Кенелерді жою шаралары жне жинау дістері.
Кенелермен кресу шаралары 4 баытта жасалады:
1.Кп жылды егістік жерлерді дамыту.
2.Кеміргіштерді жою-дератизация
3.Жануарларды акрацидтік препараттармен деу-дезинцекция
4.Адам тратын жерлерді деу.
Адамдар арасында кене шауымен байланысты аурулар тіркелсе,ол айматарды гексахлоран,карбофос,трихлофос дустымен немесе суспензия,эмульсиясымен немесе аэрозольдармен залалсыздайды.деу ерте кктемде жргізіледі.деуден со 20-25 кнге дейін мал жаюа болмайды.Жергілікті жер олайлы болса ртеуге де болады.лкен айматарды шапен дейді.Жануарлардаы кенелерді жою шін 6 % гексохлоран дусты,1% карбофос немесе хлорофос эмульсиясын олданады.
Кенелерден сатану шаралары:
1.Арнайы сатандыру киімін кию ажет.Киім ке болмауы,балаы байланатын болу керек. ара тсті киім болмайды,себебі кенелер крінбей алуы ммкін.
2.Репеленттерді киімге,теріге жау,акрацидтік препарпттар олдану.
3.р 10-15 мин. сайын кенеге з-зін тексеру.
4.Жмыстан со киімдерді мият тексеру
5.Дем алыс орындарын,лагерлерді кенеге тексеру жне мал жайылымдарынан ашыта орналастыру.
6.Жиналан кенелерді керосин йылан банкаа салып,ртеу.атты жабысан кенелерді май немесе вазелин жаып алу жне орнын йод немесе спиртпен деу.
Кенелерді жинау дістері:
· Жалау дісі
· Сйрету дісі
· Жіп немесе ршы дісі
· Ерлеу дісі
1.Жалау дісі а тті матадан 80х40см жалау жасалады.Жалауды зын таяа байлайды да шуаты кндері кенелерді жинау басталады.Жалаумен шптерді,сімдіктерді стінен оа сола сипап жиналады.р 7-10 адамнан со жалау тексеріледі.
2.Сйрету дісі сйрегіш ретінде 50х100см жмса мата олданылады,матаны екі шетінен жіп байлайды.Сйрегішпен шпті стінен сйреп теді жне р 20-25 адамнан со тексеріледі.
3.Кеміргіштерді індерінен кенелер алы жіп,аран ою арылы жиналады.
4.Елеу дісінде жиналан топыра,мды електеп,жиналан кенелерді тексереді.
Жндіктер топтамасы
Жндіктер, немесе бнаденелер немесе шыбын-шіркейлер (лат. Insecta) – буынаятылар типіне жататын омыртасыз жануарлар класы. Жер шарында ке тараан 1 млн-дай трі аныталан (барлыы 1,5 – 2 млн. трі болуы ммкін). Жндіктерді е басты ерекшелігі – денесі бас, кеуде жне рса блімдерінен трады. Денесін тыыз кутикула (эпителий клеткаларынан блінетін тыыз абыша) жапан. Басында екі крделі фасеттік кздері, арапайым майда кзшелері, екі мртшасы болады. Ауыз рылысы оректену дісіне арай: инеліктер, тараандар, дуіттер, оыздарды аузы кеміруге; кбелектер, шыбындарды аузы сйы оректі соруа; сімдіктерді шырынымен жне адамны, жануарларды анымен оректенетін маса, бит, андала, цикада, т.б. аузы шаншып-соруа бейімделген. Жндіктерді кейбір трінде аузы болмайды (бгелек, біркндіктер).
Медициналы маызды жндіктер 4 топа блінеді:
1.Паразиттік емес синантропты трлері
2.Уаытша ан соратын экзопаразиттер
3.Траты ан соратын паразиттер
4.Тіндік жне іш уысындаы паразиттер
Адам денсаулыына зиян келтіретін жндіктер экзопаразиттер деп аталады. Олара:бит,брге,андала,тараандар жатады.
Паразитті емес синантропты жндіктер трлері адамдар мекендейтін орталарда маусымды табиат згерісіне згеріссіз мекендейді.
Тараандар отряды (Blattodea)
Тараан. йлерде тараанны 2 трі кездеседі: жирен (ызыл тсті) жне ара. Тараан негізінен тнде шыады, ал кндіз еден мен абыраларды саылауларына, ас йдегі стол маына, еденні ернеу ааша ры на, плйталара, жылу жне су тетін бырлара, т. б. уыстара жасырынады. Азы-тлік жне ртрлі мата, жібек, жн, ааз алдытарымен оректенеді. Тараан азыты былайды жне сонымен бірге ішек ртыны жмырталары мен р трлі жпалы ауруларды оздырыштарын (дизентерия, іш сзек, полиомиелит жне т. б.) тасуы ммкін. Ішкі мшелерді жалпы орналасу тртібі зен шаянына сас, біра зіне тн ерекшеліктері бар. Тараандар-дара жынысты бунаденелі жндік. Аталыыны кбею мшесі- осалы бездері бар екі кішкене аталыбез, ал аналыында жмырта алыптасып, пісіп жетілетін екі аналыбез болады
Кресу дістері. Тараанмен кресу шін олар жмырта салатын барлы саылаулар мен тесіктерді мият бекітіл, кн сайын тама алдытарын жинап, азы-тлікті бетін жауып, бекітіл ою керек. Тараанды жою шін химиялы препараттардан мыналар олданылады: хлорофосты нтаы жне спирт осылан 30 процентті ерітіндісін «Фосфолан», «Боракс», «Неопинат», «Сульфолан», «Хлорак», «Хлоропин», «Неопин», Тальфон» дусттары, «Хло-рак», «Хлорофос» таблеткалары, сйы дрілер «Дибром», «Метасил», «Хлороль», сондай-а аэрозольды препараттар «Неофос», «Прима— 71». Трын, ызмет ететін оамды жне осалы йлердегі тараандарды жою шін арнайы ттыштар шыарылады. орапа 5 картон «йшіктер», жабыса масса жаылан туба жне алаша орнатылады. «йшікті» ішіне шаырты жем тастайды. Сондай-а бормен немесе бор ышылымен уландырылан шаырты жем тастау да ке таралан. Бураны бірдей млшерде нмен жне мшекермен араластыран жн (Бурамааласын араыз). Бор ышылынан да оспа дайындауа болады: 1 блігі бор ышылы жне 7 блігі су. Шаырты жемді раковина астына, алдытар салатын шелек маына, ас йді брыштарына шашып тастайды, ш кннен со оны жинап алып тастау керек.
Дезинсекциялау
Инсектицидтермен жмыс істеген кезде са болып, тиісті нсауларды ата басшылыа алып отыру ажет. Дезинсекциялау алдында блмедегі азы-тлікті, ыдыс-аяты, балыы бар аквариумды, стар мен й хайуайдарын шыара тру керек. Мрын мен ауыза дкеден жасалан таыш немесе 4 абатталан дке байлап алады. Дріні насекомдар кп жретін немесе я салан жерлерге себеді (плинтустар, уыстар, мебель, абыралар-даы салау, су бырларыны жолдары, батареяларды арты, суа баратын барлы жолдар жне т. б.). Дустты резеке шашышты немесе арнайы жасалан сауытты кмегімен брку керек, сйы дріні щеткамен, бояу бріккішпен жне т. б. шашады. Тазарту жмысы аяталан со, беті- мият сабындан жуады, блмені желдетіп алады. Препараттарды таамдардан алыс, балалар мен й хайуанаттарынан аула сатау керек.
андалалар топтамасы (Heteroptero)
андала(Hemіptera) – жндіктер класыны бір отряды. Ауыз аппараты шаншып-соратын тмсыа айналан. 40 мынан аса трі бар. азастанда 32 тымдасы, 370 туысы, 1,5 мыдай трі белгілі. Негізгі тымдастары: су андалалары, ескекшілер, тсек андалалары, т.б.
Суаршын андалалар (лат. Gerridae) - андаларды бірнеше тымдастары. Дене зындыы 1-34 мм. 700-дей трлері белгілі - ТМД-да 40 астам трі бар. Су бетінде-ылалды мкте - су жаалауларында мекендейді; Halobates туысыны трлері жиектен бірнеше шаырым ашыкгыкта - тропикалы жне субтропикалы теіздер мен мхиттарды су бетінде тіршілік етеді.
Тсек андаласы .андаланы бл трі анмен оректенеді. Блар жарты жылдан астам уаыт орексіз тіршілік етуге тзетіндіктен, й-жайды мекендеп, адамны анын сорады. Бл андалаларды баса сторектілерде паразиттікпен тіршілік ететін трлері бар. Олар жаранатты, шашылдаты, старды денесінде паразиттікпен тіршілік етеді.
андаланы жою шін уелі оларды кп шоырланан жерін анытап алу ажет. йдегі мебельдерді уыс-уыстарын, кабыраны, еденге тселген линолеумні тігістері мен шет-шетін, плинтустарды т. б. жерлерді мият арап шыу керек. Егер йге жндеу жргізілетін болса, алдын ала дезинсекция жасаан жн. андаланы жою шін трлі нтатар мен 30 процентті спирт ерітіндісін жне хлорофос орытпасын; «Фосфолан», «Неопин», «Хлорак», дусттарын; «Дифос», «Метасил», «Тролен» сияты сйы препараттарды; сондай-а «Прима—71» жне «Неофос» аэрозольды препараттарын олданады. Бларды алма-кезек ауыстырыл пайдаланан жн, себебі андаланы химиялы заттара бойы йренгеннен кейін препараттар сер етпейтін болады. Улы препараттармен жмыс істегенде са болып, крсетілген нсауларды блжытпай орындау керек. Блме ішін улаан кезде темекі шегуге болмайды, себебі улы химикаттар тез жаныш келеді. Жмысты аятаан со беті-олды сабындан жуып, блмені желдетіп алан дрыс. Улы препараттарды азы-тліктен блек, балаларды олы жетпейтін, й хайуанаттары бара алмайтын жерлерде сатау ажет.