .
аржыны згеше белгілері андай ?
аржы – аша атынастарыны ажыраыссыз блігі, ол рашан экономикалы жйе шеберіндегі оамды дайы ндірісті трлі субъектілері арасындаы бкіл аша атынастарын емес, тек айырыша аша атынастарын білдіреді, сондытан оны ролі мен маызы экономикалы атынастарда андай орын алатындыына байланысты.
Жалпыоамды нім мен лтты табысты жасау, блу жне айта блу процесінде алыптаса отырып, аржы оамыны тпкілікті пайдалануа жіберілетін материалды ресурстар блігіні ашалай крінісі болып табылады. Алайда аржы аша атынастарыны бкіл сферасын амтиды деп санау дрыс болмас еді. Аша катынастары ішінен тек олар арылы мемлекетті, оны ауматы блімшелеріні, сондай-а шаруашылы жргізуші субъектілерді жасалынатын аша орлары бл атынастарды мазмны болып табылады. Аша атынастары жалпы аланда аржыдан ке. аржы тек аша орларыны, атап айтанда табыстар мен орларымдарды озалысымен байланысты болатын аша атынастарын ана амтиды.
Экономикалы категория ретінде аржыны мазмнын райтын атынастарды згешелігі оларды крісіні рашан ашалай нысаны болатындыында. аржы р ашан аша жне тек аша атынастарын ана білдіреді. Аша болмаса аржыны болуы ммкін емес, йткені аржы ашаа байланысты болтын жалпы нышан. Сйтіп кезгелген аша катынасы аржы атынасы болуы ммкін емес ал кезгелген аржы атынасы ол аша катынасы болып табылады.
аржы атынастары зіні негізінде блгіштік атынастар болып табылады. аржыны арасында экономиканы барлы рылымды бліктерінде жне шаруашылы жргізуді трлі денгейлерінде оамды нім нын айта блуді сан алуан процестері жузеге асады. аржы атынастарыны блгіштік сипаты экономикалы категория ретінде оларды айрыша белгісі болып табылады.
аржы атынастарыны ашалай сипаты мен блгіштік сипаты аржыны аса маызды белгілері болып табылады, біра тек ана зіне тн асиетері емес, йткені бл белгілер бааа да, ебек аы тлеуге де, несиеге де орта.
аржыны ерекше белгілері : орларды алыптастыру, оларды белгілі бір масаттара жмсау, директивалы (сзсіз болатын міндетті тлемдер), тепетендікті болмауы (аржыа баламалы тн емес).
Сйтіп, аржыны аралан згеше белгілері аржыны ерекшелігін атап крсетеді.
Жоарыда айтыландарды негізінде аржыны ысаша анытамасын былайша тжырымдауа болды : аржы – бл оамды німді блу жне айта блу процесінде пайда болатын айрыша экономикалы атынастарды жиынтыы, мны нтижесінде дайы ндіріс атысушыларыны сан алуан ажеттіліктерін анааттандыру шін оларды ашалай табыстары мен орлары жасалып, пайдалынады. Баса сзбен айтанда аржы ол ашалай орларды алыптастырумен блумен жне пайдаланумен болтын экономикалы атынастар.