Аурухана ішілік инфекциялар
Аурухана ішілік инфекциялар(АІИ) – бл, ауруларды стационарда жне емханада емдеу жне диагностикалы процедуралар мен алдын алу шараларын жргізу кезінде, ауру адамдар мен медицина ызметкері ауруды емдеу мекемелерінде жтырып алуы нтижесінде дамитын жне крінісі, ол адамдарды ауруханада болуы уаытында немесе кейінірек білінетіндігіне байланысты емес ауру. Бкіл дние жзілік денсаулы сатау йымыны (БДД) эксперттер комитеті келесі анытама береді: «Аурухана ішілік инфекция – бл, ауру адамды емдеу масатында ауруханаа жатызумен немесе оларды емдеу мекемелеріне келіп-кетуімен жне медицина ызметкері з жмысын орындауымен байланысты, оларды заымдайтын жне мндай адамдарды ауруханада болуы уаытында біліне ме, лде білінбейді ме, оан байланысты емес кез келген, клиникалы крінісі айын, микроб текті ауру».
Аурухана ішілік инфекцияларды кзі:
· Ауруханада за емделген науас
· Бактерия тасымалдаушылар
· Ауруханадаы медициналы ызметкерлер
АІИ барлы елдерде тіркіледі. Соы жылдарда, оны дегейіні жоарылааны соншалаты, антибиотиктер сияты, кшті антисептикалы заттар лі синтезделмеген жне АІИ-мен кресу, негізінен асептикалы дістермен жргізілген жылдардаы дегейіне жаындады. БДД мліметтері бойынша, емдеу-алдын алу мекемелеріне медициналы кмек алуа келген науастары 6-7% АІИ ауырады. Операциядан кейінгі жараны инфекциялары, жергілікті іріді-септикалы инфекциялар, сепсис, жедел ішек инфекциялары, гепатит В жне С, жынысты атынас жолымен берілетін аурулар, ызылша, ЖИТС (СПИД) –осыны брі, аурухана ішілік ортада берілетін ауруларды толы емес тізімі.
АІИ суі мен таралуыны себептері те кп трлі. Оларды бірі, ауру жу аупі жоарылау адамдар контингенті деп аталатын, азасыны арсылы кші тмендеген адамдар саныны кбеюі. Блар, дамуында кемістіктері бар, жаа туан жне шала туан балалар, тншыу жадайында туылан, босану кезінде жарааттанан балалар, арт адамдар, компенсация жне субкомпенсация сатысында созылмалы аурулары бар науастар, иммунды тапшылы тудыратын вирус (ВИЧ) жан адамдар, гепатит В жне С-мен ауратындар, скери рекеттер, апаттар нтижесінде зардап шеккендер жне т.б. Мндай адамдар жасы ктімні, крделі хирургиялы операциялар жасауды, белсенді емдеуді арасында тірі алады, біра, оларды азасы инфекция агенттерімен жасы кресе алмайды. Азаны арсы тру ммкіншілігі тмендегендерге иммунодепрессанттар, цитостатиктер абылдайтын, сулемен емдеу алатын науастар, сондай-а, химиялы жне физикалы арынды ластанан аудандарда тратын адамдар да жатады.
Аурухана ішілік инфекцияларды беріліс механизмдері мен факторлары:
1.Нжіс –ауыз механизмі – таралу жолдары су, таам, трмысты заттар арылы
2.Аэрогенді механизм – берілу жолы ауа-тамшы.
3.Жанасу механизмі – тсек жабдытары, жараны тау материалдары, рал-саймандар
4.Трансмессивті мезанизм – ан сорыш жндіктер арылы.
Алдын алу шаралары:
Аурухана ішілік инфекцияларды алдын алу 3 баытта жасалады: инфекция кзі, беріліс механизмі, абылдаыш организмге баытталан шаралар. Негізгі масаты инфекцияны кіргізбеу, ауруханада жтыруды алдын алу.
Тест
1.Тырыса оздырышыны негізгі берілу жолын крсетііз
a) ауа-тамшы
b) таам
c) су
d) парентеральді
e) трансмиссивті
2.Тырыса ошаындаы эпидемияа арсы алашы шараларды БМСК ызметіні йымдастыруына жатады
a) хабарлау, науасты жекелеу, ошаты дезинфекциялау
b) кесте бойынша шаралар кешенін жасау
c) кеестік-дістемелік кмек
d) шараларды сапасы мен тиімділігін баылау
e) ошатаы жмысты талдау
3.Тырысаты эпидадаалауыны масатына жатады
a) эндемиялы ауданнан инфекцияны енуін алдын алу
b) табии ошатарды жою
c) региональді жою
d) екіншілік эндемиялы ошатарды жою
e) ашы сулардан суды лабораториялы зерттеу
4.Елімізді территориясын тырыса енуінен санитарлы орауда негізгі шараны крсетііз
a) халыаралы эпидемиологиялы апарат
b) тырыса бойынша эндемиялы елдерден келгендерге иммунопрофилактика жргізу
c) тырыса бойынша эндемиялы елдерден келгендерді барлыын бактериологиялы
тексеру
d) тырыса ауруы бар ауданнан келгендерге карантин орнату
e) тырыса бойынша эндемиялы елдерден келгендерді барлыына обсервация жасау
5.Тйнеме оздырышыны споралы формасыны резервуарын крсетііз
a) й жануарлар
b) топыра
c) кеміргіштер
d) жабайы жануарлар
e) су
6.тыру сыраттанушылыыны ауіп тобына жатады
a) йымдасан балалар
b) йымдаспаан балалар
c) малшылар
d) таам мекемелеріні жмысшылары
e) медициналы ызметкерлер
7.тыру ошаында науасты госпитализациялааннан кейін жргізілетін дезинфекция
a) ошаты
b) аымды
c) орытынды
d) камералы
e) жргізілмейді
8. Саыраула ауруы
А) сіреспе
В) тыру
С) дерматомикоз
Д) тетанус
Е) ышыма
9. кйдіргіні инкубациялы кезеі
А)1-8 кн
В)10-15 кн
С) 30 кн
Д) 1-3 кн
Е)1-5 кн
10. Этиологиямы вирустар:
А) тыру
В) кйдіргі
С) газды гангрена
Д) сіреспе
Е) хламидиоз
11. АІИ кзі
А) ауруханада за емделген науас
В) жануарлар
С)стар
Д) адам
Е) кеміргіш
12. Аусылды берілу механизмі
А) ауа тамшы
В) нжіс
С) жанасу
Д) алиментарлы
Е)трансмиссивті
13. Сіреспе оздырышын ашты
А) Кох
В) Николайер
С)Давен
Д) Поллендор
Е)Пастер
14. Аусыл алдын алу
А) енжар иммунизация
В) белсенді иммунизация
С)АКДС вакцинасы
Д) АДС вакцинасы
Е)карантин
15. Кйдіргіні алдын алуда карантин жргізіледі:
А) 10 кн
В)15 кн
С)20 кн
Д)5 кн
Е) 30 кн
16. Кйдіргі оздырышын ашты:
А) Кох
В) Николайер
С)Дассер
Д) Труссо
Е)Пастер
17. Кйдіргі оздырышын ашты:
А) Давен
В) Николайер
С)Дассер
Д) Труссо
Е)Пастер
18. Кйдіргі оздырышын ашты:
А) Поллендор
В) Николайер
С)Дассер
Д) Труссо
Е)Пастер
19. Кйдіргі оздырышын ашты:
А) Кох
В) Николайер
С)Дассер
Д) Труссо
Е)Пастер
20. Этиологиясы бактериялар:
А) кйдіргі
В) тыру
С) аусыл
Д) герпес
Е) ызылша
8Тарау.Протозойлы инвазиялар
Паразитология(гр. para – жанында, гр. sіtos – оректену жне гр. logos – ілім) – бір организмні екінші аза есебінен оректенуін, паразит пен оны иесіні байланысын, зара арым-атынасы, оларды оршаан ортаа туелділігін,дене рылысы, тіршілігі, дамуы, жан-жаа таралуын; сондай-а адамны, жануарлар мен сімдіктерді паразиттік ауруларын, олардан арылу, сатану жолдарын зерттейтін кешенді ылым;
Паразитология ілімі адамда ауру тудыратын паразиттерді рылысын,тіршілік кезедерін,таралуын,емдеу,алдын алу шараларын жне диагностикалау дістерін зеттейді.
Медициналы паразитология 3 блімнен трады:
Медициналы гельментология-ауру тудыратын гельминттерді зерттейтін бір саласы
Медициналы протозология-арапайымдылар тудыратын ауруларды,яни протозойлы инвазияларды зеттейді.
Медициналы арахиноэнтомология-оздырушыларды тасымалдаушы буынаятыларды зерттейді.
Медициналы паразитологияны негізгі масаты – паразиттер оздыратын ауруларды болдырмау жне алдын алу жйесін ру.
Медициналы паразитологияны негізгі міндеттері:
- паразиттерді трлерін дл анытау шін оларды даму кезедеріндегі рылыс-ерекшеліктерін зерттеу(Оларды трлерін наты анытау дрігерлер шін те маызды, себебі тек осыны арасында паразиттер оздыратын аурударды дрыс анытап емдеуге ммкіншілік туады);
- паразиттерді жне таратушыларды даму ерекшеліктерін зерттеу; бл паразиттерді табиатта таралуын жне адам азасына ену дістерін анытауа ммкіндік береді;
- паразит - ие арасындаы зара байланыстарды зерттеу;
- паразиттерді зиянды рекеттерін анытау нтижесінде паразиттік ауруларды ылыми негізде анытау жне емдеу дістерін алыптастыру;
- паразиттермен таратушылара арсы крес жне алдын алу шараларын жасау;
Медициналы паразитология тарихы.Паразитология з алдына дербес ылым ретінде XIX асырды екінші жартысында блініп шыан. Бл кезде адамны кейбір ауіпті жне ке таралан ауруларын (безгек, лейшмания, амебиаз т.б.) тудыратын паразиттер жне таратушылар ашылып, аныталып, оларды даму циклдары зерттелген болатын. Медициналы паразитологияны негізін алаушыларды бірі Л.С.Ценковский(1822-1887) инфузорияларды дамуын,таралуын зерттеді.
Паразитология ылымыны алыптасуына жне дамуына орыс алымдары лкен лес осан. Мысалы, Г.Гросс адамны паразиттік амебасын, Д.Ф. Лямбль лямблияны ашты, А.П. Федченко бірнеше паразиттік рттарды зерттеген. И.А. Порчинский сонаны, масаны, шыбындарды паразиттік ауруларды таратудаы рлін анытаан, Н.А. Холодовский биттерді зерттеген.
Паразитология ылымыны, сіресе гельминтология саласыны дамуында, К.И. Скрябинні рлі те зор. Ол дние жзінде тыш болып КСРО-да гельминтология институтын йымдастыран.
К.И.Скрябинні (1925 ж.) сынысы бойынша дегельминтизация – ауруларды гельмиттерден емдеу жне сырты ортаны инвазиялы материалдардан сатандыру баытындаы кешенді іс-шара болып табылады..
Девастация – толы жою масатымен гельминттерге белсенді басу. Девастация оздырышты барлы даму фазасында барлы тсілдермен механикалы, химиялы жне биологиялы серлермен жоюды талап етеді. Гельминтерді территорияда физикалы жою шін жадайлар туызады
Сол сияты, паразитологияны дамуында Е.Н. Павловскийді де ебегі ерекше. Ол арахноэнтомология саласында кп ебек еткен, паразитоценоз, трансмиссивтік ауруларды таби-и ошатары туралы ымды алыптастыран. В.А. Догель экологиялы паразитологияны дамытан.
Паразитология ылымы азастанда 1925 жылдан бастап дамып келеді. Осы жылы Алматыда лкелік мал дрігерлік-бакте-рологиялы институты рылып, 1926 жылы оны рамында гельминтология, 1935 жылы протозоология блімі йымдастырылды. азастанда паразитология ылымыны дамуына ат салысан зоологтер — Л.С. Берг, И.А. Долгушин, А.А. Слудский, М.И. Мариковский, М.Д. Зверев, Т.Н. Досжанов, И.Г. Галузо, Е.Н. Боев, А.Бекенов т.б
Паразиттерді жіктелуі.Табиатта паразит трлері кп, олар – наыз, жалан, уаытша жне траты деп блінеді.
Шынайы паразиттер иесіні денесімен едуір уаыт бойы байланысан, паразиттік тіршілік ету тарихы алыптасан жне трді ерекше белгісі болып саналады.
Жалан паразиттер еркін тіршілік ететін трді кейбір кілдері кездейсо баса бір трді дарасына еніп оны алыпты тіршілігін бзады.
Уаытша паразиттер (негізінен ан сорыш буынаятылар) здеріні міріні шамалы ана уаытын иесіні денесінде ткізеді, ал алан уаытта еркін тіршілік етеді.
Траты паразиттер – салыстырмалы траты жне шартты траты паразиттер болып блінеді. Салыстырмалы траты иесіні денесінде зіні даму цикліні бір – а кезеін ткізеді, ал алан кезедерінде еркін тіршілік етеді.
Шартты траты паразиттер - здеріні барлы мірін иесіні денесінде ткізеді, олар еркін, яни иесіні денесінен тыс, тіршілік ете алмайды.
Иесіні денесінде орналасуына арай паразиттерді эктопаразиттер жне эндопаразиттер деп бледі.
Эктопаразиттер иесіні дене жамылысыны (тері, тктер) тіршілік етеді. Олара ансорыш буынаятылар – кенелер жатады.
Эндопаразиттер – иесіні ішкі мшелерінде тіршілік етеді. Эндопаразиттер 2 топа блінеді:
-Сырты ортамен байланысты уысты органдарда паразиттейтіндер(Аскарида,кпе сорышы,трихомонада т.б)
-Ішкі азаларды паразиттейтіндер(ришта,безгек плазмодиясы,лейшманиялар)
Пайда болу себептеріне арай адамдар мен жануарларды ауруларын инфекциялы (жпалы ауру, індет) жне инвазиялы (паразиттік) аурулар деп боледі.
Инфекциялы аурулар р трлі микроазаларды — бактериялар, спирохеттер, вирустар, саыраулатарды серінен пайда болады.
Инвазиялы аурулар трліше патогендік арапайымдылар (протозооноздар), гельминттер (гельминтоздар), насекомдар серінен пайда болады.
Таратушылар аркылы берілетін ауруларды трансмиссивтік аурулар деп атайды.Олара инфекциялы жне инвазиялы аурулар жатады.
Паразиттер мен иесінін арасындаы ерекше байланыстара арай тмендегідей трансмиссивтік ауруларды ажыратады:
зооноздар — тек ана жануарлара тн аурулар (стар безгегі); антропоноздар — тек ана адамдара тн аурулар (трихомонадоз, амебиаз), антропозооноздар — адамдарда да, жануарларда да кездесетін аурулар (тайга энцефалиті, лейшманиоз, оба т.б.).
Паразиттерді таралу жолдары. Паразиттер даму сипаттарына арай
К.И. Скрябин жне Р.С.Щульц гельминттерді екі топа блді:
Биогельминттер жне геогельминттер
Геогельминттер – тіршілік циклінде аралы иегерлері болмайтын, ал жмырталары немесе личинкалары оршаан ортада дамитын паразиттік рттар.Бл тудыратын ауру геогельминтоз деп аталады.
Биогельминттер тіршілік цикліні бір блігін бір иені денесінде,алан блігін баса иені денесінде теді. Паразитті жынысты жетілген трі бар организм соы немесе дефинитифті ие деп аталады.
Паразиттерді иелерін аралы, негізгі деп бледі. Иесі дегеніміз – паразиттерді орек жне мекен ортасы ретінде пайдаланатын тірі азалар. Кейбір паразиттер здеріні даму циклінде бір иесінен екіншісіне кшіп отырады, оны иесін алмастыру деп атаймыз.
Аралы иесі деп паразитті дернсілдік сатысы кездесетін, не жыныссыз жолмен кбейетін азаны айтамыз.
Негізгі иесі деп паразитті ересек сатысы болатын не жынысты жолмен кбейетін азаны айтамыз.
Паразит за уаыт саталатын азаларды резервуар деп атайды. Кейбір паразиттер шін резервуар болып адамдар (безгек, бртпе сзегі, іш сзегі), кейбіреулері шін жануарлар саналады. Жабайы жануарларды табии резервуарлар деп атайды. Мысалы, кемірушілер лейшмания, оба, туляремия ауруларыны оздырыштарына табии резервуар болып саналады.
Кптеген паразиттерді таралауы шін резервуарлардан баса таратушылар да ажет. Таратушылар ызметін ан сорыш буынаятылар атарады. Таратушыларды белсенділігі нтижесінде паразиттер табиатта ке таралады. Оларды арнайы таратушылар, механикалы таратушылар деп боледі.
Арнайы таратушылар денесінде паразиттер здеріні дамуыны бір кезеін ткізеді (безгек масасы).
Механикалык таратушылар денесінде паразиттер дамымай тек оларды кмегімен кеістікте таралады. Мысалы, шыбын денесіне р трлі паразиттер жабысып таралуы ммкін.
Паразиттерді таратушылар денесінде саталу мерзіміні созылуына оларды трансовариалды жолмен берілуі маызды рел атарады. Паразиттерді трансовариалды жолмен берілу дегеніміз таратушыларды жмырта жасушалары (гамета) арылы паразиттерді рпактан-рпака беріліп тырылуы болып табылады. Паразиттер таратушыларды р трлі лпаларымен мшелеріне туі ммкін, соны ішінде жыныс мшелеріне — аналы безге, жмырта жасушаларына. Осындай жмырта жасушалары рытананда ры калыпты дамиды, біра оны барлы сатыларында, ересек дараларында паразиттер болады жне оны рпатан-рпакка беріп отырады.
Паразиттер облигатты (міндетті) жне факультативті (міндетті емес) деп блінеді. Паразиттерге тн ерекшелік — тіршілік ету жадайына байланысты оларда бір органдары (мысалы, ас орыту, сезім жйесіні, т.б.) жойылса, керісінше екінші бір органдары (мысалы, кбею, бекіну, т.б.) крделілене тседі. Паразитизм процесі кезінде паразиттерді дамуы бір ана емес, бірнеше иеде туі ммкін. Мысалы, безгек оздырышыны иелері — адам мен анофелес туысына жататын маса; эхинококк ауруы оздырышыны иелері — адам мен ит, т.б.
Е.Н. Павловскийтабии ошаты аурулар ілімі
Е.Н. Павловский 1939 жылы экспедициялык, лабораториялы, эксперименталды зерттеулер нтижесінде табии ошаты аурулар деген ымды алыптастырды.Табии ошаты аурулар белгілі бір биогеоценоздарда адамнан туелсіз тіршілік етеді. Табии ошатарды болуын амтамасыз етеді
Ø Ауру оздырышы
Ø Ие организмі(ауру оздырышыны табии оры);
Ø Тасымалдаушылар
Табии ошаты аурулара мысал ретінде тайга энцефалитін алуа болады. Тайганы мекендейтін жабайы жануарлар (тиін, оян, кірпі, кстар) - табии резервуарлар; жануарларды паразиттері — иксод кенелері таратушылар болып саналады да, табиатта адамнан туелсіз, з беттерінше бірінен-біріне тіп за жылдар бойына айналып жреді. Оларды ареалдары ылан жапыраты ормандармен шектелген, одан тыс кездеспейді. Паразитті табии резервуарларыны, таратушыларыны таралан жерлерін (тайга) ошаы деп атайды.
Лейшманиозды табии ошаы - лейшманиямен заымданан тышандар мен оларды індерін мекендейтін бкене шыбындар таралан шлді жне шлейт жерлер саналады.
Табии ошатар адамдар шін те ауіпті. Егер кездейсо адамдар сол ошатара бара алса (экспедиция, а аулау, орманшылар т.б.) онда таратушылар сол паразиттерді адамдара жтыруы бден ммкін.
Паразитизм (гр. parasіtos – арамтама) — белгілі бір организмні (паразитті) екінші бір организмді (иені) тіршілік ортасы ретінде пайдаланып, сонда сіп дамуы, оректенуі.Паразитизм вирустар мен бактериялардан бастап, сімдіктер арасында да, жануарлар арасында да кездеседі. Сондай-а, тгелімен паразиттерден ана тратын «кластар» мен «отрядтар» бар.
8 тарау
Протозойлы инвазиялар
арапайымдылар - денесі бір жасушадан тратын, кпшілігі микроскоп арылы крінетін азалар, ызметгік жаынан ол бірттас, дербес аза болып саналады. рылысы арапайым сияты боланымен, бір ана жасушаны ішінде ас орыту, тыныс алу, зат алмасу, озалу, кбею, сырты серлерге жауап беру сияты кез келген тіршілік иесіне тн белгілер здіксіз жріп жатады. Протозойлы инвазиялар тобына адамны организмінде тіршілік ететін жне кбейетін 30жуы арапайымдылар кіреді.Олар токсоплазмоз, безноитиоз, гемоспоридиоз, лейшманиоз, тейлероз, пироплазмоз, безгек,саркоспоридоз т.б жатады.
арапайымдылар озалу тсілі мен кбею ерекшеліктеріне байланысты 7 класа блінеді. Біз кбінесе соларды 4 класын арастырамыз. Олар:
1. Саркодиналар,(тамыраятылар) класы (Sarcodinа);
2. Талшытылар класы (Flagellata);
3. Споралылар класы (Sроrоzоа);
4. Инфузориялар (кірпікшелілер класы (.Jnfusогіа).
арапайымдылар бір-бірінен биологиялы асиеттерімен згешеленеді,сонымен атар беріліс механизмі де р-трлі болады.
1. Нжіс-ауыз механизмімен амебиоз,лямблиоз,балантидиаз,ішек трихомониазы,токсоплазмоз таралады.
2. Трансмиссивті механизмімен-безгек, лейшманиоз таралады.
3. Жанасу механизмімен- жынысты трихомониазы таралады.
4. Вертикалды механизмімен-токсоплазмоз таралады.