уропалы философиялы дстрді дамытуындаы неміс классикалы философиясы жне оны рлі.

Дрісті ысаша мазмны:

XIX. неміс философиясы-лем философиясы тарихындаы тендесі жо былыс болды. Оны кейбір маызды ерекшеліктері:

· адамзатты асырлар бойы сатап келген ойлау бітімі мселелерін тере зерттеп, болашатаы философияны даму баытын анытады;

· сол кезедегі белгілі барлы философиялы идеяларды зерделеп дниеге жаа кзарас, тарихилы пен логикалыты бірлігі диалектикасын алыптастырды;

· лемдік философияны, "алтын орына" ондаан данышпан крнекті философтарды (Гегель, Кант, Маркс, Ницшежне т.б.) осты.

XIX. неміс философиясындаы негізгі баыттар:

· неміс классикалы философиясы (XIX. бірінші жартысы);

· материализм (XIX. ортасы жне екінші жартысы);

· иррационализм, "мір философиясы" (XIX. екінші жартысы, соы).

§1. "Классикалы неміс философиясы" терминін Ф. Энгельс айналыма енгізді. Бл заар философия XVIII. аяы-XIX. бірінші жартысында (30-шы жылдар) ке тарады. Капиталистік ндіріс дісі дамыан Еуропа елдеріні ішінде Алмания экономикалы трыда мешеу алан ел еді. Біра осыан арамай немістерде рухани ткеріс болды. Осы жадайды сипаттай келе К.Маркс:"Француз буржуазиялы революциясыны немістік теориясы болды" деген баа берді.

Неміс классикалы философиясыны маызы:

· диалектикалы дстрді жаыртып, дниеге диалектикалы логика ілімін келді;

· философияны логикалы-теориялы аппаратын мейлінше дамытты;

· философияны дстрлі мселелерін (болмыс, ойлау, таным жне т.б.) зерттеуді адам болмысын зерттеуге аударды;

· субъективтік жне трансценденталды идеализмнен объективтік идеализмге ту;

· философияны ылыми білімдер жйесі ретінде ынды;

· тарихилы принципті негізге алды;

· тарихты, оам дамуын философиялы мселе трысында арастырды.

КНФ-да ш басты философиялы баыт болды:

· объективтік идеализм (Кант, Шеллинг, Гегель);

· субъективтік идеализм (Фихте, Кант);

· материализм (Фейербех).

НКФ негізін алаан Иммануил Кант (1724-1804) болды:

ü Кн жйесіні кеістікте жай блшектерді йынды айналуы нтижесінде Ньютон физикасыны задылытарына сай табии себептерден пайда боланын тсіндірді;

ü адам баласыны танымды абілетіні шекарасы барлыы туралы жне оршаан дние ("зіндік зат") мен былыстарды ішкі мнін тануа болмайтыны туралы теорияны ашты.

ü категориялар туралы ілімді, яни диалектикада негіз райтын, мейлінше жалпы ымдарды арастырды;

ü моральдік зады ("категориялы императив") тжырымдады;

ü болашата "мгі бейбітшілік болатыны" туралы идеяны, яни соысты экономикалы жаынан тиімсіздігі жне оан ыты тыйым салынатынын болжады.

Иоганн Фихте(1762-1814)-субъективтік идеализм кілі, антитетикалы дісті, яни "Мен" жне "Мен-емес" диалектикасын арастырды.

Георг Гегель(1770-1831)-адамзатты ойлау леміндегі тедесі жо данышпаны, диалектикалы логиканы, яни ойлау туралы ойлауды негізін салды. Біз Гегельді Жаа дуірді Аристотелі деп айтан Ф.Энгельсті пікіріне осыламыз.

Фридрих Шеллинг(1775-1854) - объективтік идеализм кілі, табиат философиясы, барабарлы, трансценденталды идеализм философиясын зерттеді.

Людвиг Фейербах(1804-1872) - КНФ -ны антропологиялы материализм кілі. Ол идеализмді атты сына алып, атеизм, дниеге материалистік кзарасты алыптастырды.

XIX. неміс философиясыны КНФ-мен бірге ке тараан баыты материализм болды:

ü Людвиг Фейербах философиясы;

ü Маркстік философия;

ü трпайы материалистер.

Людвиг Фейербахтыатеистік жне материалистік философиясын неміс классикалы философиясына да жне материализмге де жатызуа болады. йткені Фейербах философиясы КНФ-ді аятайды жне сонымен бірге XIX. неміс материализмні негізін алады.

Классикалы (диалектикалы) материализмні ш рамдас блігі:

v маркстік философия;

v саяси экономия (экономикалы ілім);

v ылыми коммунизм (леуметтік-саяси теория).

Марксизм философиясыны крнекті кілдері Карл Маркс (1818-1883) пен Фридрих Энгельс (1820-1895) болды.

Маркстік философия:

ü бірізділікті материалистік дние бейнесін алыптастырды;

ü материалды жне оамды болмыс шін ндіріс пен экономиканы рлін крсетті;

ü оами болмыс оами сананы билейді, тарих пен оам дамуыны негізінде материалды ндіріс жатытынын длелдеді;

ü философиялы мселелерді диалектика трысынан (диалектикалы материализм) арастырды;

ü тарихты, оам дамуын табии-тарихи, зады (тарихи материализм) процесс деп арастырды;

ü адам, оам, мемлекетті пайда болып алыптасуыны дйекті логикалы бейнесін берді;

ü атеистік трыдаы кзарас басым болды.

Неміс философиясыны зге трі-трпайы материализм. Оны кілдері-Фохт, Бюхнер, Молешотт адам, оршаан дние мселелеріне тек жаратылыстану ылымдары (физика, химия, биология) трысынан арастыруа тырысты:

ü табиат задарын (жануарлар дниесіні, табии срыптау, тіршілік шін крес) адами оама (леуметтік дарвинизм) механикалы тели салу;

ü идеалдыты терістеу, сананы идеалдыын мойындамау;

ü сананы ызметін физиологиялы процесс деп арастыру (бауыр тті алай бліп шыарса, мида ойды солай шыарады).

3. XIX. екінші жартысында Алманияда иррационализм идеясы да крініс тапты. Иррационализм- болмыс пен танымны объективтік задылытарын, диалектиканы терістейтін, оршаан дние мен тарихты хаос, кездейсоты тізбегі деп арастыратын, жалпы бірізділікті, дйекті логикалы дамуды мойындамайтын философиялы баыт.

Иррационализм негізін Артур Шопенгауэр (1788-1860) салан деп саналады. Жалпы Шопэнгауэр философиясы пессимистік рухта рбиді, адамны оршаан дниеге, зіні мірін згертуі ммкіндігіні, абілеттілігіні прменіне сенімсіздікпен арайды. Иррационализмге жаын философиялы аым-"мір философиясы". Бл философияны негізгі мселесі-дниедегі адам болмысы, оны мір сруіні мні, мірді з бітімінде, зінде зерделеу. "мір философиясыны" крнекті кілдеріні бірі - Фридрих Ницше (1844-1900).

Таырып бойынша негізгі ымдар: зіндік зат, категориялы императив, Мен жне мен емес, аналитикалы пікірлер, синтетикалы пікірлер, Рух феноменологиясы, панлогизм, тезис антитезиз синтез, антропологиялы материализм т.б.

Таырып бойынша тест тапсырмалары:

1. Кант антиномиялары-ол:

А. Шешілмейтін арама-айшылытар

В. Пайымдаулар

С. ымдар

D. Аксиомалар

Е. Болжамдар

2. Кант этикасыны орталы идеясы:

А. Гипотетикалы императив

В. Индивидуалды пайда принципі

С. Категориялы императив

D. Аылды эгоизм

Е. оамды пайда принципі

3. Кант философиясындаы адам жріс-трысыны бастапы принципі:

А. Гедонизм

В. Прагматизм

С. Эгоизм

D. Категориялы императив

Е. Альтруизм

4. Кант бойынша, категориялы императив дегеніміз:

А. Себеп-салдарлы

В. Табиат заы

С. Адамны субъективті кзарасы

D. лемді эстетикалы абылдау

Е. Моральдік за

5. Неміс философиясыны кілі, агностик:

А. И. Кант

В. Й.Г.Фихте

С. Ф.В.Шеллинг

D. Г.Гегель

E. Л.Фейербах

6. Гегель философиясын сипаттайтын негізгі ымды крсетііз:

А) «зіндік зат»

В) Апейрон

С) Монада

D) Абсолютті идея

E) Табиат философиясы

7. Л.Фейербах з философиясындаы негізгі кіл аударатын мселесі:

А) Гносеология.

В) Онтология.

С) Антропология.

D) Социология.

Е) Аксиология.