сіпорынны трлері мен йымды рылымдары. 8 страница
р жерден дайындалан тіпті бір типтес шикізаттарды, материалдарды деуге бірдей шыан шыынны зінде де ортындысы ртрлі болуы ммкін. Бл жадайда зіндік нны млшері де ртрлі болады, яни жмсалан шыына сйкес келмейді. Ол ндіріс салаларыны баытына, ндірісті йымдастыруына, шикізат, материалдар сапасына, ебек ресурстарын дрыс басару жне мамандарды абілетіне тікелей байланысты болып келеді.
німні зіндік нын есептеуді калькуляция дейді. Жоспарлы жне наты зіндік нды ажыратады. німні жоспарлы зіндік ны млшерлі, есептеу жне жоспарлы крсеткішті негізінде аныталады. Ал наты зіндік нды бухгалтерлік есеп беру мліметтері бойынша наты шыын арылы анытайды. німге жмсалан шыындарды алыптасу кезедеріне байланысты зіндік нды ш трге блуге болады:
• технологиялы зіндік н;
• ндірістік зіндік н;
• коммерциялы (немесе толы) зіндік н.
Технологиялы (цехты шыындар) зіндік на – німні технологиялы рдісінде пайда болан шыындар, сонымен бірге оны рамына ндірісті йымдастыру мен басаруа кеткен шыындар кіреді.
ндірістік (жалпы зауытты шыындар) зіндік на – нім ндіруге байланысты жмсалан барлы шыын жне німді цехтар арасында тасымалдауа жмсалан шыынны брі кіреді.
Коммерциялы (толы) зіндік нандірістік зіндік н, оан осымша транспорт шыындары жне німді сатуа байланысты баса да шыындар кіреді.
німні зіндік нына кіретін барлы ндіріс шыындары зіні ртрлі белгісімен жіктеледі.
Негізгі белгісі бойынша жіктелу екіге ажыратылады:
а) шыынны бастапы элементтері бойынша (экономикалы маызда);
б) шыынны пайда болу тріне жне масатына арай (калькуляция баптары бойынша).
11 Дріс. Ксіпорынны маркетингтік жне ндірістік ызметі
Жоспар:
аркетингтік тсіл жне стратегиялы жоспарлау. Маркетинг стратегиясын тадау жне ткізу жолдары. Маркетинг ндірісті йымдастыруа жне ксіпорынны негізгі функцияларына сер етуі. Ксіпорын ызметін жоспарлауды дістемелік негіздері. Ксіпорынны жоспарлар рылымы. Ішкі ндірістік жоспарлау.
ары жадайындаы ксіпорынны нім шыаруды жоспарлауды йымдастыру. Ксіпорынны ндірістік бадарламасын зірлеу. ндірістік бадарламаны жасау шін оны нарыты-ресурсты тсілі. Ксіпорын дамуыны циклділігін ескере отырып, ндірістік бадарламасын жоспарлау. Нарыты экономика жадайындаы ксіпорынны ндірістік бадарламасын жасау дістемесі.
1. Маркетингті бізді брімізді мірімізге атысы бар. Маркетинг процесс кезінде адамны арауына тауар жне ызметтер беріліп, оларды пайдалану нтижесінде біратар мір дегейі анааттандырылады. Макетингті рамына аса кп маыналы жмыс трлері кіреді, оны ішінде: маркетингілік зерттеулер, тауарды дайындау, оны таратуды йымдастыру, баа таайындау, жарнама жне жеке сату жне т.б. Маркетинг – мтажды жне ттыныс ажеттерін алмастыру арылы орындауа арналан адамзат рекеттеріні трі, яни маркетинг негізіне алынатын бастапы ым – адамдарды мтажды идеясы.
Маркетинг (аылшын сзінен market – нары) – мекемелер алдында тран масаттарды шешуге ажетті ттыныс мтаждытарын анааттандыруа, ызмет атаруа жне табуа ажетті бірнеше жмыс трлерін йлестіреді. Маркетингті масаты – тауар жне ызмет крсетуді сапасын арттыру, оларды сатып алу жадайларын жасатру.
Маркетинг ызметіне келесілер жатады:
-ртрлі ттынушылар топтарыны мтажын, ажеттіліктерін, сранысын анытау;
-ттынушыа керекті жне ажеттілігін анааттандыратын тауар шыару;
-тауарды ндылыына сйкес ттынушыа олайлы жне ндірушіге пайданы жеткілікті дегейде амтамасыз ететін баа ою;
-ндірген тауарды ттынушыа е пайдалы жне ыайлы арнамен жеткізуді анытау;
-нарыа, сранысты алыптастыруа жне тімді ынталандыруа белсенді сер ету жолдарын табу.
Осы маркетинг ызметтеріні райсысыны баыттары, оларды ндылыы жне маыздылыы тек оларды бірге арастырып олданса ана седі. Маркетинг ызметіні негізгі масаты – ттынушы мен ндірушіні тыыз байланыстыру, бір-бірін табуа кмектесу болып табылады [20].
Маркетинг – ттынушылар сраныстарына жауап беретін німні жоары сапасын амтамасыз етуде негізгі рлді атарады [15].
1 сурет – Ксіпорынны маркетинг жйесін райтын элементтер
1-ші суретте азіргі маркетинг жйесіні негізгі элементтері крсетілген. Жоарыда аталан маркетинг элементтері кнделікті жадайда бір-бірімен арым-атынаста болып, ндірістегі маркетингті негізі болып табылады. Стандартты жадайда маркетинг бсеке кезінде ттынушы нарыына ызмет крсетуді білдіреді. Компания жне оны бсекелесі ндірілген німді жне апаратты тіке немесе шінші жа арылы ттынушыа жібереді. Бл жйені барлы атысушыларына сырты орта факторлары бірдей сер етеді (демографиялы, экономикалы, экологиялы, ылыми-техникалы, саяси-ыты, мдени-леуметтік). Ттынушы ндылытарын ру шін маркетингтік жйені рбір элементі з ебегін сііреді. Сондытан, компанияны сттілігі тек компанияны з ызметіне ана туелді емес, сонымен атар, ол маркетингтік жйені элементтері ттынушы ажеттілігін аншалыты жасы анааттандыруына да туелді.
 |
Маркетингтік блімдеріні ызметі ксіпорынны негізгі масаттарын жзеге асыруа жне бсекелес жадайда оны тиімді ызмет етуіне сер етеді. Бл жадайдаы негізгі ерекшелік – бсекелестерді анытау мен оларды зерттеу [51].
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
 |
|
|
 | | ||||
 |
|
|
|
 |
2 сурет – Маркетинг трлеріні жіктелуі жне оларды олдану аумаы
Маркентингті шарушылы ызметі ретінде орындайтын толы жмыс трлері тізімін беру те иын. Сонымен бірге, ксіпорынны мынандай сратара жауап іздеуі маркетингті рліне шек келтірмейді:
§ андай тауарларды нарыа сыну керек (жаа німді жобалау, ескі німді жаарту, немесе оны ндірісін тотату т.б)?
§ німді кімге сыну керек (ттынушыларды зерттеу)?
§ ашан жне андай шарттарды (баа, шыын, сапа, технология, т.б) тауара ою керек?
§ тауарды ттынушыа андай арнамен жетуі керек (ткізу жйесін ру, жарнама, тімді ынталандыру т.б)?
Егер ксіпорын осы сраа жауап берсе, яни оны маркетинг бліміні ызметі отайлы екенін длелдейді. Жалпы осы сратар маркетинг принциптеріні негізін райды [12, 23].
 |
3 сурет – Бгінгі ксіпорындаы маркетинегті орны
Бл суреттен маркетингті атаратын ызметтері нарыта алыптасан ажетіліктерді оларды састыына арай біріне бірін жаындатып, оларды анааттаныру жалпы идеясына баыттаанын круге болады [8].
Жалпы маркетингті е маызды блімі ретінде маркетингтік зерттеуді атап крсетуге болады. йткені нарыты, ттынушыларды зерттеусіз ксіпорын белгілі бір табыса жете алмайды:
Ксіпорынды маркетингілік зерттеу жйесі:
1. Ттынушыларды зерттеу – ттынушыларды зертеу оларды ажеттіліктерін зерттеуден басталады. Ке тарааны Маслоуды ажеттілік иерархиясы. Бл жйе физиологиялы ажеттіліктен бастап (ашты, суы, шл), зін зі сатау ажеттілігі (ауіпсіздік, ораныштылы), леуметтік ттыныстар (сйіспеншілік), рметтеу ажеттілігі (зін зі сыйлау, статус), зін зі таныту ажеттілігі (здігінен даму). азіргі кезде ксіпорын тек ана ттынушыны сранысын ескерген жадайд ана сттілікке жете алады. Маркетинг ттынушылар мінез-лын зерттеумен айналысады, ал бан оны ажеттіліктері де кіреді. ажеттілікті анытау – бл маркетингті е негізгі масаттарыны бірі болып саналады. Ттынушыларды зерттеу кезінде е негізгі рльді німді сатып алуды мативациялы факторлары алады. Бл факторлара: пайда алу мотиві (адамны баюа деген штарлыы), туекелді тмендету мотиві (ауіпсіздікке деген ажеттілік), таныту мотиві (статуса ажеттілік), еркіндік мотиві, жне дамуа деген ажеттілік.
2. Бсекелестерді зерттеу – бсекелестерді зерттеуді бірінші дегейі – тадалан нарыта бсекелестік дегейді баалау (монополия, т.б). Келесі кезекте мынаны анытау ажет: бсекелес ай нары блігін баылайды, аншалыты тез дамып отыр, бсекелестер німіні сапасы, оны баасы, жарнама жне ткізу трі, техникалы жабдытау. Егер де талдау дрыс жасалан болса, онда бсекелесті артышылыы мен кемшіліктерін анытауа ммкіншілік туады, бл е соында фирманы табыстылыына жне дамуына келеді.
3. Тауарлы нарыты зерттеу – нарыты зерттеу деген ол – белгілі бір тауарды немесе тауарлар тобын зерттеу. Нарыты зерттеуді масаты – белгілі бір тауара сраныс пен сынысты ара-атынасын зерттеу, нары сиымдылыын, нарытаы бсекелестерді блігін, нары сегментациясын жне нары конъюнктурасын анытау болып табылады.нары конъюнктурасын анытауды негізгі масаты – ксіпорын ызметі мен нары арасындаы байланысты анытау сраныс пен сынысты тепе-тедігін алай сатау. Конъюнктуралы зерттеу – аымдаы кезедегі нарыты баалау, нары крсеткіштеріні згеруін жоспарлау, нары жадайы згерген кезде ксіпорын ызметіне байланысты сыныстарды амтиды [10, 14].
Нары сиымдылыы – нары зіні рылымын згерптей анша клемде тауарды “сыйыза” алатынын айтамыз. Маркетинггілік ызмет нары потенциалыны крсеткіштерін зерттейді, берілгендерді орытындылап талдайды жне осы талдау нтижесінде шыарылатын нім клеміні лкеюі немесе кішіреюіне сер ететін, нары потенциалыны лкеюі немесе кішіреюін жоспарлайды [16].
азіргі жадайда ірі жне орта ксіпорындарды, сондай-а банктерде маркетинг ызметі, ал оларды кейбіреулерінде департаменттер ызмет етеді. Блара маркетинг блімдерін йымдастыруды наты схемалары мен трлері р трлі болуы ммкін, біра олар: нарыты маркетингтік зерттеу, сраныс жадайын, тауарлы, ткізу, баа жне коммуникацияны йымдастыру сияты жалпы міндеттерге негізделеді. Нары сегментициясы – бл нарыты райсысына жеке тауар не маркетингілік кешен керек болуы ммкін айын топтара блу.
12 Дріс. німні бсекеге абілеттілігін амтамасыз ету
Жоспар:
німні бсекеге абілеттілігі тсінігі, оны дегейін ктеру баыттары. Ксіпорындаы нім сапасын басару жйесі. німді стандарта келтіру. німді сертификациялау. німні бсекеге абілеттілігін сірудегі бааны рлі.
німні, жмысты жне ызметтерді баа трлері. Ксіпорындаы баа руды механизмі. Нарыты экономика жадайындаы бааны мемлекеттік реттеу.
1. ХІХ – асырды француз экономисті Жан Батист Сй (1767 -1832 жылдар) жылдар ксіпорыннны шаруашылы ызметіні негізгі ережесін алыптастырды. «Пайданы кбейту шін ндіріс шыындарын азайту керек».
Осы классикалы ереже еркін, жетілген нарыты бсеке жадайында бас тартпай жмыс істеді. Бл жадай сол кездегі нерксіп фирмаларыны шаруашылы ызметтері, шыарылан нім ассортименті жне ткізу рыноктары салыстырмалы трде траты болуымен тсіндіріледі. Траты рынокта фирмалар осы нарыта здеріні белгілі бір лесі шін кресті. Фирманы стратегиялы масаты сатуда бааларды жне ндіріс шыындарын азайту арылы зіні лесін кбейту болды.
Осы дуір, еркін бсеке дуірі теоретикалы экономикаа баа бсеке дуірі ретінде белгілі. Осы уаытта бсекелестеріне араанда сондай німге баасы тмен фирма ала шыты.
Осы бойынша америка ылымы, экономист, П. Самуэльсон: «Тауар ндірушілер баалар бсекесіне арсы тра алады жне здеріні пайдасын максимум дегейге дейін ктере алады, тек ана шыындарды минумум дегейге дейін азайтанда, бл з кезегінде ндірісті е тиімді дістерін ендіргенде ана ол жеткізіледі» - деп жазды.
азіргі жетілмеген, баалы емес бсеке жадайында ндірісті шыындары азайту арылы пайданы кбейту жолын іздеу рекеті, сіресе фирмалар арасында бсеке боланда ерте ме кеш не фирма шін тлем тлей алмау келеді.
лемдік ауымдастыты азіргі экономикасы тпелі экономика ретінде сипатталады: бір елдер, брыны социалистік елдерді осып алып нарыты экономикаа туде, дамушы елдерді бір атары дамуды индустриалдыа дейінгі дегейіннен индустриалды дуірге туде, индустриалды дамыан елдер индустриалдытан апаратты дуірге туде.
Апаратты дуірде ттынушыларды мтаждытары мен сраныстары кн ырлы жне лтты рыноктар рамкаларынан алыстауда, сраныстар мінезі зіндік сипат алып жне де зіні рылымы бойынша р трлі болуда.
Фирма, егер ол нарыта лгеруге мтылса, мына ережені блжытпай орындауы тиіс: табыстарды кбейтуді, шыындарды азайту арылы емес, сату клемін арттыру болса да.
Жалпы абылдаандай, фирма басшысы білімді жне жан – жаты болса да, менеджерлер мен инженерлерді андай таланттары мен абілеттері боланымен, баалы емес, ата бсеке жадайларында, яни ттынушылар сраныстарыны рылымында бірінші орына жаашылды, сапа, дизайн, жиі жаарту мен р алуан ассортимент, сатудан кейінгі жоары дегейдегі сервис ойыланда, з фирмасында ндірістік шыындар дегейін белгілі бір шекарасынан тмен азайту ммкін еместігіне кзі жетеді.
Микроэкономика саласындаы мамандарды баалауынша кез – келген фирма шін кез – келген экономика шін шаруашылы ызметті бадары болып лемдік сыныпты азіргі замана сай ксіпорындарда ндірісті йымдастыруы болуы тиіс жне мына параметрлерге сйкес келуі тиіс:
1. лкен икемділігі, нім ассортиментін тез згертуге жне німді жиі жаарту абілеттер болуы керек. Стандартталан німні ата стандарта негізделген жаппай ндірісі ттынушыларды тез згеретін сраныстарына бейімделуге абілетсіз жне оны салдары тлем тлей алмауа келеді;
2. фирма жаа технология мен ндірісті йымдастыруды жаа нышандарына кшуге мтылуы тиіс. ндіріс технологиясы крделі екені соншалыты, азір ебек блінісі мен йымдастыруды баса да нышандарын сіресе фирма німдеріні бсекеге абілеттілігі туралы мселе шынымен ойылан жадайда ажет етеді;
3. фирмаа зіні німіні сапасын жне сатудан кейінгі сервисті дегейіне ктеруге ерекше кіл блуі керек. Ттынушыларды нім сапасына деген талаптары бгін тек, сіп ана ойан жо, жне де зіні сипатын тбірмен згертті. азір жасы німді шыару аз, сонымен бірге сатудан кейінгі сервисті йымдастыруды, ттынушыларды жоары дегейдегі зіндік сраныстарына осымша фирмалы ызметтерді крсету туралы ойлау керек.
Экономикалы бизнес саласындаы ксіпкер жетістігін, оларды бизнес жргізу ммкіндігін ашу абілеттілігі жне оны олдану шеберлігімен байланыстырады. Жалпы ксіпорын ксіпкер ретінде мынаны шешуі ажет:
1. нарыты ттыныстарды рылымын дрыс баалау керек жне оларды ішінен табысын алай максимилизацияласа, сатып алушыларды пайдалылыын да солай арттыру ажет;
2. ксіпорынны масатын анытап, адамдады соан ол жеткізу шін йымдастыру керек. Ол шін оан ынталандыру мен мотивация рылады. Сондай – а осыдан туындайтын нарыты экономиканы жаа жадайында ксіпорына басада бірнеше ызметтерді жзеге асыруа тура келеді;
3. нарыты ортаны жадайында ксіпорынны бсекелестік абілеттілігін олдау;
4. менеджмент жйесін олдана отырып, ішкі ортаны басару ызметі жне азіргі маркетингтік жйені олданып, сырты нарыты ортына басару ызметі.
азіргі нарыты экономика негізінде шыарылган німні сапасына басалай талап ояды. Бл азіргі дниеде кез келген ксіпорынны міршендігі, оны тауарлар нарыындаы жне ызмет крсетудегі орныты жадайы бсекеге жарамдылы дегейін крсетеді.
німні сапасы — бл белгілі мтаждылыты анааттандыруа лкен себепші болатын німні пайдалылыыны жиынты ерекшелігі. німні сапалылыы тек техникалы, тауар тану ана емес, сонымен атар е маызды экономикалы санаты болып табылады. Экономикалы санаты ретінде ол ттыну нына тыыз байланысты. Егер де ттыну ны — бл жалпы аланда тауарды пайдалылыы болса, ал онімні сапалылыы — бл оны пайдаланудаы натылы жадайда ттыну ныны дегейіндегі крінуі.
німні сапа дегейі оны сапалы крсеткіштері жйесі негізінде аныталады. Бл дегейді анытау шін мны рбір крсеткіштеріні санды маызын білу жне састы нім крсеткіштерімен салыстыру ажет.
Сапаны крсеткішін анытау оны сады маызын зін зі тсіну болып табылады. Ол шін мына тмендегі дістер пайдаланылады:
лшеуші діс (аснаитар, приборларды кмегімен);
тіркеу дісі — бл тіркеуге жне есептеуге негізделген. Тіркеу дісі мынадай крсеткіштермен, атап айтанда: ауіпсіздік, патенттік-ыты стандарттау, сйкестендірумен аныталуы ммкін;