илософия ай елде пайда болды?

А) Еуропада.

В) Ежелгі ытайда.

С) Ежелгі ндістанда.

D) Ежелгі Грекияда.

Е) Бір уаытта ежелгі нді, ытай жне Грекия жерлерінде.

7. Философияны зіндік ерекшелігі:

А) жеке білім

В) жинаталан білім

С) наты білім

Д) практикалы білім

Е) арапайым білім

8. Дниеге кзарасты анытамасы:

A) дниені танып-білуді білдіретін кзарастарды жиынтыы

B) адамгершілік принциптеріні жйесі

С) оам туралы білімдерді жиынтыы

Д) адамны дниеде алатын орнына деген кзарастарды жйесі

E) дниеге діни кзарас

9. Бар дниені бір принциптік негізде тсіндіру:

A) дуализм

B) экзистенционализм

С) монизм

Д) геосаясат

E) реализм

10. Философияны негізгі сраын екі жатан шешу ол:

А. Онтологиялы жне гносеологиялы жатан

В. Дуализм, деизм жатан

С. Эмпиризм, рационализм жатан

D. Идеализм, материализм жатан

E. Сенсуализм, релятивизм жатан

 

дріс.

илософия оны тарихи «лшемінде». Ежелгі ытай, Ежелгі ндістанны философиялы ойлары.

 

Дрісті ысаша мазмны:

ытай философиясы зіні даму барысында ш негізгі кезенен тті:

Ø Б.з.д. VII.-б.з.ІІІ.- ежелгі лтты философиялы мектептерді пайда болуы мен алыптасуы;

Ø ІІІ-ХІХ .. ндістаннан ытайа буддизмні (б.з.ІІІ.)енуі жне оны лтты философиялы мектептерге ыпалы;

Ø ХХІ .-азіргі заманы кезе- ытай оамыны біртіндеп ашыла бастауы, ытай философиясыны еуропалы жне дние жзілік философия жетістіктерімен сусындауы.

ытайдаы ежелгі лтты философиялы ілімдер:

Ø даосизм;

Ø конфуцийшілдік;

Ø легизм.

Онша кп таралмаан ілімдер:

Ø моизм;

Ø натурфилософия;

Ø номинализм.

ытайа буддизм (ІІІ .) енгеннен кейінгі жне ХІХ . соына (екінші кезе) дейінгі ытай философиясыны негізін алаан ілімдер:

Ø чань-буддизм (лтты ытай буддизмі);

Ø неодаосизм;

Ø неоконфуцийшілдік.

ХХ асырда ытай лтты философиясы мына лемдік философиялы идеялармен байыды:

Ø христианды діни философия;

Ø марксизм;

Ø еуропаны крнекті философтарыны идеялары;

Ø американды прагматизм философиясы.

§3.Дние мен оршаан ортаны бейнелеудегі ытайлы кзараса тн асиеттер:

Ø з елі ытайды-шындытаы дниені орталыы деп абылдау;

Ø жеке оиаларды, тарихты жалпы циклдік процестер ретінде ыну;

Ø жердегі арышты циклдерді дрыс жруіне, Аспан мен Жер алдында адамны зіндік жауапкершілігін сезінуі;

Ø адам, табиат жне арышты бірыай ттасты деп абылдау;

Ø сананы консерватизмі, ткенге оралу, згерісті аламау;

Ø жеке адам, тланы жымнан блінбеуі, дараланбауы;

Ø табиат апаттарымен кресте жеке адамны дрменсіздігін сезіну;

Ø ебекті жаппай (жымды) формаларына басымдылы беру (лы ытай дуалын салу, каналдар азу, бгеттер трызу, су тасынымен кресу жне т.б.);

Ø жеке адам, жым, мемлекет пен оамды блінбес ттасты деп абылдау;

Ø оамда вертикалды байланыстарды (билік пен баыну), субординацияны, бастыты сыйлауды, мемлекет басшысын ( императорды) е жоары мртебе, мемлекетті біріктіруші кш ретінде ынуды алыптастыру;

Ø арым-атынаста конформизмді, келісімпаздыты, ммлегерлікті, тынышты пен жайбарааттылыты алау;

Ø мірді е алдымен тн абыындаы рух мірі деп ыну; фни мірді баи дниеден жоары ою; за мір сруге рекет жасау (дене шынытыру, шп дрілерін ішу жне т.б.)

Ø о дниелік кштерді болуын мойындау, лгендерді жандануы;

Ø ата-аналарды, лкендерді сыйлау, ата-баба, аруатарды("шэн") астерлеу.

ІЗГІ ИДЕЯЛАРЫ.

Буддизм- ндістанда (б.з.д.V . кейін), ытайда, Отстік - Шыыс Азияда (ІІІ . кейін) жне баса ірлерде ке тараан діни - философиялы ілім.

Буддизм негізін Гаутама Будда (Сидхардха Шакьямуни) (б.з.д. 563-483 ж.ж.) салды. Ол иыншылыа толы, крделі мір сопатарынан (ханзада, тауа-аскет, данышпан, улие) тіп б.з.д. 527 ж. "нрланып", зіні уаыздарын тарата бастады.

Буддизмні басты идеясы- "Орта жолды" стау, яни шегіне жеткен екі жол: "лззат жолы" (марлы, шаттану, енжарлы, тн мен жан рахаты) мен "аскетизм жолыны" (азаптану,кйіну, лімді асау, тн мен жан асіреті) ортасын алау, тадау.

"Орта жол" - білім, даналы, аылмен шектеу, зерделеу, нрлану, зіндік кемелдену жолы, оны тпкі масаты - е жоары игілік - Нирванаа жету.

Будда трт ізгілікті (арийлік) аиаттыайындайды:

ü бл дние асіретке толы;

ü асіретті з себептері бар- байлы, марлы, ата, да, мір лззаты, т.б;

ü асіреттен арылуа, тылуа болады;

ü асіреттен тылуды жолы бар- ол пендешіліктен арылу, нрлану, Нирвана.

Будда философиясы адамны зіндік кемелденуі, лы Азаттану- Нирванаа жетуді жолдарын крсетеді. Бл сегіз сатылы, сегіз буынды станым, сегіздік жол:

ü дрыс кзарас- буддизм негіздерін жне мірдегі з жолыды тсіну;

ü дрыс ойлау- адам мірі оны ойлауына туелді, ойы згерсе міріде згереді;

ü дрыс сйлеу- айтан сзі жаныа, мінезіе сер етеді;

ü дрыс іс-рекет- келісімді мір ср, злымды, жамандыа барма;

ü дрыс мір сру- буддалы сиеттерді рашан блжытпай сатау;

ü дрыс ыждаат- ынталы болу, ебек етуді сю;

ü дрыс зерделеу- дрыс ойлаудан туындайтын дептілік;

ü дрыс зейін ою- медитацияа бой ру, арышпен байланысу.

Буддизмні бес сиет-бадары:

ü лтірме;

ü рлама;

ü пк болу;

ü тірік айтпа, жалан сйлеме;

ü зиянды заттарды пайдаланба.

Таырып бойынша негізгі ымдар:: Доасизм,легизм, конфуцийшілдік, моизм, у-вей, цзин, веда, упанишада, астика, настика, буддизм, жайнизм, веданта т.б.

 

Таырып бойынша тест тапсырмалары:

1. ытайды кне заманнан келе жатан лтты философиялы ілімдері:

А. Эмпиризм, рационализм, мистицизм

В. Скептицизм, неоплотонизм, эклектизм

С. Гностицизм, догматизм, неотомизм

D. Даосизм, конфуцийшілдік, легизм

E. Материализм, идеализм, агностицизм

2. ытай философиясыны дстрі бойынша адамды ш арышты энергияны йыан трінен пайда болды дейді, олар:

А. Цзин, ци, шэнъ

В. Ян, инь, ли

С. Тай-цзы, син-чун, мин-чун

D. Пань-Гу, мин-чун, син-чун

Е. Дао, дэ, у-вэй

3. Даосизмдегі «табиилы» принципін стану дегеніміз:

А. з Меніні ажеттілігіне еру

В. Сырты лемді сырты жаа арай згерту

С. Жаыныа деген махаббат принципін жзеге асыру

D. дайа сену

Е. Дао-табиат заына еру

3. Дао тсінігі:

А) Кн.

В) Уаыт.

С) Махаббат.

D) Жол.

Е) мір.

онфуций шыармасы:.

А) Чочун-юн.

В) Дао-сюэ.

С) Лунь-юй

D) Мэн-цзы.

Е) Ли- цзы.

5. Кне нді философиясындаы орталы жазба ескерткіші:

А) Упанишадтар.

В) Архамастра .

С) Араньяктар.

D) Ригведалар.

Е) Ведалар.

7. ндістандаы арнайы жаттыуларды талап еткен ілім:

A) миманса

B) санкхья

С) веда

Д) йога

E) вайшешика

8. нді философиясындаы «ортаы жол» идеясы:

А) джайнизм

В) даосизм

С) Легистер

Д) буддизм

Е) моизм

9. нді философиясындаы мектепттер:

А) милет пен элей

В) астика мен настика

С) пифагоршылдар мен атомисттер

Д) софисттер мектебі

Е) бадендік мектебі

10. лемдік негізгі дінге жатады:

А. Синтоизм, индуизм, иудаизм

В. Зороастризм, шынайы провославиялы шіркеу, брахманизм

С. Тотемизм, фетешизм, анимизм

D. Буддизм, христианды, ислам

E. Даосизм, католицизм, анимизм

 

ріс.

Ежелгі грек ркениетіні сипаты жне антикалы философиялы дстрді ерекшелігі

Дрісті ысаша мазмны:

Ежелгі Грек философиясы (ілімі, мектебі) деп азіргі заман Грекия территориясындаы, Кіші Азия грек полистеріндегі, Жеророта теізі, ара теіз жаалауы мен ырымдаы, Азия мен Африкадаы эллиндік мемлекеттердегі, Рим империясында мір срген грек ойшылдарыны, философтарыны ілімін айтады. (Кейде Ежелгі Грек пен Ежелгі Рим философиясын "антикалы философия " деп те атайды).

Антикалы философия з дамуында трт кезенен тті:

ü демократиялы - ( б.з.д. VII-V ..);

ü классикалы (сократты)- б.з.д.V ортасы- б.з.д. IV . аяы;

ü эллиндік - б.з.д.IV . - б.з.д.II .;

ü римдік б.з.д. I. - б.з.V .

Сократа дейінгі кезеге мыналар жатады:

ü милет мектебі-"физиктер" (Фалес, Анаксимандр, Анаксимен );

ü Гераклит Эфесстік;

ü элей (элеат) мектебі;

ü атомистер (Демокрит, Левкипп);

ü зге де философтар.

"Сократа дейінгілерді" айналысан мселелері: табиат былыстарын, арыш мнін, оршаан дниені тсіну, алашы бастама, тпнегізді іздеу.

Классикалы (сократты) кезе- Ежелгі Грек философиясыны шарытап дамыан кезі (Ежелгі грек полисіні глдену кезеі).

Бл кезені ерекшелігі:

ü софистерді философиялы- аартушылы ызметі;

ü Сократ философиясы,

ü "сократты" мектептерді пайда болуы;

ü Платон философиясы;

ü Аристотель философиясы.

Сократты (классикалы) кезе философтары да табиат пен арыш мнін тсінуге мтылды, алайда олар философиямен "сократа дейінгілерден" тереірек айналысты:

ü алашы бастаманы іздеуге кп кіл блмеді;

ü табиат пен арышты жаратуда, дай мен идеяларды атысы бар болуын жоа шыармады;

ü мнділікті пайда болуыны идеалистік трысы алыптасты;

ü адам, оам, мемелекет мселелері ызытыра тсті;

ü форма мен материя араатынасы анытала бастады;

ü философияны уаыздау- догматикалы длелдеу дісінен диалогты - длелдеу дісіне кшуі басталды;

ü формалды логика негізі алана бастады;

ü практикалы философиялы- аартушылы ызмет жзеге асты (софистер мен Сократ).

Эллиндік кезе- (полисті дадарыса шырауы, Азия мен Африкада ірі мемлекеттерді пайда болып, Александр Македонский мен оны ізбасарларыны билігі) философиясына тн белгілер:

ü киниктерді антиоами философиясыны белес алуы;

ü философияны стоикалы баытыны пайда болуы;

ü "сократты" философиялы мектептерді ызметі: Платон Академиясы, Аристотель Ликейі, кирендік (киренаиктер) мектебі жне т.б.;

ü Эпикур философиясы жне т.т;

Эллиндік философия ерекшеліктері:

ü антикалы мораль мен философиялы ндылытарды дадарысы;

ü дайлар мен зге де длей кштерді сыйлау жне олардан оруды, рейді бседеуі;

ü брыны ткен ламаларды терістеу, мемлекет пен оны институттарына немрайды арау;

ü тн мен жан сйенішін зінен табу, іздеу;

ü шындытан алшатап, ияла берілу;

ü дниеге материалистік кзарасты стем болуы (Эпикур);

ü е жоары игілік - жеке адамны лззаттануы мен баыты деп ыну (тндік-киренаиктер, моральдік - Эпикур).

Римдік кезені ататы философтары:

ü Сенека;

ü Марк Аврелий (161-180 жылдары Рим императоры);

ü Тит Лукреций Кар;

ü соы стоиктер;

ü ерте христиандар.

Римдік кезе философиясына тн сипаттар:

ü ежелгі грек жне ежелгі рим философиясыны зара ыпалы (ежелгі грек философиясы римдік мемлекеттілікті шеберінде дамып, оны ыпалында болды, сол сияты ежелгі рим философиясы ежелгі грек философиялы дстр мен идеяларды жаласы болып табылды);

ü ежелгі грек жне ежелгі рим философиясыны шын мнінде бірігіп, антикалы философияа айналуы;

ü антикалы философияа жаулап алан елдерді (Шыыс, Солтстік Африка жне т.б.) философиялы дстрлері мен идеяларыны ыпалы;

ü философияны, философтарды мемлекеттік институттара жаындыы (Сенека рим императоры Неронды трбиеледі, Марк Аврелий зі император болды);

ü оршаан дние, табиат мселелеріне кп кіл блінбеді;

ü адам, оам жне мемлекет мселелеріне мейлінше кп кіл блінді;

ü эстетиканы глденуі (оны пні ойлау мен адам ылыы философиясы болды);

ü стоикалы философияны шарытап дамуы; е жоары игілік пен мір мні тланы рухани дамуы, білімпаздыы, зін зі стай білуі, бейамдыы (атараксия, жабайрааттылыы) болып танылды;

ü идеалистік кзарасты материализмнен стемдеу болуы;

ü оршаан дние былыстарын тсіндіруде дайларды прменіне жгіну;

ü лім мен о дниелік мір мселесіне кіл бле бастау;

ü философияа ерте христианды идеялар ыпалыны суі;

ü антикалы жне христианды философияларды біртіндеп осылуы, оларды ортаасырлы теологиялы философияа айнала бастауы.

Сйтіп, антикалы (ежелгі грек) философияа мына ерекшеліктер тн:

ü бл философияны глденуіні материалды негізі полистерді экономикалы (алалы, сауда-ксіптік орталытар) дамуы болды;

ü ежелгі грек философтары материалды ндіріс процесінен ол зіп, дербес ауымдыа айналды; ой ебегі мен дене ебегі бліне бастады;

ü арышкінділік (космоцентризм) идеясы зекті мселеге айналды;

ü философия дамуыны соы кезеінде арышкінділік идеясы мен антропокінділік (антропоцентризм) идеясы араласып, біріге бастады;

ü дайларды болуы кмн туызбады;

ü ежелгі грек дайлары табиатты бір блігі болып саналып, адама жаын болды;

ü адам оршаан дниеден блінбей, табиат блігі болып ынылды;

ü философиядаы екі баыт алыптасы-"Платон баыты" жне "Демокрит баыты"

Атомистер -материалистік трыдаы философиялы мектеп, дниені негізі микроскопиялы блінбейтін жай блшектер - "атомдар" деп білді.

Атомистерді негізгі кілдері - Левкипп пен Демокрит (б.з.д. 460ж.)

Демокритіліміні негізгі аидалары:

ü барлы материалды дние атомдардан трады;

ü атом блінбейді, мгілік, згермейді, зіне-зі те, барабар;

ü атомдар мгі озалыста болады, атомдар айналымы да бар;

ü атомдар арасында уыспен толтырылан кеістік бар;

ü атомдарда сапалы асиет болмайды, оларды иісі, тсі, дыбысы жо, олар бір-біріне згермейді;

ü атомдар ішінде ешандай да озалыс болмайды;

ü атомдар шар трізді, брышты, арма, зкір жне т.б. формада болады.

СОФИСТЕР ФИЛОСОФИЯСЫ ЖНЕ СОКРАТ.

Софистер б.з.д. V- IV . бірінші жартысында мір срді. Софистика мектебіні кілдері теориялы мселелермен ана емес, сонымен бірге педагогика, шешендік нер, яни практикалы ызмет те атарды. "Софистер"- грекшеден аударанда "даналы стаздары" дегенді білдіреді.

Софистерді екі топа бледі:

ü аа софистер (б.з.д. V .)-Протогор, Горгий, Гиппий, Продик, Антифонт, Критий;

ü кіші софистер - Ликофрон, Алкидамант, Трассимах.

Софистерге тн сипаттар:

ü дниедегі шындыа сыни кзараспен арау;

ü брін практика жзінде адаалау, кез келген ойды дрыс не брыстыын логикалы длелдеу;

ü ескі, дстрлі ркениет ндылытарын абылдамау;

ü длелденбеген ескі ереже, аидалар, дстрлерді терістеу;

ü мемлекет пен ыты шарттылыын, кемшіліктерін длелдеуге мтылды;

ü аиатты, білімні салыстырмалылыы туралы ойды шегіне жеткізу;

ü мселені дейі шатастырып, жалан аиданы шын деп, шындыты жалан деп айтыста арсыласын жеу;

ü пікір айтуда шегіне жеткен субъективизм, рі релятивизм.

Аристотель (б.з.д. 384-322 ж.ж.) -адамзатты бірінші стазы, Платон шкірті, Ескендір Зларнайынны трбиешісі болан. Оны кесі Никомах-Македония патшасы Аминта III-ті арамаындаы дрігер болан. ылыми дебиетте Аристотельді кптеген лаап аттары кездеседі: Стагирит- туан аласыны крметіне, Никомах -кесіні рметіне, Перипатетик - мектебіні рметіне сай аталан. Аристотельді философиялы баянды ызметін ш кезеге блуге болады:

ü б.з.д. 367-347 ж.ж. (20 жыл)-17 жасынан бастап Платон Академиясында (Платон айтыс боланша) ызмет етті;

ü б.з.д. 347-335 ж.ж. (12 жыл)-патша Филиппті шаыруымен Пелле-Македония мемлекеттіні астанасында мір срді; Александр Македонскийді трбиеледі;

ü б.з.д. 335-322 ж.ж. (13 жыл) - зіні философиялы мектебі - Ликейді (перипатетикалы) рды. Осында міріні соына дейін ызмет етті.

Аристотельді ататы шыармалары: "Органон" - оны рамында-"Категориялар"; "Тсіндірмелер"(пікірлер), "Аналитикалар"-тжырым туралы ілім (силлогизмдер), длелдеме туралы ілім; "Топика"- ытималды длелдемелер жне диалектика туралы, "Софистикалы длелдемелерді жаландау"; "Метафизика", "Физика", "Аспан туралы", "Жануарларды трлері", "Жан туралы", "Никомах этикасы", "Риторика", "Саясат", "Афиндік полития", "Поэтика" жне т.б.

Аристотель мбебап лама-логиканы, философияны, психологияны, биологияны, саяси экономияны, этика, эстетика, нер теориясыны жне т.б. кптеген ылымдарды негізін салды.

 

Таырып бойынша тест тапсырмалары:

1. Космоцентристік дниетаным тн кезе:

А. Жаа замана

В. Ортаасыра

С. айта рлеу

D. Антика кезеіне

Е. Аартушылы

2.йгілі «апорийлерді» авторы, Ежелгі грек ойшылы:

А. Фалес

В. Парменид

С. Пифагор

D. Демокрит

Е. Зенон

3. «Біз бір зенге кіреміз де, кірмейміз де, біз солмыз жне сол емеспіз» деген пікірді авторы, ежелгі грек философы:

А.Гераклит

В.Зенон

С. Парменид

D.Анаксиманд

Е.Анаксимен

4. Грек тілінен «атом» сзіні аудармасы:

А. Білім, таным

В. Блінбейтін, мгі

С. Пайда болу

D. Еркін озалыс

Е. Басарылатын

5. Фалес бойынша лемні бастамасы:

А. От

В. Ауа

С. Су

D. Жер

Е. Апейрон

6. Ауаны алашы бастама ретінде арастыран философ:

А. Анаксогор

В. Фалес

С. Гераклит

D. Анаксимен

Е. Анаксимандр

7. «Платон маан дос. Біра аиат ымбат» пікіріні авторы:

А. Сократ

В. Гераклит

С. Эпикур

D. Пифагор

Е. Аристотель

8. Демокрит бойынша болмыс негізі:

А.Атом

В.Су

С.Апейрон

D.Жер

Е.От

9. Отты барлы лемні бастамасы ретінде арастыран философ:

А. Аристотель

В. Гераклит

С. Фалес

D. Парменид

Е. Демокрит

10. Барлы тіршілік негізі-апейрон деп арсатыран философ:

А. Фалес

В. Анаксимен

С. Анаксимандр

D. Гераклит

Е. Эмпидокл

 

ріс №4.

Ортаасырлы (батысеуропалы жне араб-мсылманды) мдениетіндегі философияны мртебесі жне функциялары

Дрісті ысаша мазмны:

ü Абсолюттік тла аидасы; Монотеизм;

ü Теоцентризм (бкіл дние, адамзатты дай жаратты, дай философиялы ойлауды негізгі таырыбына айналды);

ü Креационизм-дай дниені жотан бар етті жне мгі жаратуда;

ü Провиденциализм-дай адам мен адамзатты таруын, жарылауын алдын ала біледі;

ü арышты, табиатты, оршаан дние былыстарын зерттеуге кп кіл блінбеді, йткені олар дайды жаратаны;

ü философияда екі дстрді синтезі-антикалы философия мен христианды аян іліміні абысуы;

ü мн мен тіршілік, ерік пен парасат, сенім мен білім араатынасы;

ü жаратылу догматы мен аян догматы (Інжілде) стем болды;

ü дай таылымы шеберінде адамны ерік еркіндігі принципі саталды;

ü дайа лшылы еткен жадайда келешекте айта тірілу (жан мен тн) идеясы дріптелді;

ü адам мен адамзатты Иса пайамбар тарады, рі ол бкіл адамзатты кнсін мойына алып кешірімділік жасайды (арылу идеясы);

ü дниені тану дайды тану, дайа сену арылы жзеге асады.

Жаратылу догматы:

ü дай дниені жотан жаратты;

ü дниені жаратылуы дайды алауыны, ерігіні нтижесі;

ü дние дайды діретімен тр;

ü табиат здігінен зін жарата алмайды;

ü лемдегі жалыз жасампазды бастама-дай;

ü дай мгі, траты жне брін білуші;

ü наыз болмыс тек дай болып табылады;

ü дай жаратан дние наыз болмыс емес, ол дайдан пайда болан, туынды;

ü дниені дай жаратандытан, дние зіне-зі ие емес, трасыз, згермелі жне уаытша;

ü дай мен Оны жаратаныны арасында шек жо, шекара жо.

Аян догматы:

ü дниені тек дайды тану арылы тануа болады;

ü таным шін дай тылсым (дайа біліммен жете алмайсы);

ü дайды тануа болмаса да, Ол зін аян арылы - Інжілде (зі туралы ізгі хабар) зін тануа мрсат берді;

ü дайды жне барлы мнділікті тануды жалыз жолы -Інжілді у;

ü дайды тек сенім арылы тануа болады.

Ортаасырлы философияда айырымдылы пен злымдылы(жаманды пен жасылы) мселесі де арастырылды;

айырымдылы пен злымды мселесіні шешімі жаратылу идеясынан туындайды:

ü дниедегі барлы шарапат дайдан;

ü дай айырымдылы пен ділетілікті беруші, демек оршаан дние басталуынан айырымды;

ü дниеге залымдыты кнар періште-ібіліс келді, ол дайа арсы шыты;

ü бастапы дниеде злымдылы болмаандытан, ол жиі айырымдылыты бркініп зіні ара масатарына жетеді;

ü дниеде айырымдылы пен злымдыты кресі толастамайды, біра дниені дай жаратан, дай мейірімді, сондытан тбінде айырымдылы злымдыты жееді.

Патристика(лат.patres -ке)-II-VIII.. алашы христиан философиясыны негізін салушы шіркеу келеріні мектебі, ілімі.

Патристика шеберінде мына кезедерді атап туге болады:

ü Апологетика (грек. апологемай-ораймын, атаймын)-II-III.. птты политеизммен кресте христианды догматика негіздерін ораан, уаыздан ілім;

ü Классикалы патристика-(IV-V..)-тринитарлы мселе, яни ке, л жне асиетті рух мртебесі араатынасы туралы ілім; христологиялымселе, яни Исадаы (Христос) екідайлы, яни даи жне адами екі бастама туралы; антропологиялы мселе, яни тару мен арылу барысындаы дайды мейірімі мен адамны кнарлы табиаты жніндегі ілім;

ü соы кезе (VI-VIII..) - христианды догматиканы орныуы, теология мен ылымны энциклопедиялы кодификациялануы.

Схоластика (лат.схолиа-мектеп)-ортаасырлы теологиялы ілім, философияны теологияа ызмет ететін тсы. Схоластиканы ш кезеі болды:

ü ерте схоластика (IX-XII..);

ü кемелденген схоластика (XIII.);

ü соы схоластика (XIV-XV..).

Схоластикалы философияны негізгі мселесі:

ü дайды бар екенін рационалды (аылмен) длелдеу;

ü білім мен сенім, парасат пен ерік атынасы;

ü креационизм, провиденциализм;

ü пантеизм мен аввероизммен крес;

ü сенімні парасаттан стемдігі;

ü жалпылыты жекелікке атынасы немесе "универсалий", яни жалпылы ым мселесі.

Осы сратара жауап бере келе схоластикада екі баыт пайда болды:

ü Реализм-наыз болмыса заттар емес, керісінше оларды жалпы ымы-универсалийлер ие дейтін аым. Бл Платонны "таза идеяларын" еске тсіреді. Реалистерге Эриугена (Иоан Скот), Ансельм Кентерберийскийді, Шамполы Гильомды жне т.б. жатызуа болады.

ü Номинализм (лат. nomo-атау, есім)-шындыта тек жеке, наты заттар ана мір среді, ал жалпы ымдар (универсалий) оларды атауы, аталуы болады дейтін схоластикалы философияны аымы. "Адам-тек жалпы атау, ал рбір жеке адам осы осы атаумен аталады".

Номинализм кілдері- Пьер Абельяр (1079-1142), Росцелин, Дунс Скот, Роджер Бэкон, Жан Буридан;

Альберт Больштедский реалистер мен номиналистерді ымыраа келтіруге тырысты. Оны ужі:

ü универсалийлер заттара дейін дайда мір среді;

ü олар кптіктегі бірлік трінде заттарда мір среді;

ü адам ойында заттар туралы ым ретінде заттардан кейін мір среді.

 

Таырып бойынша негізгі ымдар:Монотеизм, креционизм, провинденциализм, догматизм, патристика, апологетика, схолостика, реализм, номинализм, концептуализм, универсалий, томизм, суннизм, шиизм, суфизм, шыысты перипатетизм т.б.

 

Таырып бойынша тест тапсырмалары:

1. Ортаасыра тн дниетаным:

А. Космоцентризм

В. Гелеоцентризм

С. Антропоцентризм

D.Теоцентризм

Е. Натурфилософия

2. «Неге сенемін, соны танимын» пайымдауыны авторы:

А.Фома Аквинский

В.Августин

С.Эриуген

D.Боэций

Е.Тертуллиан

3. Теоцентризм дниетаным тн кезе:

А. Антика кезеі

В. Жаа заман

С. Ортаасыр

D. айта рлеу дуірі

Е. Аартушылы кезе

4. азастандаы суфизм философиясыны кілі:

А. Махмд ашари

В. Аль-Фараби

С. Абай

D. Хайдар Дулати

Е. ожа Ахмет Яссауи

5. «Сену шін тсінемін» тезисіні авторы:

А. П.Абеляр

В. У.Оккам

С. Бонавентура

D. Эриуген Лаертцский

Е. Августин

6. «Суфизм» араб тілінен аударанда мынаны білдіреді:

А. Мата

В. Жн

С. Алтын

D. Тас

Е. Мата

7. Ортаасырда бл термин шынайы трде тек ана жалпы ымдар немесе универсалийлер мір среді деген ілімді білдіреді:

А. Дуализм

В. Материализм

С. Монизм

D. Реализм

Е. Номинализм

8. «ос аиат» теориясыны авторы:

А. Августин

В. Фома Аквинский

С. Авиценна

D. П.Абеляр

Е. Аверроэс

9. Ортаасырлы Батыс Еуропа философиясындаы абсолюттік бастама:

А) Адам.

В) Космос.

С) дай.

D) Махаббат.

Е) Білім.

10. дайды штік сипатыны мні (тринитарлы мселе):

А) дай-табиаты, дай-рухы, дай-жаны.

В) дай-діреттілік, дай-даналы, дай-игілік.

С) дай-ке, дай-л, дай-рух.

D) дай-арыш, дай-рух, дай-жаратан.

Е) дай-аыл, дай-сенім, дай-рухы.

 

ріс № 5.

Ренессанс дуіріндегі философия

Дрісті ысаша мазмны:

айта рлеу Заманы философиясы деп XIV . аяы-XVI . соындаы Батыс Еуропада пайда болан антишіркеулік жне антисхоластикалы баыттаы, антикалы философия дстрін айта жаыртып, адам мселесін зерттеуге талпынан философиялы кезеді айтады.

айта рлеу италиянша Реначименто, французша Ренессанс, немісше Реформацион, орысша Возрождение деп аталады.

айта ркендеу дуірі философиясы мен мдениетіні пайда болуы мен алыптасуыны алы шарттары:

ü ебек ралдары мен ндіріс атынастарыны дамуы, капиталистік атынастарды пайда болып, феодализмні дадарыса шырауы;

ü сауда мен ксіпті дамып алаларды ркендеуі, феодалдар мен Шіркеуден туелсіз мдени, саяси орталытарды пайда бола бастауы;

ü лы жарапиялы жаалытар (Колумб, Васко да Гама, Магеллан);

ü ылыми-техникалы жаалытар (ару-жара, о-дрі, домен пеші, микроскоп, телескоп, кітап басу, медицина, астрономия, космология жне т.б.);

ü лтты мемлекеттерді пайда болуы, абсолюттік монархияны стем болуы;

ü лтты деби тілдерді алыптасуы;

ü Шіркеу мен схоластикалы философияны дадарысы, Еуропада сауаттылы дегейіні суі.

айта рлеу Заманы философиясыны негізгі идеялары мен белгілері:

ü антикалы, классикалы дстрді айта жаырту;

ü мдениеттегі тпелі кезе, мдениетті глденуі, дамуы;

ü гуманизм принципін айындау-адамны шыармашылыа, еркіндікке, баыта деген ын анытай бастау;

ü антропоцентризмні дамуы, адамны з табиатына айта оралуы;

ü пантеизм-дай мен табиатты, табиат пен адамды барабарлыта арастыру;

ü аристотелизм, платонизм, стоикалы жне Эпикурлы философиясы ойларыны модификациясы;

ü дниені ылыми, жаратылыстану ілімдері трысынан тану элементтеріні пайда болуы (гелиоцентризм, лемні шексіздігі, анатомиялы білім жне т.б.);

ü Реформация философиясы - католицизмді реформациялау, шіркеуді демократияландыру; дай, шіркеу жне дінге сенушілер арасында ділеттілікті орнату масат болды;

ü индивидуализмні стем болуы, леуметтік тедік идеясыны ке тарауы;

ü леуметтік мселелерге, оам мен мемлекет мселелеріне ызыушылы таныта бастау;

ü философиялы ойлауды антифеодалды, антисхоластикалы жне антитеологиялы рдісі.

айта ркендеу дуірі философиясыны негізгі баыттары:

ü гуманистік;

ü неоплатонды;

ü натурфилософиялы;

ü реформациялы;

ü саяси;

ü социалистік- утопиялы.

Соы ш аымды "леуметтік - саяси баыттар" деп атауа болады.

Гуманистік баыт ХІV .-ХV . орта шені, оны орталыы Италия болды. Гуманизмні негізгі сипаты:

ü адам талымы, оны лылыы мен діреті;

ü антишіркеулік жне антисхоластикалы баыттылыы;

ü ортаасырлы даи, теоцентрлік кзарастан адамны зіндік ндылыы, адами, антропологиялы зерделеуге ту;

ü антропоцентризм, адамгершілікті дріптеу, мірлік оптимизм;

ü гуманистік философия кркем формаа, дебиетке жаын болды.

Крнекті философ - гуманистер сонымен бірге аын жазушылар болды.

Данте Алигьери (1265-1321)- ортаасырды соы жне сонымен бірге Жаа заманны бірінші аыны. Шыармаларын италиян тілінде жазды. Ататы шыармалары: "діретті комедия" (Тоза, Арылу, Жма), "Той", "Жаа мір". з шыармаларында Данте:

ü христиандыты дріптеді, біра оны айшылытары мен догматтарын астарлы сына алды;

ü адамды мадатады;

ü адамды даи жаратылым деуден алшатай берді;

ü адамды даи жне табии бастамаларды гармониялы йлесімдігі деп ыну;

ü адамны баытты болашаына сенім, адам табиатыны ізгіліктігін дріптеу.

Франческо Петрарка(1304-1374) - бірінші гуманист, жаа еуропалы лириканы жасаушы. Шыармалары : "ледер кітабы", "Мені пиям".

ü адам мірге бір-а рет келеді, мір - жайса;

ü адам дай шін емес, зі шін мір сруі керек;

ü адам табии, рі рухани трыда еркін болуы тиіс;

ü адам з-зіне, з кшіне сйене отырып, баыта жете алады;

ü о дниелік мір жо, адам тек адамзат жадында мгілікте алады;

ü адамны ішкі дниесі мен сырт бейнесіні слулыыны гармониясы.

Лоренцо Валла (1507-1557) - "Аии игілік трысындаы лзаттану туралы" деген трактатты авторы.

ü Шіркеуді терістеді, схоластиканы жасандылыы шін сынады;

ü адам ммкіншілігі мен парасатына сенді;

ü адам мселесін жете зерттеді, оны лем орталыы деп ынды;

ü йел мен еркек тедігін жатады;

ü белсенді іс- рекетке, креске, дниені згертуге шаырды;

ü аскетизмді терістеді, е жоары игілік деп лззаттануды ынды.

Неоплатонды баыт (XV. ортасы- XVI . ) Платон ілімін дамытты, идеализм трысында табиатты, арышты, адамды тануа мтылды.

Неоплатонизмдік аым негіздері:

ü мызымастай орныан, жйеленген схоластикалы философияа арсы Платон идеясына негізделген жаа жйені дниеге келді;

ü дниені жаа бейнесін жасады, даи дниеден грі, заттар дниесінен брын алашы идеяларды маызын дріптеді;

ü адамны даи табиатын мойындай келе, сонымен бірге оны зіндік болмысын микрокосм ретінде арастырды;

ü брыны ткен философия аидаларын айта арастырып, бірттас лемдік философиялы жйе руа тырысты.

Николай Кузанский (Кребс) (1401-1464) неміс ойшылы, діндар, айта рлеу заманыны диалектигі. Оны шыармалары: "алымды білімсіздік" , "алымды білімсіздік апологиясы" жне т.б. Куза идеялары:

ü дай мен дние болмысында айшылы жо, арама-арсылытарды бірлігі диалектикасы;

ü "Бірлік" (дай) пен "шексіздік" (жаратылым) минимум мен максимум атынасындай атынаста болады;

ü абсолюттік минимум жне абсолюттік максимум дегеніміз бір нрсе;

ü сызы нктеден алай басталса, дние дайдан солай басталады;

ü арама-арсылыты бірлігінен форма мен материя, мн мен тіршілік, эссенция мен экзистенция сйкестігі туындайды;

ü идея мен материя бір;

ü актуалды шексіздік (брін зіне сііретін) шындыта бар;

ü лем шексіз, оны басталуы да, аяы да жо, орталыы да жо, Жер лем орталыы болып табылмайды;

ü лемні, оршаан дниені шексіздігі танымны шексіздігіне келеді;

ü абсолюттік (толы) білімге жету ммкін емес, білімні кбеюі алымдыа келеді, біра аии білім бермейді ("алымды білімсіздік"- Николай Кузанский термині);

ü даиадамилы, христиология идеялары.

Джованни Пико делла Мирандола (1463-1494) зіне белгілі барлы діни жне философиялы ілімдерді біріктіріп эклектикалы "900 тезистер" деген кітап жазды. "Гептапл" (жеті кндік жаратылу) деген де шыармасы болды.

Мирандола идеялары:

ü ш дниені иерархиясы: періштелік-аспанды-жердегі;

ü адамды оршаан дниеден бле арастырды (адам арышты "тртінші дниесі");

ü адамны еркіндікті тадау ммкіндігін мойындау;

 

Таырып бойынша негізгі ымдар: ренессанс, гуманизм, антропоцентризм, пантеизм, гелиоцентризм, гоецентризм, реформация, утопиялы социализм т.б

 

Таырып бойынша тест тапсырмалары: