Biografio de doktoro Zamenhof.
ANEKDOTOJ
«Petro, diru al mi unu mineralon.» — «Akvo.» — «Sed Petro, la akvo ne estas mineralo.» — «Mi pensis pri mineralakvo»
«En kio estas multe da vitaminoj?» — «En apoteko.»
«Petro, mi tion ne komprenas! Via fratino diris, ke i havas du fratojn. Sed vi diris, ke vi havas nur unu. Finfine, kiom da fratoj vi havas?»
«Kion vi faras, Karlo?» — «Nenion.» — «Kaj vi, Petro?» — «Mi helpas al li.»
«Kio estas la unua litero de la Esperanta alfabeto?» — «La unua litero estas A.» — «Bone! Kaj kio sekvas post i?» — «Post i sekvas iuj aliaj literoj.»
«Mia amiko diris, ke vi jam mortis.» — «Sed vi vidas, ke mi vivas, u?» — «Sed mi kredas al mia amiko, li neniam trompas min.»
«Saluton, Karlo! Vi tre aniis! Vi dikiis, viaj haroj griziis...» — «Pardonu, sed mi ne estas Karlo. Mi estas Palo.» — «Ho! u anka via nomo aniis?»
«Ha-lo! u estas vi?» — «Jes, estas mi. Bonvolu!» — «Mi volas demandi: u vi volas esti mia edzino?» — «Jes, mi volas. Sed kiu al mi telefonas?»
Trajno iras tra tunelo, en la kupeoj estas mallume. Infaneto sidas apud la patrino kaj timas. La tunelo estas longa. Post dek minutoj la trajno eliras el la tunelo, kaj en la kupeoj ree estas hele. La infano trankvilias kaj demandas la patrinon: «Patrino, u jam estas morga?»
§40. LA TABELVORTOJ ТАБЛИЧНЫЕ СЛОВА. Рассмотрите и изучите эту таблицу. Некоторые из этих 50 слов вам уже знакомы. Зубрить все слова не придётся, если вы поймёте принцип их построения.
| вопроситель-ные и относи-тельные | указатель-ные | обобщи-тельные | неопределён-ные | отрица-тельные |
| kio(n) что | tio(n) (э)то | io(n) всё | io(n) что-то, -нибудь | nenio(n) ничто |
| kiu(n) кто, который | tiu(n) (э)тот | iu(n) каждый | iu(jn) кто-то, -нибудь | neniu(jn) никто |
| kiuj(n) которые | tiuj(n) (э)ти | iuj(n) все | iuj(n) некоторые | |
| kia(jn) какой | tia(jn) такой | ia(jn) всякий | ia(jn) какой-то | nenia(jn) никакой |
| kies чей | ties того | ies общий | ies чей-то | nenies ничей |
| kiom сколько | tiom столько | iom целиком | iom несколько | neniom нисколько |
| kie где kien куда | tie там tien туда | ie везде ien... | ie где-то, -нибудь ien куда-то, -нибудь | nenie нигде nenien никуда |
| kiam когда | tiam тогда | iam всегда | iam когда-то, -нибудь | neniam никогда |
| kiel как | tiel так | iel всяко | iel как-то, -нибудь | neniel никак |
| kial почему, зачем | tial поэтому | ial по кочану | ial почему-то, зачем-то | nenial беспричинно, низачем |
| вопрос K- | i | -O(n) предметность -U(jn) индивидуальность |
| указание T- | ||
| обобщение - | ||
| неопределённость -- | -A(jn) качество -ES принадлежность | |
| отрицание NEN- | -OM количество -E(N) место (направление) | |
| -AM время -EL способ | ||
| -AL причина, цель |
Разумеется, возможны производные слова, например: tiea тамошний, i-tiea здешний, iama вечный, kialo причина, kioma? который по счёту?, iomete немножко, de kie? откуда?
§41. Глаголы AMI и ATI на русский переводятся одинаково:"ЛЮБИТЬ".
Но употребляются они по-разному в зависимости от отношения к предмету:
AMI - любить нежно, душевно: sian patrinon, sian infanon, la amikojn, la dion,la patrolandon, la solan karan homon.
ATI - ценить, любить по обыкновению: filmojn, librojn, dormi, mani, anekdotojn, matematikon, promenojn, okoladon.
Поэтическое слово «amoro» означает эротическую любовь-действие.
Слово «amatoro» означает “любитель, непрофессионал”.
Слово «atanto» означает “любитель, ценитель”.
Слово «plai» означает “нравиться”.
u vi amas monon a vi atas in? u vi amas la naturon? Kiun vi amas? Kiujn vi amas? Kion vi amas? Kion vi atas? Pardonu mian familiaran demandon, u vi atas amori? En¦am¦ii в¦люб¦иться. Kies muziko plaas al vi?
§42. «Говорят, что кур доят» — Собственно, кто говорит? Кто доит? Поговорка об этом умалчивает... В подобных случаях в эсперанто на месте сказуемого ставится неопределённо-личное местоимение ONI:
Oni diris al mi, ke vi ne venos. Мне сказали, что вы не придёте. Oni vidis lin en teatro. Его видели в театре. La bonon kaj malbonon oni ne forgesas. Добро и зло не забывают. Balda oni povos ripozi Скоро можно будет отдохнуть. Oni ne povas esti felia iam. Oni ne povas deziri tion, kion oni ne konas. Oni¦diroj слухи.
§43. TUTA=ВЕСЬ, ЦЕЛЫЙ TUTE=СОВСЕМ, ПОЛНОСТЬЮ ENTUTE=ВООБЩЕ
Mi tute ne komprenas tion. Mi ne tute komprenas tion. Memori dum la tuta vivo Помнить всю жизнь. Legi tutan libron прочитать всю книгу, legi iun libron читать каждую книгу, legi iujn librojn читать все книги, legi iajn librojn читать всякие книги, entute ne legi вообще не читать, legi tute nenion совсем ничего не читать, legi nenion tutan ничего не читать целиком(до конца). Unu tuto одно целое.
§44. Предлог POR выражает идею назначения, цели и переводится на русский предлогами и союзами "для", "ради", "за", "чтобы", "на(срок)" и др.: Por bonaj aktoroj ne estas malbonaj roloj. La tempo laboras por ni. Kio necesas por dometo, necesas anka por domego. Por bono oni pagas per bono. Por havi amikojn, estu amiko! Ni manas por vivi, sed ni vivas ne por mani. Pri¦pensi iujn "por" kaj "kontra". Vo¦doni por kandidato. Iri por akvo идти за водой; por tri tagoj на три дня; por iam навсегда.
Предлог PROозначает “ИЗ-ЗА”, “ПО ПРИЧИНЕ”: Pro tormo mi restos hejme. i ojas pro lia letero. Mi multe dankas vin pro via helpo. Plori pro doloro; ridi pro anekdoto.
§45. Предлог ANTA можно переводить "ПЕРЕД" или "ТОМУ НАЗАД":
Anta nia domo kreskas arboj. Ni konatiis anta du jaroj.
Предлог POST можно переводить "ПОСЛЕ", "ВСЛЕД ЗА" или "ЧЕРЕЗ":
Post ni kuras iu. Ni renkontios post du semajnoj. “Post tio” ne signifas “pro tio”. Unu post alia друг за другом. Iom post iom мало-помалу, постепенно. Mal¦anta domo позади дома.
§46. При сравнениях обычно пользуются словами: PLI...OL БОЛЕЕ...ЧЕМ, SAMA KIEL ТАКОЙ ЖЕ КАК И; ALIA OL НЕ ТАКОЙ КАК; EGALAJРАВНЫЕ; SIMILA AL ПОХОЖИЙ НА; JU...DES ЧЕМ...ТЕМ; PLEJ НАИБОЛЕЕ; MALPLEJНАИМЕНЕЕ. Имейте в виду, что наречия (MAL)PLI и (MAL)PLEJ на русский часто переводятся сравнительной и превосходной степенями прилагательных и наречий (хороший < лучше < наилучший).
La hodiaa ovo estas pli bona ol morgaa koko. Pli felia estas donanto ol ricevanto. Ju pli da aetantoj, des pli alta prezo. Ju pli mi lernas, des pli klare mi vidas, kiom ankora mi devas lerni. Ju pli frue, des pli bone. La homo estas des pli felia, ju malpli da bezonoj li havas. Pli gravas amiko ol mona fabriko. E la plej longa tago havas la finon. Estas nenio pli malsaa ol la deziro iam esti la plej saa. La plej felia virino estas tiu, kiun amas ia edzo. La tempo estas la plej bona kuracisto. Inter du malbonoj oni elektas la malplej grandan. Vi restas sama kiel estis anta dek jaroj. Ili estis kiel du fratoj similaj kaj egalaj unu al la alia.
§47* Суффикс -IG- означает "сделать каким-либо, чем-либо, заставить, обусловить": aktiv¦igi активизировать, interes¦igi заинтересовать, dormi спать dormigi усыпить, varma теплый varmigi греть, plena полный plenigi наполнить, boli кипеть boligi кипятить, rapida быстрый rapidigi торопить, konatigi познакомить, restigi оставить, ridi смеяться ridigi смешить, usta точный ustigi уточнить. Malproksima fajro ne varmigas. Ne la jaroj maljunigas, sed la vivo.
Заметьте, что глаголы с этим суффиксом обязательно переходные, т.е. при них возможно прямое дополнение с окончанием-N. La ojo kaj rido longigas la vivon.
§48. Суффикс -UL- означает человека с каким-либо качеством, чем-либо наделённого: junulo юноша, junulino девушка, maljunulo старик, milionulo миллионер, belulino красавица, fiulo мерзавец, strangulo чудак. Riuloj ne konas amikojn, malsanuloj ne konas felion. Saulo atas lerni, stultulo atas instrui.
§49. Суффикс -А- образует слова, означающие предмет (иногда поступок) с таким-то признаком,свойством, предмет действия: aetao покупка; manao еда,блюдо; trinkao напиток; skribao надпись,записка; ovao яичница; ferao железка; novao новость; dirao высказывание; heroao подвиг; restao остаток.
§50. Суффикс -AD- означает длительное или многократное действие: kanto песня kantado пение; salto прыжок saltado прыгание; pai шагнуть paadi шагать; resti остаться restadi пребывать; fiado рыбалка. Ripetado estas bona lernado.
§51. Приставка EK- означает мгновенность или начало действия: krio крик ekkrio вскрик; ek¦iri пойти; ek¦kanti запеть; ek¦rigardi взлянуть; ek¦vidi увидеть; ek¦ami полюбить.
Traduku en Esperanton kelke da ANEKDOTOJ.
«Amikego,kial vi estas nervoza?» — «Hiera oni donacis al mi belan apud¦litan lampon por legi anta dormo.» — «Pro tio oni ne nervozas.» — «Jes. Sed mi tute ne scias, kian libron mi aetu por legi en lito.»
«Kial oni arestis vin?» — «Pro envio. Mi scipovas fari pli belan monon ol povas produkti la mon¦fabriko.»
Profesoro: «Kiom da tiu medikamento vi donus al la paciento?»
Studento: «Nur ses gramojn, sinjoro profesoro.»
Post unu horo la studento revenas: «Pardonu, sinjoro profesoro, mi volas ustigi. Ses gramoj estas tro granda dozo.»
Profesoro: «ustigi! Ve, via paciento jam mortis anta tridek minutoj.»
Post fiaska re¦ekzameno studento rakontas al sia patro: «Tio devis okazi, tion volis la fortuno. La samaj ekzamen¦antoj en la sama ambro sidis, e la demandoj estis samaj!»
En magazeno vendisto reklamas: «Tiu i genia komputilo faros kvindek procentojn da via laboro!»
Aetanto: «Grandioze! Mi tuj aetos du tiajn aparatojn!»
Amikino: «Kion vi portas en tiu medaliono?»
Alia amikino: «Ho, harojn de mia edzo.»
La unua: «Sed li ankora vivas!»
La alia: «Certe, sed la harojn li jam ne havas.»
«Mi ree edzinios post du semajnoj. Kaj ek¦miru: kun mia iama edzo!» — «Do, li grave anis sian konduton?» — «Jes. Li fariis direktoro.»
«Kara filino mia! Se vi volas edzinii, u vere kun tiu studento?» — «Tio estas nia afero, patro.» — «Kaj kie vi loos?» — «Anka tio estas nia afero.» — «Kaj de kie vi havos monon?» — «Tio estas jam via afero, patro.»
Astrologo: «Balda nova viro venos en vian vivon, sinjorino!»
Virino: «Feliege! Kaj kia li estos?»
Astrologo: «Blonda, gaja kaj tre juna. Kaj li pezos tri kilogramojn.»
«Patrino, kion signifas vorto "erotiko"?» — «Kiel mi povus scii tion, filineto! Kiam oni havas tiom da infanoj kiel mi, tiam ne sufias la tempo por lerni novajn vortojn.»
Edzino: «Pli bone, pli bone lavu viajn vestojn. Neniu kritiku min iam, ke mi ne scipovus lavi.»
«Kial viaj manoj estas tiom malpuraj, Petro?» — «Mi lavis la vizaon, patrino.»
«u via edzino purigas vian kostumon?» — «Ne la tutan, sed nur la poojn.»
§52* Возвратные местоименияSIA=СВОЙ и SIN=СЕБЯ применимы только к третьему лицу (он, она, оно, они):
mi lavas miаn vizaon = я мою своё лицо,
vi vidas vin en spegulo = вы видите себя в зеркале,
li mem vestas sin = он сам одевает¦ся, (Andreo vestas sin),
Andreo vestas lin = Андрей одевает его (например, сына)
Maria kombas siajn harojn = Мария причесывает свои волосы,
Maria kombas iajn harojn = Мария причесывает ее волосы (напр., дочери).
Ili amas sin = Они любят себя. Ili amas unu la alian (друг друга).
Ek¦sciu vin mem! Познай самого себя! iu por si estas la plej kara.
Tie i oni povas sin senti kiel e si hejme.
* Головоломка. Вот несколько эсперантских слов с переводами:
dekstre справа, pravi быть правым, rajti иметь право, vero правда, justa справедливый, regulo правило, korekti исправить, regi править, direkti направить. Как видите, во всех русских словах есть один общий корень "прав", но смысл слов разный. Теперь попробуйте, руководствуясь здравым смыслом (а не буквально!), перевести на эсперанто и не запутаться:
Mal-malsanulo e doktoro.
Kiam mi venis en la klinikon de fama* kuracisto D., la anta¦ambro jam estis plenplena. Malsanuloj atendis sian vicon. Virinoj, viroj kaj infanoj eniris kaj eliris unu post alia. Mi atendadis preska du horojn, kiam finfine venis mia vico. Mi frapetis la pordon kaj envenis en la kabineton.
«Sinjoro doktoro...» — komencis mi, sed la kuracisto tuj esigis mian frazon:
«Bonvolu sen¦vest¦ii!»
«Sed mi...»
«Kio? u vi konfuzias? Mi ne havas tempon. Bonvolu senvestii!» — ripetis la kuracisto per kontra¦disputa voo. Kion fari? Mi komencis senvestii: mi de¦metis mian jakon*, mian kravaton*, mian emizon* kaj pens¦ante, ke tio jam sufius, mi ek¦staris anta lin.
«Demetu anka la uojn kaj pantalonon.»
Post kelkaj minutoj li komencis ekzameni min:
«Malfermu la buon! Viaj dentoj estas tute flavaj. u vi multe fumas?»
«Absolute ne. Mi neniam fumis.»
«Via nazo estas rua. u vi atas alkoholon?»
«Ne, sinjoro doktoro, mi trinkas nur akvon, lakton, teon kaj kafon. Alkoholaojn mi neniam trinkas.»
«u doloras via kapo a ventro? u vi havas bonan apetiton?»
«Nenio doloras e mi, mi havas bonegan apetiton kaj normalan temperaturon. Mia koro batadas, kiel horloo tiktakas. Mi bone vidas, bone adas kaj bonege dormas. Mi estas absolute sana!!!»
«Sed, se vi estas sana, kial vizitas kuraciston?»
«Sinjoro doktoro! Hiera mi revenis el Parizo. Via kolego profesoro N. petis min en¦man¦igi al vi i tiun leteron kun salutoj kaj bon¦deziroj. u mi povas nun vesti min?»
§53. Суффикс -EJ- означает "помещение": bani купаться banejo баня, manejo столовая, ofico чин,должность oficejo офис, lernejo школа, dormejo спальня, kafejo кафе, malsanulejo больница, fori ковать forejo кузница, metio ремесло metiejo мастерская, sceno сцена (часть спектакля) scenejo сцена (помост), necesejo туалет.
§54. Суффикс -IL- означает "инструмент, приспособление, средство": trani резать tranilo нож, tondilo ножницы, segilo пила, hakilo топор, gladilo утюг, plugilo плуг, skribilo ручка, erpilo черпак, altilo выключатель, losilo ключ, kuracilo лекарство, dormigilo снотворное, razilo бритва, pesilo весы, komputilo компьютер, televidilo телевизор. Post morto kuracilo jam estas sen utilo. Nova balailo bone balaas.
§55. Суффикс -EC- означает "свойство, качаство, состояние": stabileco стабильность, noveco новизна, bonkoreco доброта, amikeco дружба, najbareco соседство, unueco единство, frateco братство, egaleco равенство, beleco красота, simpleco простота, respondeco ответственность.
§56. Суффикс -AR- означает "совокупность, совместность": homaro человечество, vortaro словарь, arbaro лес, tendaro лагерь, junularo молодежь, evalaro табун, iparo флот, gazetaro периодика, klavaro клавиатура, aparataro аппаратура, registaro правительство. Inter arboj sidas, la arbaron ne vidas.
§57. Приставка GE- означает "обоего пола": patro + patrino gepatroj родители, edzo + edzino geedzoj супруги, geedzeco брак, gesinjoroj дамы и господа, gefratoj, geknaboj, geamikoj... Если принадлежность к разным полам несущественна, то эту приставку можно не употреблять: (ge)studentoj, (ge)najbaroj.
§58. Приставка DIS- соответствует русской приставке "раз-" и означает разъединение: disdoni раздать, disvendi распродать, diskuri разбежаться(в разные стороны), disiri разойтись, disiri разорвать, disfali распасться.
§59. Суффикс -A- означает "противный, гадкий, мерзкий": librao книжонка, hundao шавка, evalao кляча, vizaao харя, rigardai глазеть, ridai гоготать, virinao баба.
§60. Между прочим, любая приставка или суффикс уже сами по себе являются корнями слов, поэтому от них возможны производные: kune вместе, igi заставить, eta маленький, etulo малыш, ulo человек, ao вещь, ejo помещение, ilo инструмент, eco свойтво, ege очень, eligi извлечь, peri посредничать, peranto посредник, ena внутренний, male наоборот, ree опять, reen назад, antae прежде, впереди, antaen вперед, malantaе позади, poste потом, senigi лишить, alii примкнуть, присоединиться, apuda ближний, dise врозь, disigi разлучить, aao дрянь, aega ужасный.
§61. Предлог LA означает "по, в соответствии с": la reguloj de la gramatiko по правилам грамматики; la mia opinio по моему мнению; la la sama vojo по тому же самому пути; sidi la turka maniero сидеть по-турецки; scii la sperto знать по опыту; lalonge вдоль.
§62. Предлог TRA означает "через, сквозь": vidi tra muro видеть сквозь стену, eti tra fenestro бросить через окно, tra la mondo по свету, tra la lando по стране, tra dentoj сквозь зубы; trabati пробить (насквозь), travivi прожить, пережить, tranokti переночевать. Tra unu orelo eniras, tra la alia eliras. La lernolibrojn oni ne tralegu, sed tralernu!
§63. Предлог SUB означает "под": kui sub lito лежать под кроватью, sidi sub arbo сидеть под деревом, meti sub la kapon положить под голову; subtera подземный, subigi подчинить, subrigardi подсмотреть, subaeti подкупить, subskribo подпись, subkompreni подразумевать, subteni поддержать. Kiu subaskultas tra la pordo, adas anka tion, kion li ne volus adi.
§64. Предлог SUPER означает "над, сверх": Super tablo pendas lampo Над столом висит лампа. Labori super projekto работать над проектом, La suno super kapoj солнце над головами; supernatura сверхъестественный, superhomo сверхчеловек, superjaro високосный год, superi превзойти. La apetoj super literoj faras teknikajn problemojn por eldonistoj.
§65. Предлог TRANSозначает "за, по ту сторону": trans rivero за рекой, trans fenestro за окном, iri trans la straton перейти через улицу, loi trans maroj kaj montoj, flugi trans marojn kaj montojn; transdoni передать, transformi превратить. Ni transiru al la afero!
§66. Отрицательный союз NEK ‘ни’: nek fio, nek viando ни рыба, ни мясо; nek tien, nek reen ни туда, ни сюда; Li ne scias tion, nek volas scii Он не знает этого и не хочет знать. Это слово всегда употребляется в паре с другим отрицательным словом. Русское словосочетание "ни одного" должно переводиться "e unu ne": Havi multe da amikoj signifas e unu amikon ne havi. Nek ojo, nek malojo estas senfinaj.
§67. ЧастицаAJN ‘бы ни (было)’ сочетается с табличными словами: kiu ajn = кто бы то ни был, iam ajn = когда угодно; Ne staru ie ajn (vin vundos io ajn) Не стой где попало (еще попадет). ajna всякий,любой; ajne безразлично, всё равно.
§68. Наречие PLU ‘далее,продолжая’, NE PLU ‘больше не’: Ni iru plu Пойдёмте дальше; post ripozo plu labori после отдыха дальше работать; is tie sed ne plu дотуда но не дальше; kaj tiel plu и так далее; Mi ne plu sportas Я больше не занимаюсь спортом (раньше занимался, а сейчас нет); Mi plu ne sportas Я продолжаю не заниматься спортом; Neniam plu ripetu fi-vortaojn!
VOLO DE BIRDOJ
Birdoj estas bonaj amikoj de la homoj. Ili havas belan plumaron kaj agrablan voon. Kiam mi estis infano, mi ofte petis la patron kapti birdon por mi. Birdoj saltadis kaj kriadis en kao, kaj mi pensis, ke ili kantas pro ojo. Sed ofte okazis, ke la birdoj mortis post kelkaj tagoj. Foje mia kao enhavis novan mal¦liber¦ulon. i nek trinkis, nek manis, nek kantis. Mi demandis la avon, kial mal¦gaj¦iis la birdeto, kaj la avo rakontis al mi historion:
Anta mil jaroj en nia lando vivis ria komercisto, kiu tre atis askulti birdojn, kaj ie en lia domo pendis kaoj. Inter liaj birdoj la plej kara estis papago, kiu povis ne nur paroli, sed e parkere dir¦adi poemojn. Se venis gasto, la papago diris "saluton" kaj citis poemon; se la gasto volis foriri, i diris "is revido". La komercisto tre amis la papagon kaj iutage instruis al i novajn poemojn. Iutage oni subite arestis la komerciston maljuste kaj metis lin en karceron. Pasis kvar longaj monatoj, kiam la afero finfine re¦just¦iis, kaj oni liberigis la komerciston. Li revenis hejmen kaj komencis plor¦ante rakonti al la papago pri sia malfelio. La birdo askultis kaj poste respondis: «Vi tiom ploras, ar vi restadis en la mal¦liber¦ejo nur kelkajn monatojn. Sed u vi iam ajn pensis, ke mi travivis sen libereco en via kao jam multajn jarojn?» La vortoj de la papago kor¦tuis la komerciston. Li komprenis, ke la birdoj volas la liberecon same kiel la homoj. Tial li decidis korekti sian eraron kaj malfermis la pordetojn de iuj kaoj en la domo. iuj birdoj ekkantis kaj disflugis. Anka la papago ekflugis super la mastro, diris "dankon" kaj forflugis tra fenestro malproksimen.
Mi askultis atente la avon is la fino kaj malfermis la kaon, liber¦ig¦ante mian malgajan birdeton. Neniam poste mi petis la patron kapti por mi birdon.
Nun mia fileto jam estas en sci¦vola ao. Li petadis min kapti por li birdon, kaj mi rakontis al li la historion de mia avo. Mia fileto komprene kap¦jes¦is kaj ne plu petas min pri birdoj.
Сочинение о вашем (не)любимом животном.
§69. БЕЗЛИЧНЫЕ ГЛАГОЛЫ употребляются без подлежащего, ими обычно обозначаются явления природы или отношение к происходящему: Pluvas Идет дождь. Neis Шел снег. Matenias Светает,настает утро. Hodia sunos Сегодня будет солнечно. Estos varmege Будет жарко. Al mi ajnas ke Мне кажется что... Estus bone se Было б хорошо если... Pri kio temas? О чем идет речь?
§70. Суффикс -EBL- означает "возможный для...": manebla съедобный (т.е. которого можно съесть), komprenebla понятный (возможный для понимания), nekredebla невероятный (во что нельзя поверить), portebla переносной, портативный, neelerpebla неисчерпаемый, nepriskribebla неописуемый, solvebla kafo растворимый кофе. Tio ne eblas! Это невозможно! (ar tio eblas neniam) Memkompreneble! Само собой разумеется! Kiel eble plej frue Как можно скорее. Ne eblas iam esti heroo, sed iam eblas resti homo.(Гёте)
§71. Суффикс -ID- означает "потомок, детёныш": hundido щенок, katido котёнок, evalido жеребёнок, kokido цыплёнок, bovido телёнок, negrido негритёнок, carido царевич, tigrido тигренок. Ne el iu ovo eliras kokido.
§72. Приставка MIS- означает "ошибочность,оплошность": miskalkuli обсчитаться, misskribo описка, mispai оступиться, miskompreno недоразумение, mise-dise кое-как,тяп-ляп.
fabelo KURACILO.
Anta multaj jaroj estis reo, kiu havis malsanan filon. La junulo suferis pro astmo kaj malforta koro kaj preska iam kuis en sia lito. La kort¦egaj kuracistoj multe klopodis, sed neniu el ili sukcesis resanigi lin. La malfelia reo sendis kurierojn ien tra la lando por anonci, ke necesas utila kuracilo por la re¦ido. Dum unu tuta jaro la malsanulo prenadis iajn bonegajn medikamentojn, sed nenio helpis.
En iu tago en la palacon venis maldika monao, kiu diris, ke li povos resanigi la reidon. La reo tre ekojis kaj demandis lin, kiujn medikamentojn li enskribos en sian recepton. La monao diris al la reo:
«Se pasi kvin kilometrojn orienten de la palaco, oni trovos elfan monton, kiu estas alta tricent metrojn. Longa kaj kruta vojeto zigzage kondukas al ia supro, tie kreskas magia sango¦rua fungo. Se via filo manos in, li tuj resanios.» La espero¦plena reo ekvolis sendi siajn servistojn por seri la fungon, sed la monao diris: «Ho reo, la fungo estas havao de la elfoj, i estas magia, kaj por preni in la reido devos mem iri tien. Neniu alia povos plenumi la laboron anstata li.»
Fru¦matene de la sekva tago, kun helpo de siaj servistoj, la reido ekiris sur la elfan monton. Al li estis malfacile spiri dum la supren¦irado. Post kelkaj longaj horoj, kiam li finfine is¦venis tute laca, li rigardis irka si, sed ekvidis nenion, krom tonojn kaj arbustojn. En la kortego la reo koler¦ege ordonis aresti la monaon. «Ho jes, — la monao klarigis kun la rideto, — Mi ankora ne ion diris. Se la reido ne trovis la fungon hodia, li iru dua¦foje, tria¦foje... iutage li devos seri la magian fungon. Li devos iri tien kvindekfoje a e milfoje, e se blovos vento, e se pluvos a neos, varmegos a malvarmegos. Unuvorte, li neniam devos sen¦esper¦ii por trovi la fungon.»
«Se li ne trovos e post du jaroj?» — dub¦ante demandis la reo.
«De¦haku mian kapon!»- trankvile respondis la monao.
«Bone. Se mia filo resanios, mi ree pri¦donacos vin.»
Do, la reido iutage vizitadis la monton en ia vetero. Pasis malpli ol tri monatoj. Li ekhavis bonan apetiton kaj bonan humoron. Post sekvaj monatoj li tute esis peze spiri, kaj lia koro pli fortiis. La reido absolute resaniis.
Diru, karaj legantoj, kiun kuracilon li trovis?
§73. ПРИЧАСТИЯ сочетают в себе свойства глагола и прилагательного.
| ДЕЙСТВИТЕЛЬНЫЙ ЗАЛОГ (активные причастия): | |
| -ANT- настоящее время | leganta читающий |
| -INT- прошедшее время | leginta прочитавший |
| -ONT- будущее время | legonta который будет читать |
| СТРАДАТЕЛЬНЫЙ ЗАЛОГ (пассивные причастия): | |
| -AT- настоящее время | legata читаемый |
| -IT- прошедшее время | legita прочитанный |
| -OT- будущее время | legota которого будут читать |
Заменив окончания -A на окончания -O, получим существительные:
savinto спаситель, kreinto создатель, am¦at¦ino любимая, gajninto победитель.
La redaktoro pensas pri siaj legontoj Редактор думает о своих будущих читателях. La projekto havas est¦ont¦econ У проекта есть будущее. Lavu la manotajn fruktojn kaj boligu la trinkotan akvon.
Заменив окончание -A на -E, получим деепричастия:
legante читая, leginte прочитав, legonte собираясь читать, adate будучи слышимым, adite будучи услышанным, adote собираясь стать слышным. Manonte lavu la manojn Мойте руки перед едой.
La studentoj multe lernas ekzamenote. Dirite — farite.
Отсутствие (дее)причастий будущего времени в русском языке создает некоторую трудность при переводе, но пусть это вас не смущает.
rakonto MIA UNUA SKIADO (H.Seppik)
Multajn dimanojn mi estis pasiginta en la bela Norvegio, sed tiu februara dimano, pri kiu mi nun estas rakontonta, estas la plej arma kaj interesa, kian mi estas iam ajn havinta.
Matene ni vekiis frue. Vestinte nin per specialaj ski¦kostumoj, ni ekveturis per ato al montaro (t.e. ni unue vestis nin kaj poste ekveturis; se mi dirus "vestante", tio signifus, ke ni samtempe vestis nin kaj ekveturis). Estis bela vintra vetero. Nokte estis falinta frea neo (la neo jam kuis sur la tero; falONTa signifus, ke neos nur la venontan nokton), brilanta (=kiu brilis dum nia vojao) en la radioj de la suno. Ni estis tre feliaj ar nun estis realionta nia longa deziro skii en la belega norvega naturo (ne realiANTa, ar ni ankora ne komencis la skiadon!). Jam kelkajn tagojn ni estis revintaj kaj nokte ni estis e sonintaj pri tio (revINTaj kaj sonINTaj, ar tio okazis anta nia ekskurso; revANTaj kaj sonANTaj signifus, ke ni faris tion dum la veturo).
Apud la ski¦dometo estis jam kolektiintaj multaj ge¦skiontoj. Salutinte iujn kun¦venintojn, trinkinte kafon kaj maninte bongustajn kukojn, ni almetis la skiojn (unue ni salutis, trinkis kaj manis, kaj poste ni almetis la skiojn). Nun estis venonta grava momento en nia vivo — la unuaj paoj sur skioj (nek venINTA nek venANTa tagas, ar la skiado ankora ne komenciis)! Mi tremis, pensante pri tio.
Sed kiam la timo estis malaperinta, mi «gracie kaj elegante» (u vi kredas?) glitis sur la brilanta neo. Jes, kelkfoje mi estis falonta (=preska falis), sed tamen mi re¦trovis firmecon de la kruroj. Ho, se vi estus vidintaj (ne vidANTaj, ar tio okazis anta longe), kun kia plezuro mi skiis! Sed eble vi estus anka ridintaj, ar certe mi aspektis sufie komika sur la skioj.
Skiinte dum longa tempo, mi iris kun aliaj skiintoj (ne skiANToj, ar ni jam finis la skiadon) en kafejon, trinkonte kafon kaj iom ripozonte (= por trinki kaj ripozi). Estis tre agrable sidi en la kafejo, trinkante kafon, manante buterpanojn, askultante gramafonan muzikon kaj interparolante.
Vespere malfrue re¦veturante hejmen per la ato, mi estis tre felia kaj fiera pro la estinta tago: unua¦foje en mia vivo mi estis staranta sur skioj.
ПРИМЕЧАНИЕ. Этот текст перегружен тяжелыми причастными формами в "педагогичесих" целях. Обычно так не говорят. Например, начало могло бы быть попроще: «Multajn dimanojn mi pasigis en la belega Norvegio, sed tiu februara dimano, pri kiu mi nun rakontos, estas la plej arma kaj interesa, kian mi iam ajn havis.» ПРОДОЛЖИТЕ.
Сочинение о достопамятном дне.
§74* Категория ОПРЕДЕЛЁННОСТИ существительных задается либо с помощью артикля LA, либо притяжательными местоимениями (mia, via, ... sia) или табличными местоимениями (tiu, iu, tiaj, iaj, ties...). Собственные имена (т.е. которые пишут с заглавной буквы, в том числе и слово Esperanto) определённы без артикля или местоимений. Собственными являются также названия месяцев и дней недели. Неопределенного артикля в эсперанто нет; числительное "unu" вместо него использовать не стоит. Если вам надо выделить впервые упоминаемый предмет, то воспользуйтесь словом IU 'некий':«En iu bela tago... В один прекрасный день...»
| без артикля | с артиклем |
| Предмет или лицо упоминаются в тексте(разговоре)впервые: Ni vidis portreton. Мы видели (КАКОЙ-ТО) портрет. | Предмет(лицо) уже упоминался в тексте(разговоре): La (=TIU) portreto estas belega. (ЭТОТ) Портрет прекрасен. |
| Предмет не выделяется из ряда однотипных(однородных): Sidiu sur seon (=AJNAN). Li vundis sin per tranilo (NE PER TONDILO). | Данный предмет представляет весь свой класс(вид,род): La homo evoluis el la simio. Человек произошел из обезьяны. (БИОЛОГИЧЕСКИЙ ВИД) |
| ...говорится только о "некоторых из"...: En la bukedo estas anka (KELKAJ) rozoj. И розы в букете тоже есть. | ... или предметы упоминаются как весь класс...: La (=IUJ) homoj evoluis el simioj. (SED NE EL IUJ SIMIOJ) |
| ... En Rusio estas multaj poetoj. Pukin estas rusa poeto. | ... или предмет уникален: la mondo, la ielo, la suno ktp. Pukin estas la plej fama rusa poeto. |
| Предмет(вещество) рассматриваются частично: Bonvolu doni salon! Дайте, пожалуйста, соли! (НЕМНОГО) La kulero estas el oro. | Предмет(вещество) рассматриваются целиком: Bonvolu doni la salon! Дайте, пожалуйста, соль! (ВСЮ СОЛОНКУ) La oro estas metalo. |
| При обращении к лицу: Grandan dankon al vi, estimata doktoro! Mi atendas vin, karulo! | При собственном имени имеется прилагательное: Petro la Unua, la Blanka Maro, la iam juna Bulgario. |
| В устойчивых выражениях: pao post pao, de tempo al tempo, ludi futbalon, doni esperon, vivi en paco, perdi intereson, esti en ordo, havi kuraon, mani kun apetito, vizao al vizao k.t.p. | Для краткости пропущено существи-тельное, а прилагательное осталось: Mi forgesis mian skribilon, bonvolu prunte doni la vian (SKRIBILON). Ne la bela estas amata, sed la amata estas bela (HOMO). i lernas la francan (LINGVON). Nun estas la kvara (HORO). |
Даже если какой-либо предмет не упомянут, но его наличие подразумева-ется из ситуации, то этот предмет — определенный: la fino de tiu fabelo; salute levi la (=sian) apon. Levu la (=viajn) manojn! Hiera mi demandis pri tiu libro en biblioteko, sed la bibliotekisto ne trovis in la la katalogo, nek sur la bretoj. (В библиотеке должны быть и библиотекарь, и каталог, и полки; они непременны.)
Сочетание "PLEJ+прилагательное(+существительное)" делает предмет уникальным в своем роде, поэтому требуется артикль LA. (Но перед "PLEJ+наречие" артикль не нужен!) Кроме того, артикль "любит" появляться перед порядковыми числительными (unua, dua, ...), a также перед словами: sama, tuta, sola, lasta, (mal)dekstra. Впрочем, не обязательно.
Артикль не "любит" соседство слов: kelka, multa, da, ajna, amba, a также единицы измерений (centimetroj, horoj, procentoj, rubloj k.t.p.) Перед словом "alia" артикль нужен, если речь идет о парном предмете. В сомнительных случаях артикль лучше не ставить.
§75. Суффикс -EM- означает "склонный к чему-либо": dormema сонливый, forgesema забывчивый, laborema трудолюбивый, silentema молчаливый, timema трусливый, parolema разговорчиавый,plorema плаксивый, zorgema заботливый, klopodema хлопотливый, ridetema улыбчивый, revem(ec)o мечтательность, postulemo требовательность, scivolemo любознательность. Mi emas ... Мне хочется ... La homoj estas eraremaj Людям свойственно ошибаться. «Laboro donas panon, mallaboremo — malsanon.»
§76. Суффикс -AN- означает "житель(местности), член(организации)": moskvano москвич, parizano парижанин, urbano горожанин, rusiano россиянин (ruso русский), eksterlandano иностранец, partiano член партии, kristano христианин, kort¦eg¦ano придворный, klubano, lernejano школьник, gimnaziano, marsano марсианин.
§77. Суффикс -ESTR- означает "начальник,глава": brigadestro бригадир, ipestro капитан, urbestro мэр, estr¦aro начальство, imperiestro император.
§78. Суффикс -ON- образует дробные числительные: duono половина, triono треть, kvarono четверть; ses оkonoj три восьмых, unu kaj duono полтора. «Komenco bona - laboro duona.»
Десятичные дроби (с запятой "komo") читаются так: 3,145 tri komo cent kvardek kvin; 0,06 nulo komo nulo ses.
§79. Приставка EKS- означает "бывший": eksministro, eksampiono, eksoficiro, eksedzo; eksmoda вышедший из моды; eksii выйти в отставку.
|
fabelo SES FENIKSAJ OVOJ.
Anta tre-tre longe vivis iu mallaboremulo, revanta riii sen laboro. En iu tago li iris sur kampo kaj trovis ses gigantajn feniksajn ovojn. Li pensis, ke li balda riios pro la ovoj. Li decidis donaci la ovojn al la reo, opiniante, ke la reo re¦dankos lin per oro. Sed li estis ordinarulo kaj ne rajtis eniri mem en la rean palacon. Tial li petis vilaestron transdoni la feniksajn ovojn.
La vilaestro pensis: «Kial mi ne restigu por mi unu el ili? La reo ne bezonas tiom multe.» Anka la vilaestro ne rajtis mem iri en la rean palacon, tial li petis guberniestron transdoni la kvin ovojn.
La guberniestro neniam vidis tiom gigantajn ovojn. Li pensis same kiel la vilaestro, elektis unu el la kvin ovoj kaj transdonis la kvar restajn al provincestro.
Anka la provincestro restigis por si unu el la ovoj kaj transdonis la tri aliajn al kortegano.
La edzino de la kortegano ek¦sciis pri kuriozaj feniksaj ovoj kaj eliris por rigardi. i tre ek¦atis kaj prenis unu el la tri ovoj. Do, la kortegano havis nur du feniksajn ovojn por transdoni al efministro.
La fileto de la ef¦ministro interesiis kaj restigis unu por ludi. Kaj nun la efministro prezentis al la reo unu feniksan ovon.
La reo oje prenis la gigantan feniksan ovon. Li ladis la lojal¦econ de la trov¦into de la ovo kaj decidis rie danki lin. Li donis al la efministro grandan or¦pecon, ordonante al li transdoni in al la trovinto de la ovo.
Hejme la efministro anstata¦igis la orpecon per arenta peco kaj transdonis tiun al la kortegano. Parolinte kun sia edzino, la kortegano anstataigis la arentaon per kuprao kaj sendis in al la provincestro. La provincestro ne kredis, ke la kuprao estas donacita de la reo, sed li ne kurais kontra¦diri. Li anstataigis la kupraon per ferao kaj sendis tiun al la guberniestro.
La guberniestro neniel povis kredi, ke tiu feraao estas dankao de la reo, u la reo estus tiom avida? Sed li restigis la feron al si kaj sendis al la vilaestro nur tonon.
La vilaestro preska falis pro kolero ekvidinte la tonon. Li foretis in kaj vokis al si la mallaboremulon: «Nu a¦ulo, kiel vi kurais prezenti al la reo tonojn anstata feniksajn ovojn?!! Oni vin batu per bastonoj!»
Anstata oron, la mallaboremulo ekhavis nur bastonbatojn.
§80. Необходимо различать по смыслу такие слова: MANO рука, кисть руки; BRAKO рука, вся рука; PIEDO стопа ноги; KRUROнога от стопы до колена; GAMBO вся нога; DEVO долг,обязанность; ULDO долг,взятый взаймы; MALPEZA легкий,невесомый; FACILA легкий,нетрудный; SIMPLA простой; SKRIBIписать; VERKI писать,сочинять; KORESPONDI переписываться.
§81. Ласкательные суффиксы -J- и -NJ- образуют уменьшительные мужские и женские имена: Viktoro Vijo Витя, Miaelo Mijo Миша, Anna Anjo Аня, Maria Manjo Маша. При добавлении этих суффиксов исходное слово теряет часть своих букв в удобном месте: patro отец pajo папа, patrino мать panjo мама, karulinjo дорогая.
§82. Суффикс -IND- означает "достойный какого-л. отношения": admirinda восхитительный (достойный восхищения), vidindao достопримечательность (вещь, которую стоит увидеть), memorinda достопамятный. Bedarinde... К сожалению... Ne dankinde! Не стоит (благодарности)! Не за что!
§83. Суффикс -OBL- образует кратные числительные: duobla двойной, trioble трижды, centoble стократно; multobligi умножить. Kiom estas duoble du? Li estas nulobla nulo. La homo estas tiomobla homo, kiom da lingvoj li scias (Karlo la Kvina).
§84. Суффикс -OP- образует собирательные числительные: duope вдвоём, triope втроем, unuope в одиночку; triopo da evaloj.
§85. Разделительный предлог PO=ПО ставится перед числительными: Ili prenis po du krajonojn Они взяли по два карандаша. La pacientoj venas po unu. Ni laboras po ok horoj iutage.
§86. Предлог JE употребляется, когда никакой другой предлог не подходит по смыслу: preni je mano взять за руку, kredi je Dio верить в Бога, kapabla je io способный на всё, malsana je gripo больной гриппом, pli juna je unu jaro моложе на один год, rajto je laboro.
Для выражения времени по часам: Je kioma horo? В котором часу? i devas veni je la tria Она должна придти в три. Tio komencios je kvarono anta la sesa Начнется без четверти шесть.
§87* ВИНИТЕЛЬНЫЙ ПАДЕЖ (akuzativo) делает возможным свободный порядок слов и бо´льшую точность выражений:
La patrino vidas la filinon = La filinon vidas la patrino.
La patrinon vidas la filino = La filino vidas la patrinon.
La doktoro trovis la infanon malsana Доктор нашел ребенка больным.
La doktoro trovis infanon malsanan Доктор нашел больного ребенка.
Mi nomis homon bonan Я назвал хорошего человека.
Mi nomis la homon bona Я назвал человека хорошим.
a> Обычно вин.падеж служит для обозначения ПРЯМОГО ДОПОЛНЕНИЯ (вопросы "кого? что?"), но у него есть и другие функции;
b> НАПРАВЛЕНИЕ ДВИЖЕНИЯ (после предлоговen, sur, sub, super, (mal)anta, apud, e, inter, trans или даже у наречий - вопросы "куда? во что?"): esti en ambro - iri en ambron, kui sur tablo - meti sur tablon. dekstren, supren, hejmen, antaen; traduki en la rusan, transformi vortojn en aferon превратить слова в дело.
c> МЕРА (размер, длительность, вес, стоимость и т.п. - "сколько?"): tablo unu metron alta стол высотой 1м, knabeto aa kvar jarojn мальчик (в возрасте) четырех лет, li kuris kvin kilometrojn он пробежал 5 км, la libro kostas tridek dolarojn книга стоит 30 долларов, ni veturis duonhoron мы ехали полчаса (=dum duonhoro), mi lois tie dek jarojn я прожил там 10 лет (=dum 10 jaroj), la sako pezas du kilogramojn сумка весит 2 кг, mi ripetas la duan fojon повторяю второй раз (=en la dua fojo).
> календарная ДАТА или временной промежуток (вопрос "когда?"): Ni kolektios la kvaran de decembro Мы соберемся 4-го декабря. La lastan someron mi lois en vilao Последнее лето я жил в деревне.
§88. Суффикс -UJ- означает:
a> "вместилище": monujo кошелёк, salujo солонка, sukerujo сахарница;
b> "страна": bulgaro болгарин Bulgarujo Болгария, patrujo отечество,
c> "плодовое дерево, куст": pomujo яблоня, nuksujo орешник.
Значения "b" и "c" считаются устаревшими, теперь говорят: Bulgario Болгария, Svislando Швейцария, Pollando Польша, patrolando; pom¦arbo, nuks¦arbusto, roz¦arbusto, pir¦arbo.
§89. Суффикс -ER- означает частицу: sablo песок sablero песчинка, neero снежинка, mon¦ero монета. Anka paneroj estas pano. Unu monero ne estas mono. Hakado de ligno donas lignerojn. El malgrandaj akveroj farias grandaj riveroj.
§90. Приставка BO- означает родство в результате брака: bopatro тесть, свёкор; bopatrino тёща, свекровь; bofilo зять. Neamata bofilo povas esti amata filo. Tiun i veregon sekrete diris al i la bokuzino de la najbara boonklino.
Приставка PRA- соответствует русской приставке ПРА- или означает "первобытный": praavo прадед, pranepo правнук, prahomo, pralingvo, pratempo, praarbaro, prahistorio.
§91. Суффикс -UM- без определенного значения применяется, когда никакой другой суффикс или приставка не подходят по смыслу: plenumi исполнить, выполнить (сравни: plenigi=наполнить), malvarmumi простудиться, brakumi обнять, foliumi перелистывать, teumi чаёвничать, manumo манжет, kolumo воротник, krurumo штанина, orelumoj наушники, proksimume приблизительно, duuma двоичный, dekstrume по часовой стрелке, gustumi попробовать на вкус, am¦ind¦umi ухаживать за девушкой, datumoj данные, umo штуковина.
§92. Свободный порядок слов в эсперанто позволяет выделять главную и важную часть предложения не только особой интонацией речи, но и ставить эту часть в самое начало или в самый конец предложения; это во многом помогает пониманию слушателя (читателя). Например, вопросительные предложения начинаются с вопросительных слов (Uили KI-). Только вспомогательные части речи (предлоги, союзы, артикль и частицы) не имеют свободы и ставятся перед теми словами, к которым они относятся. Такими служебными словами являются и наречия-частицы “anka, nur, e”: Mi vidis vin en biblioteko. Anka mi vidis vin en biblioteko (ne nur Anjo). Mi vidis anka vin en biblioteko (ne nur Anjon, sed anka vin). Mi vidis vin anka en biblioteko (ne nur sur stadiono, sed anka en biblioteko). E mi vidis vin en biblioteko (ne nur Vijo kaj Anjo). Mi e vidis vin en biblioteko (ne nur adis, sed e vidis). Mi vidis vin e en biblioteko (mi vidis vin ie, sed ne atendis vin vidi en biblioteko). Nur mi vidis vin tie (kaj tio restos nia sekreto). Mi nur vidis vin (sed ni ne parolis). Mi vidis tie nur vin (Kial Anjo ne venis?)
Заметьте, как меняется смысл от места слова!
§93. В поэзии часто употребляют АПОСТРОФ для соблюдения стихотворного размера. Им заменяют окончание -O у существительных или отбрасывают букву A артикля; сочетания “-оn, -oj, -ojn” апострофом не заменяются. Ударение остается на своем гласном. Употребление апострофа в прозаической речи создает напыщенность стиля. Пропуск гласных не должен затруднять произношение.
HO, MIA KOR'! L.L.Zamenhof
Ho, mia kor', ne batu maltrankvile,
El mia brusto nun ne saltu for!
Jam teni min ne povas mi facile,
Ho, mia kor'!
Ho, mia kor'! Post longa laborado
u mi ne venkos en decida hor'?
Sufie! Trankviliu de l'batado,
Ho, mia kor'!
§94. “Ложные друзья переводчика” так называются слова иностранного языка, похожесть которых на слова родного языка может привести к конфузу. Как правило, мы чувствуем заимствованность того или иного слова в русском языке. Как правило, такое слово оказывается одинаковым для большинства европейских языков и, следовательно, включается в словарь эсперанто. Но если полагаться только на интуицию, то можно невольно попасть впросак.
Абажур lampo¦kloo; абзац alineo; бизнес negoco; бутафорский postia; бухгалтер libro¦ten¦isto; вокзал staci¦domo; газета urnalo; грим minko, ruo; дюйм colo; каркас truso; квартира apartamento, lo¦ejo; конфета bombono; лагерь tend¦aro; лозунг slogano; лоцман piloto; маршрут itinero; масштаб skalo; порт haveno; проспект avenuo; профилактика prevent(ad)o; район distrikto, region(et)o; ремонтировать ripari; репетиция prov¦ludo; тире halto¦streko; фамилия famili¦nomo; шедевр ef¦verko; штраф mon¦puno; шкаф ranko; школа lern¦ejo; шрифт tip¦aro; экипаж person¦aro, kaleo; экономить pari; эффективный efika.
Afero дело; akcento ударение; akurata пунктуальный; aventuro приключение; biskvito печенье; aso охота; detalo подробность; efektiva действительный; enketo расследование, дознание; ekonomio экономика; fenomeno явление; frukto плод; gazeto периодическое издание; gazo тюль, марля; familio семья; jubili ликовать; jugo иго, ярмо; kameno камин; komisio поручение; komuna общий; kravato галстук; kuri бежать; listo список; okazi случиться; pagano язычник; patrono покровитель; plafono потолок; planko пол; rajono искусственный шёлк; salo соль; sablo песок; severa суровый; sledo сани; standardo знамя; sola единственный; sudo юг; tato государство; uti сыпать; tempo время; toro факел; trudi навязывать, заставлять; turo башня; vetero погода. Наизусть заучивать этот список не надо, но внимательно ознакомиться с ним — полезно.
§96. Некоторые существительные русского языка имеют только форму множественного числа, а при переводе на эсперанто употребляется единственное число: брюки pantalono, ворота pordego, деньги mono, духи´ parfumo, ножницы tondilo, сумерки krepusko; сутки tago¦nokto, diurno; часы horloo; чернила inko. Бывает и наоборот — по-русски в единственном, а на эсперанто во множественном: ter¦pomoj картофель (< terpomo картофелина); pizoj горох (< pizo горошина); vin¦beroj виноград (< bero ягода); ferioj отпуск (< ferio отпускной день). Употреблять множественное число следует в соответствии со здравым смыслом!
§97. Русская глагольная частица -СЯ многозначна. При переводе на эсперанто необходимо понимать смысл описываемой ситуации. Рассмотрим несколько случаев.
a> Если действующее лицо сознательно направляет действие на себя, то уместно употребить при глаголе возвратное местоимение: Mi razas min Я бреюсь. i lavas sin Она моется.
b> Сочетаниеestas +ata применяется, если предмет подвергается действию со стороны другого предмета:Tiaj okazoj estas bone memorataj Такие случаи хорошо помнятся. В этом же случае можно употреблять и неопределёно-личное местоимениеoni: Oni bone memoras tiajn okazojn.
c> Суффикс -i-употребляется, если предмет несознательно или символически направляет дествие на себя, особенно если глагол означает переход в новое состояние: sid¦igi садить,усаживать sid¦ii садиться; Atenton! La pordoj fermias! Осторожно! Двери закрываются! (как бы сами сабой, автоматически)
> При взаимности употребляется местоименное сочетаниеunu la alian : Ili kisas unu la alian Они целуются. Взаимность также может передаваться с помощью приставки inter-: interani обменяться.
d> В значении “хотеться, получаться” уместно применение суффиксов -ebl- и
-em-: Отчего-то мне не спится Ial mi ne emas dormi, Ial mi ne sentas dormemon. Крокодил не ловится La krokodilo ne kapteblas.
e> На эсперанто частица -СЯ никаким особым образом не переводится, если в словаре можно найти готовый перевод, а смысл русского слова уже заложен в корне эсперантского слова: miri удивиться, oji радоваться, halti остановиться. Обратите внимание, что если к этим словам прибавить суффикс -ig-, то обратный перевод на русский язык получится без частицы -ся: mirigi удивить, ojigi обрадовать, haltigi остановить. Также не надо переводить частицу -ся, если русский глагол без неё означает то же самое, что и с ней: fumi дымить=дымиться, lerni учить(что-либо)=учиться(чему-либо), decidi решить(ся) (что-либо сделать), lumi светить(ся). А также, если русский глагол без чаастицы -ся совсем не употребляется: timi бояться, plai нравиться, esperi надеяться, peni стараться.
f> Иногда русское слово с частицей -ся переводится совсем другим эсперантским словом, если этого требует смысл: dorloti баловать (ребёнка) — petoli баловаться (шалить), reskribi переписывать — korespondi переписываться.
В сомнительных случаях рекомендуется пользоваться суффиксом -i-.
§98. Многоместные союзы располагаются таким образом, что их компоненты помещены в каждой части соединяемой конструкции: kaj...kaj и...и; nek...nek ни...ни; a...a либо...либо; u...u то ли...то ли; jen...jen то...то; ju...des чем...тем; se...do если...то; kiel...tiel как...так— и некоторые другие. Mi donacos al li kaj libron kaj ludilon Я подарю ему и книжку, и игрушку. Ju pli mi atentas, des malpli mi komprenas Чем больше я внимаю, тем меньше понимаю. Ju plu des pli Чемдальше, тем больше. Restas nek konsilo nek konsolo Не остаётся ни совета, ни утешения. Nekpeno nek provo donos lakton de bovo. u pro timo, u pro fiereco li nenion repondis То ли от страха, то ли из-за гордости он ничего не ответил. Jen flugil-tuante ondon, jen sagante la ielon, krias i — kaj nuboj adas ojon en la kri’ kuraa То крылом волны касаясь, то стрелой взмывая к небу, он кричит — и тучи слышат радость в смелом крике птицы.
Biografio de doktoro Zamenhof.
Ludoviko Lazaro Zamenhof, la atoro de Esperanto, naskiis la dek-kvinan de decembro de la jaro mil okcent kvindek-naa (1859) en urbo Bialystok (nun en Pollando). La familio Zamenhof estis kristaniinaj hebreoj. Liaj avo kaj patro estis lingvoinstruistoj. En Bialystok lois enerale kvar nacioj: poloj, rusoj, hebreoj kaj germanoj. Ludoviko de la infan¦ao komprenis iujn kvar lingvojn, kaj dum la gimnaziaj jaroj studis anka la francan, la anglan, la grekan kaj Latinon.
En la urbeto ofte okazis naciaj kaj religiaj konfliktoj, kaj e pogromoj, kiuj ege impresis la knabon. Li pensis, ke la naciojn malamikigas diverseco inter iliaj lingvoj kaj religioj. Tial li decidis krei netralan bazon, kiu helpus al la reciproka kompreno kaj estimo, — kaj li komencis ellaboradi du projektojn: netrlan lingvon kaj netralan religion. (Poste la vivo montris, ke la religia projekto “Helilismo” ne trovis al si istojn.)
En la ao dek na jaroj Ludoviko konatigis siajn gimnaziajn amikojn kun nova inventao — “Lingwe Uniwersala” (kiu estis pra¦varianto de nia nuna Esperanto) — kaj ian naskitagon la junuloj oje festis, e kantante himnon en tiu nova lingvo.
En la jaroj 1879-1885 li studis medicinon en la universitatoj en Moskvo kaj Varsovio, kaj fariis okulisto. La profesio neniam donis al li sufian panon, la tutan vivon li restis tre malria. Li plu prilaboradis sian ideon, provante traduki, verki kaj versi en la projektata lingvo, faciligante la gramatikon kaj vortaron.
Li fianiis en la jaro 1887 kun Klara Zilbernik (poste de tiu felia geedzeco aperis tri gefiloj: Adam, Sofia kaj Lidia). La bopatro interesiis pri la ideo de la bofilo, kaj donis sufian monon, kiu ebligis eldonadon de la unuaj brouroj pri la internacia lingvo. Finfine la kvardekpaa libreto kun titolo “doktoro Esperanto. МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЯЗЫК. Предисловие и полный учебник. Для русских” estis presita la 26-an de julio de la jaro 1887. Tiun daton la esperantistoj opinias la naskitagon de la lingvo. Dum kelkaj pluaj monatoj aperis anka lernolibroj por francoj, germanoj, angloj kaj poloj. La libretoj konsistis el antaparolo, priskribo de la alfabeto, gramatiko (16 reguloj) kaj vortareto kun malpli ol mil vortoj. La brouroj estis dis¦sendataj al diversaj fam¦uloj, societoj kaj libro¦vend¦ejoj. Balda revenis respondaj leteroj — jen ladaj, jen mokaj. Komencis aperi rondetoj kaj kluboj de esperantistoj, aperis unuaj verkistoj kaj pedagogoj, — la lingvo komencis vivi mem!
Dum la tuta vivo doktoro Zamenhof verkis kaj eldonis preska duoncenton da libroj kaj brouroj, originalaj kaj tradukitaj: la Malnova Testamento (el Biblio), la fabeloj de Andersen, “La Revizoro” de Gogol, “La Batalo de la Vivo” de Dickens, “Hamleto” de Shakespire, “Ifigenio en Tarido” de Goethe, “Georgo Dandin” de Moliere, “La Rabistoj” de Schiller k.t.p. Lia plej grava verko por esperantistoj estas “La Fundamento de Esperanto” (1905), kiu estis oficiale akceptita de la Unua Uniuverala Kongreso de esperantistoj en la kurorta urbeto Boulogne-sur-Mer en Francio.
Dum lia vivo okazis kvar Universalaj Kongresoj, kaj iam li estis honorata kontra lia modesteco. Zamenhof ne atis oficialajn ceremoniojn kaj estis timema anta granda publiko. Li ne volis esti posedanto de sia kreao, ar li klare komprenis, ke lingvo devas aparteni al iuj parolantoj kaj nur tiel i normale vivos kaj evoluos.
Zamenhof mortis la 14-an de aprilo 1917 en Varsovio okupita de germanoj, opiniante ke lia vivo pasis vane, ar la homaro ne lernis lecionojn de la paco kaj amikeco.
§99* В русском языке глаголу присуща категория вида — совершенного (что сделать?) и несовершенного (что делать?) — в зависимости от этого русские глаголы по разному спрягаются (например, глаголы совершенного вида не имеют форм настоящего времени). В международном вспомогательном языке такая грамматическая категория была бы излишеством, так как в 90% случаев видовое значение глагола бывает понятно из текста: Hiera mi legis dum la tuta vespero Вчера я читал весь вечер(несов.вид). Mi jam legis la tutan libron Я уже прочёл всю книгу (сов.вид). i kantas iumatene Она поёт каждое утро. i kantis tri kantoj Она спела три песни. — В этих примерах правильному переводу предложений нам помогает смысловое содержание их обстоятельств времени и количества. Некоторые эсперантские глаголы всё-таки обладают видовым значением: iri идти — veni придти, pasi пройти, seri искать — trovi найти, ludi играть — gajni выиграть, darigi продолжать — esi прекратить.
Ну а в остальных 10% случаев нам придётся воспользоваться грамматическими средствами, большинство из которых нам уже должно быть знакомо. Приставкаek- и суффикс-i- указывают на начало действия. Приставка re- указывает на повтор действия. Суффикс -ad- означает длительное или многократное действие. Суффиксы причастий употребляются для согласования времён — -ant- и -at- указывают на одновременность, -int- и -it- указывают на законченность, -ont- и -ot- означают предшествование: ekvidi увидеть, ojii развеселиться, ekinteresii заинтересоваться, reskribi переписать, vizitadi навещать, esti gajnonta выигрывать. В нашем распоряжении имеются также и другие приставки и полуприставки — el-, tra-, is-, for-, fin-, tut-, sat-, plen-: ellabori выработать, tralegi прочесть, iskanti допеть, formani съесть, finatendi дождаться, satdormi выспаться, plenkonstrui построить.
§100. В словообразовании действует принцип необходимости и достаточности: в состав производного слова следует включить все необходимые корни, приставки суффиксы и окончания и изъять те, без которых значение слова не изменится. Благодаря этому принципу можно строить слова покороче: rapideco rapido, organizao organizo, parolemeco parolemo, konatulo konato, timemulo timulo, evoluado evoluo.
С Л О В А Р И К