Масалар жне оларды жою дістері

ансорыш масалар (Culicidae) – осанаттылар тымдасына жататын жндіктер. Дние жзінде ке тараан 2500-дей трі белгілі. азастанда 100-ге жуы трі бар. Денесіні зындыы 8 мм-дей. Денесі, кейде анаттары да абыршапен апталан. Ауыз уысы соруа бейімделген, млшері басыны зындыынан бірнеше есе арты болады. Аналытары омырталы жануарларды анымен оректенеді. Дернсілдері негізінен суда жне аашты жарытарында дамиды, араларында планктондары да бар. ансорыш масалар – зиянды жндіктер, олар кптеген жпалы ауру таратушы болып саналады; араыз Безгек масасы.рашы масалар омырталы жануарларды анымен оректенеді. Дернсілдері тоан суларда, су толан ааш уыстарында, ыста суа толан й подвалдарында дамиды. Оларды кейбір трлері жыртыштар, немесе сзгіштер, кейбіреулері сімдік, баса да судаы заттарды бетіндегі арапайымдыларды ырып, оректенеді. .м. кптеген ауру оздырушыларын тасымалдайды. Орманды айматарда масаны е алы трлері Aedes туысына жатады. ТМД кеістігінде оларды 5 трі белгілі.

 

алымдарды зерттеуінше, масалар адамдарды тмендегі себептерге байланысты кбірек шаады:анымыздан ауызды алу масатымен шаатындытан, кейбір ан топтары дмдірек болатыны та алдырмайды. Баса ан топтарына араанда, бірінші ан тобындаы адамдар масаа кбірек таланады екен. Бдан кейінгі орында шінші топтаылар тр.

85 пайыз адамдар аны туралы масалара млімет берсе, 15 пайызы олай жасамайды. Мнымен атар масалар з рбандарын тыныс алан кезде блініп шыатын кмірышыл газы арылы іздеп табады. Ауыз уысыны ерекше рылысыны арасында кмірышыл газын 50 метр жерден сезеді. Балалар кмірышыл газын лкендерден аз млшерде талап ететіндіктен масаларды назарына ілікпей азыра таланады. Жне кмірышыл газына оса ст ышылы, аммиак, несеп ышылы жне зге де термен оса шыатын заттектерді арасында шауа болатын адамдарды тез табады. Оларды температурасы жоары адамдар ызытырады. Сол себепті физикалы жаттыулар жасайтын адам азасындаы ст ышылыны млшерін арттырып, массаларды зіне тарта тседі.

алымдарды анытауынша, масалар шауына терідегі бактериялар да сер етеді. Бактериялар аз орналасан жерлерге жоламайтыны да ызы. Олар немі тобыты айналасын, балтырды тменгі жаын шаатындарын осымен тсіндіруге болады.Масалар иіс сезу мшелерімен атар кру мшелерін де жасы пайдаланады. Егер ара, кк, ызыл киімдер киіп жрген болсаыз, олар сізді бірден тауып алады. Бл тжырымдаманы енгізген Флорида университетіні энтомологі Джеймс Дэй (James Day).

Масалар шапас шін:

- Жндіктер насыбайгл, эвкалипт, алампыр, бден сімдіктеріні иісінен ашады. Осыларды майын денеізге жаып ойсаыз масалар жоламайды.

- Блме ішіне насыбайгл мен мойыл жапыратарын турап ойсаыз болады.

- Ттінні иісін жеккреді. Сол себепті жатар алдында блмеге арша жасаыз болады.

 

 

Масалаларды жою шін:

Блмелерде анатталан масаларды жою шін 3,6 мл «Фуфанон-супер» дрілік заты 996,5 мл суда езіледі. Масалар онан жерлерді жасы желдететін блмелерде дрілік затпен ішінара суландырады, сондай-а рылысты сырты абыраларын жмсалу нормасы сйытыты сібеуіне 50 мл/м2 (шыны, кафель) жне сіуіне байланысты 100 мл/м2 райды.

Масаларды личинкаларын жою шін 1,5 мл «Фуфанон-супер» дрілік затын 998,5 мл суда езу ажет. Дрілік зат балы шаруашылы баытындаы жне ала суаттарыны су айдындарыны беттерін деу біркелкі жргізіледі:200 мл/м2 сйытыты жмсау нормасында трын йлерді тлелерінде, аынды суларда, рт сыйымдылытарында айта деуді масаларды 2-3 жастаы личинкалары пайда боланда энтомологиялы крсеткіштер бойынша жргізіледі.

Шыбын, ысамрттылар (Brachycera) – осанаттыларды бір отряд тармаы. Жер шарында ке тараан. Бларды мртшалары ыса, ш бунаты. Денелері жуан, дернсілдеріні басы, аятары болмайды, рт трізді. уыршатары жалан пілл ішінде жатады. Ересек жндік уырша абын тзу тігіс бойымен жарып немесе уырша абыны стігі жаындаы дгелек апаша арылы сырта шыады.

Негізгі тымдастары:

  • сона
  • кірпішыбындар
  • бгелек
  • наыз шыбындар
  • ызылда шыбындар
  • лексе шыбындар
  • барылда шыбындар
  • асты шыбындар
  • гл шыбындары
  • ансорыштар

Шыбын— кптеген жпалы ауруларды — дизентерия, асазан сзегін, полиомиелитті жне баса оздырыштарды таралуына себеп болады; сондай-а олар ішек-арын рттарыны жмырталарын да таратады. йдегі шыбын жыл бойына (жылы й-жайларда) сіп-нгіш келеді.

Блме шыбындары (Musca dosmestica).Барлы трын жерлерде,дкен,асхана,мал орларында таралады.Ср тсті,денесіндегі 4 сызытары аны крінеді.Ауыз аппараты жалап-соруа бейімделген,сйы заттарды сорады,тмсыымен ра заттарды жалайды, сілекей арылы оларды ылалдайды.Аналы шыбындары шіріген сімдіктер мен жануар алдытарына,тама алдытарына,оыстар йілген жерлерге,шіріген заттара,адам нжісіне жмырталайды.

Шыбындар 1 ай мір среді,500-600 ге дейін жмырталайды,кктемде температура 10 С градустан жоары боланда белсенді болады.Блме шыбындары 3-5 км дейін шады.

й шыбыны.Muscina stabulans.й шыбындары блме шыбынынан лкендеу,сарыш тсті. Барлы жерде,сіресе ауылды жерлерде кп таралады.Малды иына,кге,жетханалара жмырталайды.Адамны трын блмелеріне шып кіреді,тама алдытарына,ет,балы, ст німдеріне жмырталайды.

Кк ет шыбыны Calliphora.Кк ет шыбындары трын жерлерде жне жабайы табиатта кездеседі.Денесі кк тсті,клемі ірі.лік малда, ет алдытарында ,нжістерде жмырталайды.Кейде ашы жарааттанан жерге жмырталайды.Тама алдытарымен ішекке тссе миаздарын тудырады.

Кздік кйдіргі шыбыны (жигалка)- ансорыш шыбын,жануарларды,адамны анымен оректктенеді,шааны те ауыр, ышиді.Кбіне мал орларында мекендейді.зындыы 5-6 см,ср-оыр тсті,кеуде блігінде зыннан тскен 4 ара жолаы,рсаыны жоары жаында ара датары барТамыз,ыркйек айларында саны крт кбейеді,кйдіргі, туляремия, іріді инфекцияларды таратады.

Шыбындара арсы крес шаралары. Шыбына арсы кресті е басты шарты — тазалы. й-жайларда шыбынны сіп-нуіне жол бермеу шін ас-суды бетін жауып стау, ас йдегі тама оымын апаы жабылатын шелекке жинау, оны кнделікті тгіп, ыдысын жуып тру, ауладаы оыс-алдытарды апаы жасы жабылатын темір ыдыса не жабы жшіктерге жинау керек. Мал немесе с стаан жадайда ора-оп сыны таза болуын адаалау; кді уаытында шыарып, мал жеміне деген алдытарды жабы ыдыста сатау ажет. Шыбын рттарын жою шін оыс салатын жшіктерді астын, маайын 10 кнде бір рет карбол ышылымен (1 шаршы метрге 1,5 л есеппен) немесе хлорофосты суа еріткен 3%-тік ерітіндісімен дрілейді. Дретханалар мен жуынды тгетін шырлы ардаы шыбын рттарын жою шін оларды стіне ра хлорлы к —1 шаршы метге 1 кг немесе хлорофосты суа еріткен 3%-тік ерітіндісін себу керек. Шыбын рттарына арсы «Тролен» пайдаланылады. Шыбына арсы хлорофос таблеткаларын немесе оны нтаын пайдалануа болады. Таблетканы немесе оны нтаын табашаа салады да, 1 ас асы су нды (аздап мшекер осуа болады). Кеуіл алмау шін су йып тру керек. Таблетка немесе оны нтаы 10—12 кнге дейін кшін жоймайды.

Шыбына арсы «Мухолов» деп аталатын жабыса ааз, сондай-а сыпа трінде шыарылатын «Мухолов» жне «Муксид» сияты жабыса массалар олданылады. Сыпаны ішіндегісін сыын, бір бет ааза жалап жанды да, шыбын жиналатын жерлерге ояды. Шыбына арсы сондай-а аэрозольді «Нефос» жне «Дихлофос» препараттарын, «Неопин» дустын да пайда- лан ады. Бларды адама жне жылы анды жануарлара зияны жо. й-жайлара шыбын кіргізбес шін терезеге кзі тар сым тор не дке керіп шегелеуге, ал желдеткіштерге таспалан тілінген ааздан ораныш перде стауа болады

Вольфарт шыбыны (Calliphoridae) - саркофагид тымдасыны шыбыны.

Денесі 9-14 мм тсі - клгін-срылт, мрттары мен аятары ара. Отстік Еуропа, Солтстік Африка, Орталы жне Солтстік Азияда таралан. Шыбын табиатта сімдіктерде - лекселерде кездеседі, ора-жайа жоламайды. Тірі табатын шыбындар. рашылары зындыы 1 мм. 120-200 баларттарын жануарлар, кейде адамны дене жарааттарына (лаына, кзіне, аузына, танау тесігіне( салады. Баларттар бл жерден мадай, мрын уыстарына еніп те ауыр миаз ауруын туызады. Баларттар дамуын 3-5 тулікте аятап (18 мм дейін жетеді) жерге тсіп уыршатанады. Бір жылда 6 рет тым береді. Кбінесе миазбен тл аурады. Заымданан жануар жарасында жзге таау баларт болуы ммкін. лсіреген жануарлар миаздан кейде леді.

Шіркей (Sіmulііdae) – осанатты ансорыш жндіктерді тымдасы (. осанаттылар). Жер шарында ке тараан, 1000-нан астам трі белгілі. Дене тры 2 – 4 мм, Шіркейді кпшілік тріні аналытары – стар мен сторектілерді ансорыштары. Аталытары сімдік шырынымен оректенеді. Дернсілдері аын суларда субстрата бекініп, тіршілік етеді. уыршытарыны бір блігі піллмен оралан. Ересек шіркейлер судан тыс тіршілік етеді. Негізінен таерте, ымыртта шып, осы кезде адамдарды шаады. Сілекейі улы. Шіркейлерді шаанда жергілікті (папулалар, ісіктер, таы баса) жне жалпы (гиперемия, дене температурасы ктеріледі, таы баса) реакциялар пайда болады. Блар адам киіміні астына, кзге, лаа кіріп кетеді. Кейбір трлері адамда жне сиырларда, быларда – онхоцеркоз; старда – гемоспоридиоз; сондай-а туляремия жне тйнеме ауруларыны оздырыштарын таратады.

Москиттер-майда шатын ансорыш жндіктер ,дене зындыы 5-3 мм,сары немесе оыр тсті, кздері ара,лкен.Денесінде майда ара тктері бар,сондытан лкендеу болып крінеді.анаттары тар шкір.анды тек ана аналы трі кешке жне тнде сорады.1 айа жуы мір среді,2-3 рет жмырталайды.Даму кезедері:жмырта-дернсіл-уырша-ересек москит.Москиттер лейшманиоз,флеботомды ызба ауруларыны оздырыштарын таратады.

Москиттермен кресу шаралары:

1. Дезинсекция-кндіз тыылатын,кбейетін жерлерінде жою

2. Терезе,есікті торлау

3. Репеленттер олдану.

Шіркейлерді жинау дістері.Жинау шін пробирка,эксгаустер,жабыса ааз олданылады.Шіркейлерді таралу мезгілін анытау шін 10 кнде 1 рет жинау ажет. Трын й,елді мекендерді жинау шін бір ораа 10 жабыса ааз ойылады:4- трын блмеге,6-сарайа,мал ораа.

Табиатта жинау шін Петрищева дісі олданылады-кеміргіштер ішіне жабыса ааз ілінеді.

 

 

Тест

1.Зардапты вирустар, микоплазмалар, хламидийлер, риккетсиялар, спирохеталар организмге еніп, онда сіп-ну жне мір сру салдарынан туатын аурулар?

a)асазан жарасы

б)ісіктер