Азаматтарды рекет абілеттілігі.

Азаматтарды рекет абітеттілігі ы субъектілігіні екінші элементі болып табыладытан оан тмедегідей шытама беруге болады. Азаматты з рекеттерімен азаматты ытара ие болу жне оларды жзеге асыру, зі шін міндеттерді туызу жне оларды орындау абілеттілігі Азаматты Кодексті 17-ші бабы толытай крсетілген.

Азаматты рекет абілеттілігіні маыздылыы сонда, ол з рекеттеріні нтижесіде белгілі зады салдарды пайда болатынын тсіну. Сонымен атар, з рекеттеріні нтижесіде келтірілген зиянны орнын да зі толтыру ммкіншілігі, яни айтанда, рекет абілеттілігін тек келісімдер жасау жне олар шін жауап беру ана тсінгеніміз жн, йткені азаматта рекет абілеттілігімен бірге зі келтірген зияды теу ажеттілігі де бір мезгілде пайда болады.

Азаматты толы рекет абілеттілігі кмелеттік жаса толаннан кейін, яни 18 жаса келген кезден бастап пайда болады. За жаттарында 18 жаса толмаан азамат некеге тран кезден бастап, толы клеміде рекет абілеттілігіне ие болады. Он сегіз жаса толаннан со азамат азаматты айналымны толы атысушысы болып саналады. Егер за жаттарында згеше кзделмесе, барлы азаматтарды рекет абілеттілігі те болады.

рекет абілеттілігі шектеуді екі трі бар:

1. рекет кабілеттілігін табии трде шектеу;

2. рекет абілеттілігін сот орыдарыны шешімі негізінде шектеу.

рекет абілеттілігін табии трде шектеу азаматты жасына байланысты. Сйтіп, азаматты ы теориясыда алыптасан ережелерге байланысты рекет абілеттілігін ш трге белуге болады. Толы жартылай (ішінара) жне шектеулі рекет абілеттілігі.

Жеке тланы жеке заы кптеген коллизиялы мселелерді шешу шін олданылады. Мысал ретінде жеке тланы рекетабілеттігіні коллизиялы мселелеріне тоталайы. Бізді занамамызда жеке тланы рекетабілеттігіне атысты арнайы ережелер кзделген. рекет абілеттілік дегеніміз-азаматты з еркімен ытар мен міндеттерді иелену мен жзеге асыру, зіне азаматты міндеттер тудыру мен оларды атару, зіне азаматты міндеттер тудыру мен оларды атару. рекетабілеттікке байланысты коллизиялы мселелерді туындау себебі-рекетабілеттігіні пайда болу жасы мемлекеттерде трліше орнатылады. Негізінен рекетабілеттікті коллизиялы мселелері тланы жеке заына сйкес шешіледі. Сондытан, жеке заына сйкес рекетабілеті болып танылатын тла, баса мемлекеттерде де рекетабілетті деп саналуы тиіс. Ал, жеке заына сйкес рекетабілетсіз деп танылуы міндет емес. Азаматты кодексіні 1095-бабыны 2-пунктіне сйкес, жеке тланы ммілелерге жне зиян келтіруден туындайтын міндеттемелерді ел заымен аныталады.

ыты жрдем туралы шарттарда жеке тланы рекет абілеттігі азаматты заымен аныталады. Ал са трмысты ммілелерді жасаан кезде тланы рекетабілеттігі мміле жасаан ел заымен аныталады.

Азаматты кодексті 1095-бабыны 5-пунктінде жеке тланы рекетабілетсіз жне рекетабілеттігі шектеулі деп тану сот еліні заына баынады. Халыаралы шарттарда кейде бл мселе згеше шешілуі ммкін. ыты кмек туралы шарттара сйкес тланы рекетабілетсіз немесе рекетабілеттілігін шектеу негіздері белгілі болса, ол тланы азаматты сотын ескертуі тиіс. Егер ш ай ішінде азаматтыыны соты істі бастамаса, не з пікірін білдірмесе, онда трылыты жер соты з еліні занамасына сйкес рекет абілеттікті шектеу немесе одан айыру туралы істі арауа ылы, біра егер шетелдікті азаматты занамасында сондай негіздер кзделсе ана. Сот шешімі міндетті трде шетелдікті азаматты сотына жіберіледі.

Тура сол бапта жеке ксіпкерлікке байланысты коллизиялы мселе шешіледі. Жеке тланы жеке ксіпкер болу абілеттілігі жне сонымен байланысты ытар мен міндеттер жеке тланы жеке ксіпкер ретінде тіркелген ел заымен аныталады. Тіркелу мемлекеті болмаан жадайда, жеке ксіпкерлік ызметті басым жзеге асыратын ел заы аныталады. Тіркелу мемлекеті болмаан жадайда, жеке ксіпкерлік ызметті басым жзеге асыратын ел заы олданылады. Жеке тланы есімге байланысты ытыры, оны орау мен олдану оны жеке заымен аныталады.

ораншылы пен аморшылыты орнату мселесінде де жеке тланы жеке заы олданылады: кмелетке толмаан, рекетабілетсіз немесе рекетабілеттігі шектеулі кмелетке толмаандарды стінен ораншылы пен аморшылыты орнату сол орнатылуы тиіс тланы жеке заымен аныталады. ораншыны ораншылыты не аморшылыты алу міндеті сол тланы жеке заымен аныталады.

Ал мрагерлік атынатарды коллизиялы мселелерін Азаматты кодексті 1121, 1122-баптары жеке за арылы шешеді. Мрагерлік атынастар мрадарды соы траты тру ел заымен аныталады, егер мрадар мрасында азаматты заын крсетпесе. Тланы мраны ру мен оны жою абілеттігі, мраны нысаны мен оны жою актісі мрадарды мраны ру кезіндегі соы траты тран ел заымен аныталады, егер ол з азаматтыыны заын тадамаса.