Артаю мен артты шаа сипаттама берііз.
Леуметік геронтология: мазмны мен тсінігіне анытама берііз.
леуметтік геронтология – бл егде жне арт адамдарды леуметтік-демографиялы, леуметтік-этникалы, леуметтік-саяси, леуметтік-психологиялы, жне леуметтік-трмысты проблемаларын шешу мен зерттеумен айналысатын ылым.
2.артаю леуметтік-демографиялы процесс ретінде: леуметтанулы талдау жасаыз.
Соы 50 жылда соытан кейінгі жылдары экономикалы, медициналы, ылыми-техникалы, мдени жетістіктер арасында, маызды леуметтік-экономикалы табыса жеткен барлы мемлекеттерде жаа демографиялы былыс пайда болды – Трындарды артаюы. Яни бл демографиялы артаю, халыты жалпы рылымындаы егде адамдарды саныны кбеюіне негізделген.
Демографиялы артты – трындарды прогресті кйі, йткені ол оамны экономикалы жне леуметтік дамуыны жоары дегейінде ана ммкін. леуметтік геронтологияны маызды рамы ДЕМОГРАФИЯ - зіне санды дістер тн, трындарды рамы мен оны айматы орналасуын, оларды згерісін, бл згерістерді себеп-салдарын, леуметтік-экономикалы процестер байланысын, трындарды кбею задылытарын ашатын ылым.
Трындар – бл наты бір аймата мір сретін адамдар жиынтыы. Халыты кбеюі – бл халы озалысыны ш трі нтижесіндегі рпаты рашан жаару процесі:
- Жаратылыс (туу мен луді зарарекет салдары);
- Механикалы немесе миграциялы (айма арасында адамдарды озалыс салдары);
- леуметтік (адамдарды бір леуметтік топтан екінші бір топа ту салдары).
Трындардаы динамикалы згерістерді талдау шін детте келесі крсеткіштерді кешені олданылады:
· трындар саны;
· трындар тыыздыы;
· трындарды жасаралы рылымы;
· трындарды жынысты рылымы;
· трындарды білімдік рылымы;
· трындарды отбасылы рылымы.
артаю мен артты шаа сипаттама берііз.
| · 4.Жас бойынша зейнеткерлерді зейнетаымен амтамасыз ету ерекщеліктеріне талдау жасаыз |
| Республикамызды барлы азаматтарын мемлекеттік зейнетаымен амсыздандырылу мселелері немі ызытырады: зейнеткерлікке алай дрыс шыу керек, болжамды зейнетаы тлемдеріні млшерін алай есептеуге болады жне жалпы зейнетке шыан азаматтарды мемлекеттік олдау алай іске асырылады? азастан Республикасындаы зейнетаымен амтамасыз ету туралы барлы сратара нерлым толы жауапты осы мааладан табасыз. Кпшілігімізге белгілі боландай, бізді республикамызда жмыс беруші немесе салымшыны зі ерікті негізде аударылан зейнетаы аударымдарыны есебінен зейнетаы тлемдері кзделген. Елді р азаматы алатын зейнетаы р азамата мемлекеттен кепілдендірілген базалы зейнетаы жне зейнетаы аударымдарынан (немесе ерікті жарналардан), сондай-а зиянды немесе ауіпті ндірісте жмыс істейтін немесе экологиялы апат жне т.б. орындарда тратындара р трлі стеме аылардан трады. ЗейнетаыныР аумаында траты тратын Р азаматтары, шетелдіктер жне азаматтыы жо адамдар ала алады · Р зейнеткерлік жас · Ерлерге арналан зейнеткерлік жас 63 жастан, йелдер шін – 2018 жыла дейін 58 жастан басталады. «азастан Республикасында зейнетаымен амсыздандыру туралы» Р Заыны 11-бабына сйкес 2018 жылдан бастап йелдерді зейнеткерлік жасы 2027 жыла дейін жарты жыл сайын 63 жаса жеткенше ктерілетін болады. Осылайша, 1964 жылы туан йелдер зейнеткерлікке ерлермен бірге 63 жаста шыады. йелдерді зейнеткерлік жасыны кезедеп лаюы: · 2018 жылы 1 атардан бастап - 58,5 жаса жеткенше; · 2019 жылы 1 атардан бастап - 59 жаса толанша; · 2020 жылы 1 атардан бастап – 59,5 жаса толанша; · 2021 жылы 1 атардан бастап – 60 жаса толанша; · 2022 жылы 1 атардан бастап – 60,5 жаса толанша; · 2023 жылы 1 атардан бастап – 61 жаса толанша; · 2024 жылы 1 атардан бастап – 61,5 жаса толанша; · 2025 жылы 1 атардан бастап - 62 жаса толанша; · 2026 жылы 1 атардан бастап – 62,5 жаса толанша; · 2027 жылы 1 атардан бастап – 63 жаса толанша. · 1949 жылы 29 тамыздан 1963 жылы 5 шілдеге дейін (5 жылдан кем емес) экологиялы ауіп айматарында тран, Семей ядролы сынаында ядролы ару сынатары салдарынан зардап шеккен азаматтар зейнетаыа нерлым ерте шыуа ылы: · ерлер – 1998 жылы 1 атардаы жадай бойынша 25 жылдан аз емес ебек тілі боланда 50 жасатолуы бойынша; · йелдер – 1998 жылы 1 атардаы жадай бойынша 20 жылдан кем емес ебек тілінде 45 жасатолуы бойынша.Зардап шеккендерге тленетін барлы темаылар туралы нерлым толыыра «Экологиялы апат айматарында тратын адамдара темаылар» мааласынан біле аласы.азастанда ынтыматасты (ебек), жинатау жйесі жне базалы зейнетаыдан тратын аралас зейнетаы жйесі ызмет етеді. 18.06.2014 жылы "2030 жыла дейінгі азастан Республикасындаы зейнетаы жйесін рі арай жаырту концепциясы туралы" азастан Республикасы Президентіні №841 Жарлыына ол ойылды. · Мемлекеттік базалы зейнетаы · 2014 жылы 9 983 тегені райтын мемлекеттік базалы пенсия зейнеткерлікке шыан барлы азаматтара ебек тіліміне жне брын жргізілген аударымдарына арамастан сынылады. Басаша айтанда бндай зейнетаыны «Президенттік зейнетаы» деп атайды. Яни егер сіз осы жылы зейнеткерлікке шысаыз, сізді зейнетаыызды бірінші осылышыыз 9 983 тегеге тееледі (жыл сайын сома згереді).Ебек тілі бойынша зейнетаы (тек 1998 жыла дейін жмыс істеген азаматтар шін ана)Ынтыматасты зейнетаы тлемдері зейнетаы жинатарына жне жмыс тіліне байланысты есептеледі. Зейнетаыны есептеу шін ызметкерді пайдасына зейнетаы аударымдары 1998 жыла дейін жргізілмегендіктен 1998 жыла дейін жмыс істеген азаматтара тек жмыс тілі ана ескеріледі. Занамаа сйкес жмыс тілі 1998 жыла дейін мыналарды рауы тиіс: · ерлерге - 25 жастан; · йелдерге - 20 жастан. · Зейнетаыны есептеуде толы жмыс тілі ескеріледі. Жасы бойынша ынтыматасты толы зейнетаы алай таайындалады? 3 фактор ескеріледі — жасы, 1998 жыла дейінгі жмыс тілі жне кез келген 36 ай шін (3 жыл) атарынан аударымдары. Ерлер шін де йелдер шін де аз жмыс тілінде бар жмыс тіліне пропорционал жргізілетін болады.Яни сізде 1998 жылды 1 атарында 6 айдан арты жмыс тілі болса, онда сіз екі жйеден зейнетаы алатын боласыз – ынтыматасты (мірлік), ол 1998 жылды 1 атарына дейін рекет етті жне азірге дейін рекет ететін жинатау. Егер сіз 1980 жылды 1 атарына дейін тусаыз, онда сізде 1998 жылды 1 атарында кем дегенде 6 ай болуы тиіс. Егер 6 айдан аз жмыс тілі болса, онда ынтыматасты зейнетаы есептелмейді.ЗТЖМО зейнетаы тлемдерін есептеуге арналан табыс 41 АЕК аспайды. Яни 2015 жылды 1 атарында бл келесіні райды: 1 982 теге х 41 = 81262 теге.Басаша айтанда, егер сізді орташа айлы табысыыз 3 жыл (36 ай) шін 81262 тегені райды, сіз е кп ынтыматасты зейнетаыны ала аласыз. Егер сізді табысыыз аз болса, онда сйкесінше ынтыматасты зейнетаы сйкесінше азаяды. · Жасы бойынша жрдемаы · Жасы бойынша жрдемаы е тменгі кнкрісті 0,5 млшерінде тленеді, яни 2014 жылы жадай бойынша - 0,5*19 966 = 9 983 теге.Жасы бойынша жрдемаы андай жадайларда тленеді? Егер азамат зіні жмыс тілін жаттамалы растай алмаанда немесе 1998 жылы 1 атара дейін 6 айдан кем емес боланда осындай адамдара мемлекет жасыны келуіне байланысты жрдемаы тлейді. мірлік жадайларды негізге алар болса, жрдемаыны бл трін брын 53 жаста зейнеткерлікке шыанда кп балалы аналар алды, бдан рі 58 жаса толан кезде жмыс тілі бойынша айта есептеу жргізілді жне толы зейнетаы тленетін (базалы, жмыс тілі бойынша жне зейнетаы аударымдары бойынша), біра «Зейнетаымен амсыздандыру туралы» Р Заындаы жаалытара байланысты йелдерге бл жадайларда аталмыш жрдемаы тленбейді, ал зейнеткерлікке шыуда жмыс тілі, зейнетаы жинатары жне базалы зейнетаы негізінде есептеледі. · 5.за мір сру: леуметтік жне индивидуалды байланысын анытаыз |
| · Бл сраа тсінбедім.Сол шін тапанымды оя салдым. · Дниежзіндегі елдерді экономикасыны дамуында негізгі рлдерді бірін атаратын топты бірі – аа рпа, арттар. арттар бірінші кезекте жалдамалы ебекті кілдері ретінде негізгі ресурс кзі болып табылады. арттар деп – адам организміні ммкіншілігіні, денсаулыыны, аыл-ой абілетіні, аза ызметіні тмендеуіні басталан кезеін айтамыз. Бкіллемдік денсаулы сатау йымыны жіктеуіне байланысты артты бірнеше кезеге блінеді: Егде жас – ерлер шін 61-71 жас, йелдер шін 65-74 жас;· артты жас – ерлер шін 71-90 жас, йелдер шін 74-90 жас;· за мір сру жас шамасы – 90 жылдан астам. леуметтанушылар адам· міріндегі мндай жастарды «шінші жас кезеі» деп атаса, демографтар «шінші» (60- 75) жне «тртінші» 75-тен жоары жастарды есептейді [1]. артты шатаы маызды мселелерді бірі – арттарды леуметтік белсенділігін сатап алуы. леуметтік белсенділік – мселелерді шешуге саналы трде баытталан іс- рекет. леуметтік белсенділік арылы жеке адамны мдени дрежесіне, білім дегейі мен икемділігіне, оршаан ортамен арым-атынасына мн беруге болады. леуметтік белсенділікті тмендігі адамдарды оамды орта іс-рекеттерден тыс аландыын, білімсіздігін жне жігерсіздігін крсетеді. оамдаы згерістер адамдарды леуметтік белсенділігіне тікелей байланысты болып келеді [2]. леуметтік белсенділік – адамны отбасыны, оамны, мемлекетті міріне араласу дегейі, леуметтік позициялы крінісі. леуметтік белсенділікті ке тарап, ныаюына оамдаы басару жйесі, іс-рекетті шектен тыс баылау т.б. кері сер етеді. леуметтік белсенділік оамны тпелі кезеінде жаа объективті жадайлар алыптасып, оны жзеге асыру бадарламасы аныталанда халыты сипат алады. Тланы леуметтік белсенділігіні келесі трлері бар: · оамды-саяси атынас саласындаы леуметтік белсенділік – тланы саясата, · мдениетке ызыушылы дегейін жоарылатуы жне оамды саяси йымны жмысына араласуы; мдениеттегі, бос уаытты ткізу саласындаы леуметтік белсенділік – тланы· бос уаытын олдану дегейі, денсаулыы мен демалыса деген атынасы, рухани потенциалын жоарылатуы, болаша рпаа трбие берудегі атынасы; леуметтік-экономикалы атынас саласындаы белсенділік – тланы ксібін,· ебегін наты орындауына байланысты. леуметтік белсенділікті арт адамда байалатын трлері: ебектік белсенділік – жалаы тленетін кез келген ксіби ызмет немесе· жмысбастылы; оамды-саяси белсенділік – рухани анааттанушылы, зін оамны толы,· те ылы мшесі ретінде сезінуі; бос уаытты белсенділік – егде адамдардаы мірге деген ызыушылыты· саталып алуы; отбасылы-трмысты белсенділік – отбасы аясындаы арттарды рліні,· ызметіні болуы [3]. Белсенді мір сретін, жалпы андай да бір салада ызмет атаратын зейнеткерлерді келесідей топа блуге болады: 1. Жмыстан айырылып алуа орады, сондытан жмыса барады; 2. зін жмыстан шыармайтынын біледі, сондытан зіне сыраттанып алуа ммкіндік береді; 3. зін іс-рекетсіз, ебек белсенділігінсіз елестете алмайтын зейнеткерлер: жмыса, тіпті, сыраттанып трса да шыады, себебі йде отырса ауруы одан сайын асынып кетеді деп ойлайды. азіргі оамдаы арттарды орны мен рлі келесі факторлара: ксіби белсенділігіне, тлалы ммкіншілігіне, ызыушылыына, физикалы белсенділігіне, мір сру лгісі мен шартына байланысты аныталады. «арттарды леуметтік белсенділігі, зін-зі жетілдіруі» мселесі бойынша «Бауыржан» айырымдылы орыны аржыландыруымен Алматы аласында арттар арасында жргізілген социологиялы зерттеуімні (2013 ж.) орытындысына талдау жргізсем: Сіз белсенді мір сресіз бе? Бл сра бойынша зерттеу нтижесі келесідей крсеткішті анытады. Зерттеу нтижесі бойынша Алматы аласыны зейнет жасына жеткен трындарыны жартысынан астамы 54,3% белсенді мір среді. Олар белсенді мір сретіндерін дене шынытырумен айналысатындытарымен, газет, кітап оитындытарымен жне т.б. крсетеді. Зейнеткерлерді 45,7%-ыны леуметтік белсенділігі тмен. леуметтік белсенділігі тмен зейнеткерлерді 1/2-і арттар йіні трындары. Денсаулыты нашар болуы, материалды аражатты жеткіліксіздігі зейнеткерлерді белсенді мір сруіне рсат етпейді. Айта кетерлік жадай, зерттеу арттар йі мен трылыты з йінде тратын трындара жргізілгендіктен, бл екі трлі жадайда мір сретін зейнеткерлерді ішіндегі белсенділігі тмен респонденттерді кпшілігі арттар йіні трындары. арттар йі зейнеткерлеріні белсенді мір сруіне кедергі келтіретін нрсе: оларды жалызбастылыы, яни, «жалызбасты арттар ешкімге керексіз боландытан» белсенді мір сру ажет емес деп есептейді. Ал, трылыты йде тратын зейнеткерлерде отбасы бар боландытан, леуметтік задылы ретінде салыстырмалы трде біршама белсенді мір среді. Оларды балалары жне немерелері мірі арттарды егде жастаы белсенді мір сруіні мні болып табылады. Сауалнама жргізу барысында Алматы аласыны арт трындарыны басым кпшілігі «леуметтік белсенділік» ымын толыанды тсінбейтіндігі аныталды. «Егер де, сіз белсенді мір сретін болсаыз, оны алай крсетесіз?». Бл сраты нтижесінде Алматы аласыны зейнеткерлеріні белсенді мір сру бейнесі – дене шынытырумен айналысу 7,3%, р трлі йірмелерге атысу 3%, теледидар кру 41,7%, ызмет атаратындар 1%, зейнеткерлерді алан 47%-ыны леуметтік белсенділігі тмен. арт адамдарды ебек белсенділігі барлы уаытта, адам ркениетіні дамуындаы кезедерде де оамды, мемлекеттік мнге ие болды. ткен жз жылдыта, 90 жылдарды басында экономикалы дамыан елдерде арт адамдарды мірлік ажеттіліктерін анааттандыру туралы мселе ктерілген болатын. 1994 жылы Б арттарды оамдаы орнын, рлін сатап алу шін зерттеушілерге оларды мір сру сапасын, мобильділік ммкіншіліктерін жоарылату жне психологиялы жадайын, саясатты психологиялы трыда алай сер ететінін, адам ндылытарын сатауды зерттеуді сынылды. ІІ Дниежзілік ассамблеяда Б (Мадрид, 2002 ж.) арт адамдар мселесі жайында «артаю процесін кедейшілікпен крес мселесімен те ою керек» деген орта шешім абылданды. арт адамдар тек ана леуметтік амсыздандыру объектісі ана емес, сонымен атар, арттар – экономикалы саясат пен оамны леуметтік дамуымен тыыз байланысан субъект [4]. Кейінгі жылдары арт адамдарды экономикадаы жне нарытаы ебек белсенділігі айтарлытай назар аудартып жр. Алматы аласы бойынша зейнеткерлерді ебек белсенділігін анытау масатында келесі сра ойылды. Зейнет жасына шыаннан кейін андай да бір салада ызмет атардыыз ба? Зерттеу нтижесі бойынша, зейнет жасына жеткеннен кейін арттарды 32%-ы ртрлі салада ызмет атаран. Зейнеткерлерді ызмет атаруына себепші болан жадайлар: олар секілді тжірибелі, белсенді мамандар мекемеде ажет боландытан, мекеме басшысыны тініші арылы, материалды аражатты жеткіліксіздігіне байланысты. Зейнеткерлерді 68%-ы зейнет жасына шыаннан кейін еш жерде жмыса тра алмаан немесе жмыс атаруа ешандай да себеп болмаан. Зерттеу нтижесінен Алматы аласыны зейнеткерлеріні шамамен 1/4-іні ана зейнет жасынан кейін белгілі бір салада ызмет атаруы ебек белсенділігіні тмендігін крсетеді. · 6.Егде жне арт адамдара леуметтік ызметті принциптері, формалары, йымдастыру арасындаы байланысты крсетііз |
азастан Республикасындада арт адамдар мен мгедектер азастан Республикасыны Конституциясы бекіткен, сондай-а рамына баса за абылдаушы актілер кіретін республика конституциясы бекіткен леуметтік-экономикалы жне жеке ытара ие. Алайда, арт жне мгедек адамны леуметтік статусыны оамды жне ебек ызметіні тотауына; ндылы ориентирлеріні трансформациясына, мір салты мен арым-атынасына леуметтік-трмысты жне психологиялы жаа шарттара бейімделуді иындыына байланысты згеруі айтарлытай леуметтік мселелерді туындатады. арт адамдар мен мгедектерді мір ызметіні шектелуі – е ткір мселе болып табылады. мір ызметіні шектелуі барысында адамда зіне ызмет крсету ммкіндігіні, имыл-озалысыны, жн сілтеуіні, арым-атынасыны, з мінез-лына баылау жасауыны , сондай-а ебек ызметімен айналысу ммкіндігіні болмайтындыы байалады.Бл мселені шешуде бірінші дегейдегі маынаа арттар мен мгедектерге леуметтік кмек пен леуметтік реабилитация жйесі жоары дегейге жетіп отыр. леуметтік реабилитация леуметтік-экономикалы, медициналы, юристік, ксіби жне баса шаралара келеді. Олар ажетті шарттарды амтамасыз етуге жне осы топтарды оамда толыанды мірге келуіне баытталады.арт адамдар мен мгедектерді леуметтік орауды рамды элементі – за абылдаушы кімет бекіткен леуметтік кепілдеме есебімен, леуметтік амтамасыз ету бойынша ызмет немесе жеілдік трінде, ашалай немесе табии формада амтамасыз ету. Оан ереже бойынша, зейнетаы мен жрдемаыа периодты жне бір мезгілде осымша тлем осы категориялара дифференцияланан, адресті леуметтік олдау крсету масатындаы ызмет табии сома, жаымсыз леуметтік – экономикалы шарттара келетін критикалы мірлік жадайларды жойылуы немесе бейтараптылыы кіреді.
Сонымен, леуметтік амтамасыз ету дстрлі формасын жеткізу: ашалай тлем (зейнетаы, жрдемаы); табии амтамасыз ету; ызмет пен жеілдік, ызмет крсетуді стационарлы жне стационарлы емес трі - леуметтік кмекті шыл формасында ебекке абілетсіздерге, азастанны мтаж азаматтарына беріледі. арт адамдара леуметтік кмекпен амтамасыз ету рамына зейнетаы мен ртрлі жрдемаы, жергілікті арнайы леуметтік орау орган мекемелеріні арттар мен мгедектерге ызмет крсетуі жне оларды асырауы; ротездеуі; мгедектерге жеілдік; йсіздерге кмек крсету.леуметтік амтамасыз етуді мемлекеттік органдар, ксіпорындар, жеке адамдар ебек етушілер есебінен жасайды. Соы жадайда фондтан тлеу ебек салымы немесе стажы арылы емес, тлем клемі арылы аныталады. Мндай тжірибе батыс елдерінде ке таралан.1995 жылы леуметтік орау жйесінде бізді елімізде арт адамдар мен мгедектерге арналан 959 стационарлы мекеме, 700-ден аса леуметтік ызмет орталыы, йде леуметтік кмек крсететін 900 блім, сонымен атар, баса да леуметтік кмек крсететін мекемелер атары (психолого-педагогикалы, шыл психологиялы кмек жне таы баса) болды.леуметтік ызметті е ке дамыан жерлері Тараз аласында барлыы 140 арт адам бар. Оларды 28 адамы азатар. Алматы алалы арттар мен мгедектер интернат йі бар. Оны ашыланына 37 жыл, 120 арт бар.Автор жмысты мазмны леуметтік ызмет орталыын (арт жастаы жне мгедек азаматтар шін) арастыруды сынады.Оан бірнеше блімдер кіреді.Кндізгі блімде (кемінде 30 зейнеткер мен мгедектерге есептелген) таматану, медициналы жне мдени ызмет крсету йымдастырылады.осымша шаруашылыта немесе шеберханада шамаа ша ебек ызметіне атыстыру арастырылан.Уаытша болу блімі (кемінде 15 адама есептелген) емдеу-сауытыру жне реабилитациялы шараларды, мдени жне трмысты ызмет крсетуді, тулік тамапен амтамасыз ету шартын жзеге асырады.йде леуметтік кмек крсету блімінде (ол алада 120 адама, ауылды жерде 60 адама ызмет крсетеді) немі немесе уаытша (6 айа дейін) зейнеткерлер мен мгедектерге, басаны кмегіне мтаж адамдара (аылы немесе аысыз трде) йде леуметтік – трмысты ызмет крсетеді.йде леуметтік крсетуді негізгі тапсырмасы ебекке абілетсіз азаматтарды, йде ызмет крсетуге мтаждарды табу болып табылады.леуметтік кмек орталыыны шыл ызметі ызметті ке тізімін арастырады. Тегін асты тамаа немесе азы-тлік жиынына мтаждарды амтамасыз ету; киіммен, ая киіммен жне бірінші ажеттілікпен амтамасыз ету, р трлі материалды кмек крсету; уаытша баспана алуа кмектесу; шыл психологиялы кмек, соны ішінде «сенім телефоны» арылы: з компенсациясында юристік кмек крсету; регионды жне баса ерекшеліктермен шартты кмекті баса трлерін жне формаларын крсету.арт адамдарды адресті орау азастанда айтарлытай дадарысты жадайда. Ол біріншіден е кп ажетсінулерге: жалыз басты зейнеткерлерге, мгедектерге, 80 жастан жоарылара крсетіледі.Бізді еліміздегі леуметтік зерттеулер арттара жаымды жадайды амтамасыз етуді негізгі баыттары: зейнетаыны ктерілуі, зейнеттік амтамасыз етуді жоары дегейге жетуі, олара йде ызмет крсетуді дамыту арттара арналан йлерді кбеюі жне мір сру жадайыны жасаруы.азіргі мемлекетте леуметтік амтамасыз етуді басты баыттарыны бірі зейнеткерлік амтамасыз етуді жоарлауы болып табылады.арттара леуметтік-трмысты ызмет етушіге баса назар аудару керек. Бл жерде, зіне ызмет ету абілетін жоарлатандытан арнайы жайлы ая киіммен, киіммен, арт адамдара кшедегі озалыстарды жеілдететін, й шаруасын жргізетін, кейбір гигиеналы процедураларды орындайтын ртрлі рал-жабдытармен амтамасыз ету.Бл мселені шешу шін, архитектуралар, дизайнерлер, гереонтологтар баяыда-а осыан сйкес трмысты техника жасап шыаратын перспектива баыттарын анытаан.Бл сыныстар мыналарды туындауына келеді.
- тама дайындауда операцияларды бадарламалайтын автоматтандырылан асханалы комплекстер.
- Тсек тартып жатып алан аурулара арауда кптеген тететіктер жйесі жне олара санитарлы-гигиеналы кмек крсету.
- арттарды жасерекшелік спецификасы тіркелген бастаманы тазалайтын арнайы жина жне механизмдер, сондай-а арт адамдара трмысты іс-рекетті ауіпсіздігін жоарлататын жне олара жайлы тиетін арапайым, біра те керекті рылымдар.
- арт адамдара ванна абылдауа арналан тталы жне тірегіш тта жйесі.
- Ая киімді киетін арнайы тіреулер.
- Табалдарыты орнына жалпа пондустар ою.
сыныстар жасы, алайда бізді елімізде олар анааттанарлысыз жадайда жзеге асады.
Бізді елемізде 1986 жылдан бастап, рамына йде леуметтік кмек крсетумен атар, тіпті жаа блімдер кндіз келіп кететін блімдер кіретін зейнеткелерге ызмет кресету орталыы деп аталатын орталытар ашыла бастады.Мндай блімдерді йымдастыруды масаты – жанясымен бірге тратын немесе жалызбасты арттарды олыбос кездеріне арналан зіндік орталытар жасау. Мндай блімдерге адамдар таерте келіп, кешке йлеріне айтады деп арастырылан: олар кні бойы жайлы ортада болуа, арым-атынас жасауа, уаытты маыналы ткізуге, ртрлі мдени іс-шаралара атысуа, бір мезгіл тама жне керек болан жадайда дрігерге дейінгі медициналы кмек алуына ммкіндік алады.Мндай блім ызметтеріні негізгі тапсырмасы арт адамдара жалыздыты ткеруіне, тйы мір сру салтына, жаа маыналарды пайда болуына, белсенді мір сруіні алыптасуына кмектесу болып табылады.Басында мндай орталытар арттара арналан интернат-йлерінде пайда болды, йткені бл мекемелерді келушілерді ысты тамапен амтамасыз ететін жабдыы бар, блімге сйкес алаы бар.Блім кніне 25-50 адама есептеген. Алашында блімде уаыт ткізу уаыты шектелмеген еді. Тамаа тлейтін аша зейнетаы байланысты ртрлі болды.Алашы орталытар ашылан кезде оларды келіп кету уаыты белгіленбеді. Біра, бл мекемелерді тжірибесі оларды зейнет жасындаылары арасында йгілі етті, блімге кндіз келіп кеткісі келетіндер кбейді. Орталыты ызмет крсету зонасында тратын жне блімге келіп кетуге арыз беріп тіркелген зейнеткелерді санына арап, кптеген территорияларда жыл бойына барлы олдаушылар орталыта 2 немесе одан да кп рет болу шін, бір топ жиналатын мерзім есептелді.
Егде жастаы трындарды леуметтік орауды принциптері, трлері, зады-ыты негіздерге талдау жасаыз
леуметтік орау — бл мірлік ажетті игіліктерді белгілі бір дегейін (артты, денсаулы жадайына, асыраушысынан немесе жмысынан айырылуына жне баса да зады негіздерге байланысты экономикалы белсенділік крсете алмайтын) жне тиісті аы тленетін ебекке атысу арылы зін амтамасыз ете алмайтын азаматтара белгілі бір жасы трмыс дегейін амтамасыз ету шараларыны жйесі. Жалпы науастара уаытша ебекке жарамсыз болып аланда леуметтік жрдемаы таайындалады. леуметтік жрдемаылар, сондай-а жктілікке жне бала тууа байланысты, тікелей перзентханадан бала асырап алан йелдерге (еркектерге) таайындалады. Бл жадайда леуметтік жрдемаы бала асырап алан кннен бастап баланы туанына 56 кн ткенге дейінгі барлы кезеге таайындалады.
Егде адамдарды леуметтік орау проблемалары 1948 жылдан бастап Б-да бірнеше рет аралуда, онда «егде адамдарды ытары туралы декларация» дайындалды.арт адамдарды леуметтік орауды рамды элементі – за абылдаушы кімет бекіткен леуметтік кепілдеме есебімен, леуметтік амтамасыз ету бойынша ызмет немесе жеілдік трінде, ашалай немесе табии формада амтамасыз ету. Оан ереже бойынша, зейнетаы мен жрдемаыа периодты жне бір мезгілде осымша тлем осы категориялара дифференцияланан, адресті леуметтік олдау крсету масатындаы ызмет табии сома, жаымсыз леуметтік – экономикалы шарттара келетін критикалы мірлік жадайларды жойылуы немесе бейтараптылыы кіреді. арт адамдарды леуметтік олдауды натылы шаралары:
· арт адамдара атысты лтты саясат негізінде, осыны нтижесінде халыты буындары арасындаы байланысты ныайту;
· айырымдылы крсеткен йымдарды олдау;
· арт адамдарды экономикалы кзелістерден орау;
· арттара арналан мамандандырылан мекемелерде тратын мір сру дегейін жоарлату;
· . Егде адамдарды дамуа атысуы.
· Ересек жаста денсаулы орау мен л-ауатты амтамасыз ету.
· олайлы жадай жасау.
арттарды леуметтік олдау мен орауа, оларды экономикалы, саяси жне баса да ытары мен бостандытарын іске асыруды те ммкіндіктерін амтамасыз ету мен азастан Республикасыны Конституциясында, сондай-а халыаралы ыты жалпы танылан аидалары мен нормаларында кепілдік берілген. арттарды леуметтік орау шараларыны бірі жаса артты келіп немесе жоалан арекетін зіне-зі ызмет ету жалпы ызметті ртріне абілетін алпына келтіруге жне орнын толтыруа баытталан медициналы, психологиялы, педагогикалы, леуметтік-экономикалы іс-шаралар кешенін тратын, сондай-а арттарды толыанды мір сруіне ммкіндік беретін рі оларды ытары мен абілет, ммкіндіктерін іске асыруын амтамасыз етуін оалту болып табылады. арт адамдара леуметтік орауды рамына зейнетаы мен ртрлі жрдемаы, жергілікті арнайы леуметтік орау орган мекемелеріні арттар мен мгедектерге ызмет крсетуі жне оларды асырауы; протездеуі; мгедектерге жеілдік; йсіздерге кмек крсету. леуметтік амтамасыз етуді мемлекеттік органдар, ксіпорындар, жеке адамдар ебек етушілер есебінен жасайды.
2003 жылы леуметтік орау жйесінде бізді елімізде арт адамдар мен мгедектерге арналан 959 стационарлы мекеме, 700-ден аса леуметтік ызмет орталыы, йде леуметтік кмек крсететін 900 блім, сонымен атар, баса да леуметтік кмек крсететін мекемелер атары (психолого-педагогикалы, шыл психологиялы кмек жне таы баса) болды.