Рмекшітрізділер топтамасы

рмекшітрізділер (Arachnіda) – омыртасыздарды бір класы. Дене тры 0,1 мм-ден 17 см-ге дейін. Жер шарында ке тараан, 10-нан астам отряды, 60 мыа жуы трі бар.

 

Сарышаяндарды (Scorpiones отряды) 1500-дей трі бар.Адама е ауіптісі тропикалы трлері.Сарышаяндар Орта Азия,Кавказ,ырым жне азастанны Отстігінде кездеседі. Сарышаяндар шлейт жерлерде,ескі ыстатарда мекендейді. Киім, тсектерге,й ішіне кіріп, тнгі мезгілдерде шаады.

Клиникасы.Сарышаян шаан кезде адам атты ауырып,тырыса бастайды.Шаан жері ісіп,тіпті ліеттену байалады.Жалпы улану белгілері:бас айналу,бас ауыру,су,ентігу,лсіздік,адинамия,жрек соуы байалады.Ауыр жадайда жйке жйесіне сер етіп:есі блыырланып,ая олы тартылады.Тіпті кейбір кезде жрек жетіпеушілігі болуы ммкін.

Емі.Алашы кмек ,уы жайылан жерді тыыз таып,шаан жерге суы стап,новокаин егіп анальгетик беру керек (наркотик салуа болмайды).Дезинтокцикациялы емдеу,ая олды тартылуын емдеу,ауруды сездірмейтін дрілер олдану.

 

рмекшілер (Araneі). 27 мыдай трі бар. азастанда 19 тымдасы, 400-ден астам трі кездеседі. Бларды денесі бас-кеуде жне бунаталмаан рса блімінен трады. Осы екі блімі сабашамен байланысан (бас-кеудені 7-бунаы). Хелицераларыны шы озалмалы тырна трізді буынмен аяталады. Оны тбінде улы безіні тесігі орналасан. Бездерден блінетін слімен орегін лтіреді. 4 жп аятары озалу ызметін атарады. рсаты соы сегментіні аятары 2 – 4 жп рмек сйелдеріне айналан.

 

арарт (лат. Lathrodectus tredecimguttatus) - улы рмекшітрізділер тымдасына жатады. Толы жетілген рашы арартты, (10-20 мм) ара, ал жетілмеген рашысы мен аталытарыны, (4-7 мм) денесінде ызыл датары болады. Улы бездері кеуде-бас уысына орналасып, зекше арылы хелицермен жаласан. Азаттан тратын у те кшті нейротропты у. Адамдарды атты уландырып, кейде елімге дейін жеткізеді арартты уы жылан уынан 15 есе кшті.

Клиникасы. арарт шаанда орны ат­ты ауырады, ауыраны бкіл денеге тарап, ая тартылады. Адамны басы ауы­рады, жрегі жиі соып, ентігеді, тілі кр­­меледі, сады, терлейді, санды­ра­тай­ды, есінен танады. Тіпті ліп кетуі ммкін.

Емі. Марганецтік калий ерітіндісімен шайылан суы баспаны шаан жерге ояды, зардап шегушіге кп су, физиологиялы ерітінді, жрек дрі-дрмектерін береді.Жедел кмекті шаырады, немесе оны арарта арсы сары су егетін емдеу мекемесіне жеткізеді. Емдеу дрігерді таайындауы бойынша жргізіледі.

Бйі (Lycosa sіngorіensіs) – рмекшілер отрядыны бйі туысына жататын ірі рмекші. азастанны Шл-шлейтті, далалы айматарында ке тараан, сіресе, ылалы мол зен-кл жаалауларында жиі кездеседі. Дене тры 25 – 35 мм, не бойын тк жапан, тсі оыр, ара оыр, сарылт. Бйі ылалды жерден тереде 50 – 70 см ін азып, сонда мекендейді. Жыртыш жемтігін, кбінесе тнде аулайды. са жндіктермен оректенеді.

Клиникасы. Бйі шаанда бірден білінеді.Шаан жері ісіп,некроздалып бкіл денеге тарайды. Адамны басы айналып, дене ызуы ктерілуі ммкін.Мндай ауруды «тарантизм» деп те атайды.

Емі.Тері астына,ауыр жадайда кк тамыра арартты уына сарысу енгізіледі.Жрекке олданылатын дрілер кктамыра жіберіледі.

Кенелер

Кене (Acarіna) – рмекші трізділер класыны бір отряды. азастанда 3 отряд тармаы (акариформды,паразиттіформды жне аз зерттелген пішендік кенелер), 10 тымдасы, 58 туысы, 236 трі (иксод кенелеріні 51, гамаз кенелеріні 100, ызыл денелі кенелерді 24,амба кенелеріні 52, аргас кенелеріні 9 трі) бар. Республиканы барлы іріне ке тараан. Жер бетінде, теізде, тщы суда тіршілік етеді, ал жыртыш жне сімдікоректі кенелер жер ыртысында, ормандаы ааш тбінде, сімдік бетінде, ін мен я ішінде мекендейді. Дене рылысы, пішіні мен тсі р трлі, зындыы 1,0 – 30 мм. Жптасан 1 – 2 кзі болады, кзсіздері де кездеседі.

Дернсіліні 6 (3 жп) аяы, ересегіні 8 (4 жп) аяы бар. Терісі не кеірдегі арылы тыныс алады. Кейбір трлерінде еркегі мен рашысыны жыныс айырмашылыы айын белгіленген (жынысты диморфизм). ры шашу не іштей рытану арылы сіп-неді. Партеногенез (еркек кенелерді атысынсыз) арылы да кбейеді. Арасында жмырта салатындары да, тірі туатындары да бар. Кейбір кенелер барлы даму сатыларынан (жмырта, алашы дернсіл, дернсіл, нимфа, ересек кене) теді, енді біреулері кейбір сатылардан тпейді. Кене– адам, жануар жне сімдік паразиті, адама бртпе, сзек, кене энцефалиті, туляремия, мала пираплазмоз сияты табии-ошаты аурулар оздырыштарын таратады (иксод жне аргас кенелері), мал денесінде ан сорып тіршілік ететін таспа рттарды аралы иесі (сауытты кене); асты зиянкестері (амба кенесі); адам мен малды отыра (отыр кенесі), дерматит пен жапон ызбасына (ызыл денелі кене.) шалдытырады. Кенені рту шін акарицидтер мен биолиогиялы дістер олданылады. Кенелерді зерттейтін ылым саласы акарология деп аталады.

Эпидемиологиялы трыда маызды кенелер:иксод кенелері (Ixodes persulcatus),жайылым кенелері (Ixodes dermacentor), аргас жне гамаз кенелері.

Даму кезедері:жмырта-дернсіл-нимфа-кене

Кенелер - дара жынысты жндіктер, жмырта арылы, кейбіреуі тірілей туып кбейеді. Кенені дамуы баса рмекшітріздестерден ерекше. Жмыртадан ш жп аяы бар дернсіл пайда болады. Ол жыныс жйесі жо, сегіз аяты нимфага айналады. Нимфадан ересек кене шала трленіп дамиды.Нимфа (гректі «нимфе» деген сзіне негізделеді) - уырша сатысынан тпей, шала трленіп дамитын буынаятыларды дернсілі. Мысалы, кенелерді дернсілі уыршасыз трленіп, ересек кенеге біртіндеп ауысады

 

Тайгалы кене адама е ауіпті ауру - энцефалит (ми ауруы) ауруын жтырады.Табиатта тайга кенесі р трлі жануарларды денесінде орныады. Соран аны арылы бір жануардан екінші жануара энцефалит оздырышын таратады. Біра бдан жануар ауырмайды. Осылай табиатта ауру ордасы пайда болады. Кене энцефалитіні вирусы - тасымалдаушы жндік арылы таралатын оздырыш. Кене дернсілі, нимфасы жне ересек трі белгілі бір аумата бір жануарлардан екінші жануарлара за уаыт айналымда болады. Жпа оздырышы саталатын осындай аума андай болса да, бір ауруды табии ордалы деп аталады.

Тасымалданатын ауруларды табии ордасы туралы теорияны академик Евгений Никанорович Павловский жне оны шкірттері жасады. азастанда бл салала академик Илларион Григорьевич Галузо (жне профессор М. М. Ременцова) кп лес осты.

ышыма кене.Адам шін ышыма кене - те ауіпті жндік. Оны млшері 0,2-0,5 миллиметрден аспайды. Сондытан лайтыш йнек арылы ана толы круге болады. ышыма кене адамны терісіне еніп, денені ышытады. Бл былыс оны тлеген кездегі абыршатары мен блінді заттарыны денеге сіуінен болады. ышыма кене мал денесінде жайлап, адама кбінесе жылыдан жады. ышыма кенені рекетінен денеде отыр пайда болады. Адам немесе мал отырлан мазасызданіп, арып-талып, лсірейді. отырды денеге дрі-дрмек жау арылы ем дейді.

Жайылым кенелері адам терісінде, жабайы жануарлар мен ауыл шаруашылы малдарында паразиттік тіршілік етеді. Кене жне оны дернсілі даму барысында р трлі жануарларды иеленеді. Соан байланысты бір иелі, екі иелі жне ш иелі кенелер болады. Дернсіл ересек кене болана дейін бір жануарды иемденсе - бір иелі; ал дернсіл мен нимфа бір жануарда, ересек кене баса жануарда паразиттік етсе - екі иелі; дернсіл кезінде бір жануарда, нимфаа айналан со екінші жануарда жне ересек кенеге айналан со шінші жануарда паразиттік етсе - ш иелі кенелер тобына жатады.

«ансигек» ауруы мал шаруашылыына орасан зор зиян келтіреді. Мысалы, Алматы, Жамбыл, Отстік азастан облыстарында осы ауруды зардабынан малдарды 80 проценті шыына шырайды. Ауруды ылыми атауы — пироплазмоз. Ауру белгілері: малды дене температурасы 41—42°С-ге дейін ктеріліп тыныш-сызданады, жректі жне асазан жолыны бзылуы нтижесінде ан сиеді, мал лсіреп, ариды. Ауруды тасымалдаушы — жайылым кенесіні нзікбас кене деген трі. Жайылымда мекендейтін нзікбас кенелер мамыр-тамыз айларында те кбейіп кетеді де, мал осы мезгілде «ансигек» ауруына жиі шырайды.Бл кенелер орексіз 9 ай тіршілік ете алады, сондытан кенелерді кездестірген жайылымнан малды 9 айдай кенесіз баса табына ауыстырса, мал пироплазмозбен ауырмайтын болады.