уропалы философиялы дстрді дамытуындаы неміс классикалы философиясы жне оны рлі.
Дрісті ысаша мазмны:
XIX. неміс философиясы-лем философиясы тарихындаы тендесі жо былыс болды. Оны кейбір маызды ерекшеліктері:
· адамзатты асырлар бойы сатап келген ойлау бітімі мселелерін тере зерттеп, болашатаы философияны даму баытын анытады;
· сол кезедегі белгілі барлы философиялы идеяларды зерделеп дниеге жаа кзарас, тарихилы пен логикалыты бірлігі диалектикасын алыптастырды;
· лемдік философияны, "алтын орына" ондаан данышпан крнекті философтарды (Гегель, Кант, Маркс, Ницшежне т.б.) осты.
XIX. неміс философиясындаы негізгі баыттар:
· неміс классикалы философиясы (XIX. бірінші жартысы);
· материализм (XIX. ортасы жне екінші жартысы);
· иррационализм, "мір философиясы" (XIX. екінші жартысы, соы).
§1. "Классикалы неміс философиясы" терминін Ф. Энгельс айналыма енгізді. Бл заар философия XVIII. аяы-XIX. бірінші жартысында (30-шы жылдар) ке тарады. Капиталистік ндіріс дісі дамыан Еуропа елдеріні ішінде Алмания экономикалы трыда мешеу алан ел еді. Біра осыан арамай немістерде рухани ткеріс болды. Осы жадайды сипаттай келе К.Маркс:"Француз буржуазиялы революциясыны немістік теориясы болды" деген баа берді.
Неміс классикалы философиясыны маызы:
· диалектикалы дстрді жаыртып, дниеге диалектикалы логика ілімін келді;
· философияны логикалы-теориялы аппаратын мейлінше дамытты;
· философияны дстрлі мселелерін (болмыс, ойлау, таным жне т.б.) зерттеуді адам болмысын зерттеуге аударды;
· субъективтік жне трансценденталды идеализмнен объективтік идеализмге ту;
· философияны ылыми білімдер жйесі ретінде ынды;
· тарихилы принципті негізге алды;
· тарихты, оам дамуын философиялы мселе трысында арастырды.
КНФ-да ш басты философиялы баыт болды:
· объективтік идеализм (Кант, Шеллинг, Гегель);
· субъективтік идеализм (Фихте, Кант);
· материализм (Фейербех).
НКФ негізін алаан Иммануил Кант (1724-1804) болды:
ü Кн жйесіні кеістікте жай блшектерді йынды айналуы нтижесінде Ньютон физикасыны задылытарына сай табии себептерден пайда боланын тсіндірді;
ü адам баласыны танымды абілетіні шекарасы барлыы туралы жне оршаан дние ("зіндік зат") мен былыстарды ішкі мнін тануа болмайтыны туралы теорияны ашты.
ü категориялар туралы ілімді, яни диалектикада негіз райтын, мейлінше жалпы ымдарды арастырды;
ü моральдік зады ("категориялы императив") тжырымдады;
ü болашата "мгі бейбітшілік болатыны" туралы идеяны, яни соысты экономикалы жаынан тиімсіздігі жне оан ыты тыйым салынатынын болжады.
Иоганн Фихте(1762-1814)-субъективтік идеализм кілі, антитетикалы дісті, яни "Мен" жне "Мен-емес" диалектикасын арастырды.
Георг Гегель(1770-1831)-адамзатты ойлау леміндегі тедесі жо данышпаны, диалектикалы логиканы, яни ойлау туралы ойлауды негізін салды. Біз Гегельді Жаа дуірді Аристотелі деп айтан Ф.Энгельсті пікіріне осыламыз.
Фридрих Шеллинг(1775-1854) - объективтік идеализм кілі, табиат философиясы, барабарлы, трансценденталды идеализм философиясын зерттеді.
Людвиг Фейербах(1804-1872) - КНФ -ны антропологиялы материализм кілі. Ол идеализмді атты сына алып, атеизм, дниеге материалистік кзарасты алыптастырды.
XIX. неміс философиясыны КНФ-мен бірге ке тараан баыты материализм болды:
ü Людвиг Фейербах философиясы;
ü Маркстік философия;
ü трпайы материалистер.
Людвиг Фейербахтыатеистік жне материалистік философиясын неміс классикалы философиясына да жне материализмге де жатызуа болады. йткені Фейербах философиясы КНФ-ді аятайды жне сонымен бірге XIX. неміс материализмні негізін алады.
Классикалы (диалектикалы) материализмні ш рамдас блігі:
v маркстік философия;
v саяси экономия (экономикалы ілім);
v ылыми коммунизм (леуметтік-саяси теория).
Марксизм философиясыны крнекті кілдері Карл Маркс (1818-1883) пен Фридрих Энгельс (1820-1895) болды.
Маркстік философия:
ü бірізділікті материалистік дние бейнесін алыптастырды;
ü материалды жне оамды болмыс шін ндіріс пен экономиканы рлін крсетті;
ü оами болмыс оами сананы билейді, тарих пен оам дамуыны негізінде материалды ндіріс жатытынын длелдеді;
ü философиялы мселелерді диалектика трысынан (диалектикалы материализм) арастырды;
ü тарихты, оам дамуын табии-тарихи, зады (тарихи материализм) процесс деп арастырды;
ü адам, оам, мемлекетті пайда болып алыптасуыны дйекті логикалы бейнесін берді;
ü атеистік трыдаы кзарас басым болды.
Неміс философиясыны зге трі-трпайы материализм. Оны кілдері-Фохт, Бюхнер, Молешотт адам, оршаан дние мселелеріне тек жаратылыстану ылымдары (физика, химия, биология) трысынан арастыруа тырысты:
ü табиат задарын (жануарлар дниесіні, табии срыптау, тіршілік шін крес) адами оама (леуметтік дарвинизм) механикалы тели салу;
ü идеалдыты терістеу, сананы идеалдыын мойындамау;
ü сананы ызметін физиологиялы процесс деп арастыру (бауыр тті алай бліп шыарса, мида ойды солай шыарады).
3. XIX. екінші жартысында Алманияда иррационализм идеясы да крініс тапты. Иррационализм- болмыс пен танымны объективтік задылытарын, диалектиканы терістейтін, оршаан дние мен тарихты хаос, кездейсоты тізбегі деп арастыратын, жалпы бірізділікті, дйекті логикалы дамуды мойындамайтын философиялы баыт.
Иррационализм негізін Артур Шопенгауэр (1788-1860) салан деп саналады. Жалпы Шопэнгауэр философиясы пессимистік рухта рбиді, адамны оршаан дниеге, зіні мірін згертуі ммкіндігіні, абілеттілігіні прменіне сенімсіздікпен арайды. Иррационализмге жаын философиялы аым-"мір философиясы". Бл философияны негізгі мселесі-дниедегі адам болмысы, оны мір сруіні мні, мірді з бітімінде, зінде зерделеу. "мір философиясыны" крнекті кілдеріні бірі - Фридрих Ницше (1844-1900).
Таырып бойынша негізгі ымдар: зіндік зат, категориялы императив, Мен жне мен емес, аналитикалы пікірлер, синтетикалы пікірлер, Рух феноменологиясы, панлогизм, тезис антитезиз синтез, антропологиялы материализм т.б.
Таырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Кант антиномиялары-ол:
А. Шешілмейтін арама-айшылытар
В. Пайымдаулар
С. ымдар
D. Аксиомалар
Е. Болжамдар
2. Кант этикасыны орталы идеясы:
А. Гипотетикалы императив
В. Индивидуалды пайда принципі
С. Категориялы императив
D. Аылды эгоизм
Е. оамды пайда принципі
3. Кант философиясындаы адам жріс-трысыны бастапы принципі:
А. Гедонизм
В. Прагматизм
С. Эгоизм
D. Категориялы императив
Е. Альтруизм
4. Кант бойынша, категориялы императив дегеніміз:
А. Себеп-салдарлы
В. Табиат заы
С. Адамны субъективті кзарасы
D. лемді эстетикалы абылдау
Е. Моральдік за
5. Неміс философиясыны кілі, агностик:
А. И. Кант
В. Й.Г.Фихте
С. Ф.В.Шеллинг
D. Г.Гегель
E. Л.Фейербах
6. Гегель философиясын сипаттайтын негізгі ымды крсетііз:
А) «зіндік зат»
В) Апейрон
С) Монада
D) Абсолютті идея
E) Табиат философиясы
7. Л.Фейербах з философиясындаы негізгі кіл аударатын мселесі:
А) Гносеология.
В) Онтология.
С) Антропология.
D) Социология.
Е) Аксиология.