Эпидемиологиялы процесті белгілері
Эпидемиологиялы процесті белгілері «симптомдары» интенсивті жне экстенсивті крсеткіштер болып саналады, яни уаыт боиынша, ауматаы таралу бойынша жне рбір халы топтары арасында кріністері бойынша сипатталады. Статистикалы крсеткіштер эпидемиялы процесті санды жне сапалы белгілері арылы сипатталады.
Эпидемиялы процесті санды белгілері:
-Сыраттанушылы дегейі (лім-жітім, тасымалдаушылы)
-Сыраттануды даму динамикасы;
- Жыл ішінде таралуы(маусымды жоарылауыны арыны)
-Инфекцияны ошаты крінісі(пайда болан уаыты, ошатарды саны, оларды даму мегілдері, бір немесе кп науасты болып блінуі)
Эпидемиялы процесті сапалы белгілері:
- Ауматар бойынша(лем, мемлекет дегейі немесе жеке аймаы, республика, облыс, аудан)
- ала жне ауыл трындары арасы бойынша;
- р трлі жас топтары бойынша;
- Жынысына арай;
- р трлі ксіптік топтар бойынша(жмыс орнында науастарды саны, йымдастырылан балалар мемкемелерінде)
Эпидемиологиялы талдауды масаты эпидемиялы процеске сер ететін факторларды,оны таралу задылытарын жне індетке арсы шараларды тиімділігін анытау. Эпидемиологиялы талдауды орытындысына арай инфекциялы аурулара арсы шараларды жоспары жасалады. Эпидемиологиялы талдауды жасау шін айматаы табии жадай, санитарлы жадай, экономикалы, демографиялы даму туралы,инфекциялы аурулармен сыраттану, оздырыштарды патогенділігі, атарылан эпидемияа арсы шаралар туралы мліметтер ажет.
Ауылшаруашылы жануарларыны саны, инфекциялы аурулар туралы мліметтерді ветеринарлы ызметкерлерге береді.Халы саны,жасы, ксіптері туралы мліметтерді статистикалы блімдер береді.
Эпидемиологиялы талдауды жасау шін жергілікті айматы картасы р блшектерді кесіндісі керек. Дрігер эпидемиологты кмекшілері мліметтерді жинауа, Эпидемиологиялы талдауды жасауа, ауырт жаттарды сатауа белсенді трде атысады.
Инфекциялы ауруларды берілу факторлары
Берілу факторлары-оздырышты бір организмнен екіншісіне тасылуын амтамасыз ететін сырты орта обьектілері жне буынаятылар.
Берілу факторларына жатады; ауа, таамдар, су, топыра, й жабдытары мен ндіріс ралдары жне буынатылар.
Су арылы-егер су арылы инфекциялы ауруларды оздырыштарымен ластанан болса, инфекцияны су арылы таралуына ммкіндік туады.Ашы су оималарыны сулары алды сулармен жабыр суларымен, арды еріген суларымен малды суарудан болуы ммкін.
Инфекциялы ауруларды су арылы таралуы ластанан суды ішкенде, ыдыстарды олдананда, кір жуанда болуы ммкін. Су арылы кбіне ішек инфекциялары таралады,мысалы, тырыса, іш сзегі, дизентерия, вирусты А,Е гепатит.
Таам арылы-Инфекциялы ауруларды таралуы да те жиі кездеседі;
_ст жне ст німдері(айма, ірімшік, балмзда)
_жмырта
_ет жне ет німдері
_жеміс -жидектер
_нан,н таамдары.
Тама німдерінде ішек инфекцияларыны оздырыштары кпке деиін саталып ана оймай, онда кбеюі де ммкін, сондытан ауру те ауыр немесе орташа ауыр трінде теді,ауруды инкубациялы кезеі ыса болады.
Тама німдері Инфекциялы ауруларды оздырыштарымен бастапыда жне кейіннен ластануы ммкін.
Бастапыдан ластану – ауру малды сті, еті, жмыртасы арылы таралады. Мыс;туберкулез, бруцеллез, сальмонеллез,кйдіргі.
Кейіннен ластану-ауру адамны лас олы арылы немесе ластанан ыдыс арылы.Кейіннен ластану тама німдерін деу,тасымалдау, сатау,тарату барысында болуы ммкін.
Трмысты заттармен-оздырышпен ластанан ол арылы жне трлі трмыста олданылатын заттар арылы жуы ммкін.
Тікелей жанасу-арылы тері венерологиялы аурулары, отыр жне кейбір зоонозды инфекциялар таралады.
Ауа – тамшылы жолмен инфекциялы ауруларды оздырыштары тшкіру, жтелу, сйлесу, тыныс шыару арылы таралады.
Ауа ша арылы оршаан ортада тзімді оздырыштар таралады, йткені тамшылар трлі заттарды стінде кеуіп шамен таралады.Еден сыпыранда тсек ауыстыранда, киім аанда шадар ктеріліп тыныс алу жолдарына тседі.Ауа ша арылы туберкулез, дифтерия, туляремия, аурулары таралады.
Топыра арылы кбіне ішек рт аурулары таралады.Олар 2жолмен таралады.
1нжіс-топыра-жеміс-жидек-адам
2нжіс-топыра-ашы сулар-адам
Инфекциялы ауруларды жіктелу трлері, сипаттамасы.
азіргі кезде 250-ден арты Инфекциялы ауруларды нозологиялы трлері белгілі.Оларды оздырыштары ртрлі трлермен топтара жататын микроорганизмдер.
Инфекциялы ауруларды тудыратын оздырыштар топтары
| оздырыш топтары | оздырыштарды топтары | Ауру топтары |
| Вирустар | Вирустар | Инфекциялар |
| Прокариоттар | МИкоплазмалар Хламидийлар Риккетсиялар Бактериялар Спирохеттер | Кандидоз Хламидоз Бртпе сзегі Іш сзегі Мерез |
| Эукариоттар | Саыраулатар арапайымдылар Гельминттер Буынаятылар | Инвазиялар Микоздар Протозооздар Гельминтоздар Инфестициялар |
Л.В.Громашевский бойынша оздырыштарды организмде тндік орналасуы жне беоілу механизмі топтастыруды негізін райды, соан сйкес игфекциялы аурулар бес топа блінеді.
1 ішек инфекциялары
2 тыныс жолдар инфекциялары
3 ан инфекциялары
4 сырты абат инфекциялары
5 ртрлі механизмдермен берілетін инфекциялар
И.И.Елкинні топтастыруына сйкес инфекциялы аурулар лкинні топтастыруына сйкес инфекциялы аурулар топа блінеді 3топа блінеді:
1 Антропоноздар тек адамдара тн аурулар
2 Зооноздар хайуанаттара тн аурулар
3 Антропозооноздар адама да, хайуанат топтарына да бейімделген аурулар.
Инфекциялы ауруларды экологиялы эпидемиологиялы жіктелуі.
| Инфекциялы аурулар | Инфекция топтары | оздырыш оры | Таралатын аурулар |
| Антропоноздар | Ішек Респираторлы ан Сырты абат | Адам | Іш сзегі,тырыса,А,Е вирусты гепатиті, ызылша,ызамы,дифтерия Бртпе сзегі,безгек,айталама сзек Мерез,ышыма |
| Зооноздар | й жне синантропты хайуанаттар Жабайы хайуанаттар | Хайуанат Хайуанат | Бруцеллез, аусыл, Ку ызба,орнитоз Туляремия,тыру,оба, Ласса ызбасы |
| Сапроноздар | Топыраты Сулы Сапрозооноздар | Топыра Су Сырты орта хайуанаттары | Клостридоз,актиномикоз, Легионеллез, тырыса, мелиоидоз Кйдіргі, лептоспироз,иерсиниоз, листериоз |
Инфекциялы ауруларды эпидемиологиялы топтастыру(Б.ЛЧеркасский1993)
| Вирустар | Бактериялар | Протозойлар | Микоздар | Гельминтоздар |
Антропоноздар (ішек инфекциялар):
| Гепатит А | Парасзектер | Амебиаз | Африкалы гистоплазмоз | Аскаридоз |
| Гепатит Е | Іш сзегі | Лямблиоз | Гименолепидоз | |
| Норволк инфекциясы | Шигеллездер | Дракункулез | ||
| Ротавирус инфекциясы | Зонне дизентериясы | Трихоцефалез | ||
| Энтеровирус инфекциясы(Коксаки) | Флекснер дизентериясы Эшериохозды тырыса | Энтеробиоз | ||
| Полиомиелит |
Тыныс алу жолдары инфекциялары
| Тмау | Дифтерия | Акантамебты Менингит |
| Аденовирусты инфекция | Гемофилус | Пневмоцистоз |
| Герпес инфекциясы | Инфлюэнца инф | |
| Реовирусты инфек | Стрептококк инф | |
| Риновирусты инфе | Ккжтел | |
| ызылша | Алапес | |
| Мононуклеоз инф Парагрипп | Респираторлы микоплазмоз | |
| Эпидемиялы | Респираторлы хламидиоз |
ан инфекциясы
| Гепатит В ГепатитG | Бргелермен берілетін | Масалармен берілетін безгек | Шыбындармен берілетін лоаз | |
| Гепатит С ГепатитF2 | Бартонеллез | |||
| Гепатит Д Гепатит TT V | Битпен берілетін | Масалармен берілетін | ||
| Цитомегаловирусты инф | Окопты ызба | |||
| Вирусты сйелдер | айталама бртпе сзгек | Бругиоз | ||
| Москиттермен берілетін | Бртпе сзгек | Вухерериоз |
Сырты абат инфекциялары
| Гепатит В | Беджель | нді висцералды лейшманиозы | Актиномикоз | Анкилостомидоз |
| Гепатит С | Гонорея | Кандидоз | Онхоцеркоз | |
| Гепатит Д | Донованоз | Антропонозды микроскопия | Стронгилойдоз | |
| АИТВ инфекциясы | Стафилококк инфекциясы | Тері лейшманиозы | Шистосомоздар | |
| Цтимегаловирусты инфекция | Мерез | Антропонозды трихофития | ||
| Вирусты сйелдер | Трахома | Эпидермофития | ||
| Хламидиоз Зр шыару жынысты Шанкроид | Трихомониоз |
Зооноздар(ішек инфекциялар):
| Ласса ызбасы | Ботулизм | Балантидиоз | Альвеококоз | |
| Аусыл | Бруцеллез Ішек иерсиниозы Хламидия инф Кампилобактериоз Лептоспироздар Листериоз Мелиойдоз Некробациллоз Жалантуберкулез Сальмонеллездер | Криптоспаридоз Токсоплазмоз | Ангиостронгилиоз Апизокиоз Дифиллоботриоз Ішек капилляриозы кпе капилляриозы Бйрек капилляриозы Клонорхоз Описторхоздар Тениаринхоз Тениоз |