Азастан Республикасындаы зейнетаымен амсыздандыру жйесіні алыптасуын ылыми трде негіздеіз

азастан ТМД елдері арасында бірінші болып азаматтарды зейнетаымен амтуды ескі жйесін жинатаушы жйеге ткізуді реформалауды бастады. 1997 жылды 20 маусымында абылданан “азастан Республикасындаы зейнетаымен амтамасыз ету туралы” За елдегі жинатаушы зейнетаы жйесіні алыптасуына бастама болды.

Бастапыда реформа бюджеттік жктемені алу жне зейнетаымен амтуды барынша діл жйесін ру шін ойластырылды жне жргізілді. Зейнетаы оры жаппай мемлекеттік бадарламаларды жзеге асыруа, кптеген инвестициялы жобаларды жргізуге ммкіндік берді.

Республикада “азастан Республикасындаы зейнетаымен амтамасыз ету туралы” За тоыз жылдан бері рекет етуде. Осы жылдар аралыында Заа бірнеше рет згертулер мен толытырулар оны ызмет ету тжірибесін есепке ала отырып енгізілді. Соы тзетулер 2002 жылды аяында жне 2006 жылды наурызында болды.

Зейнетаы реформасы, отанды жне шетелдік эксперттер алашы онжылдытаы жргізілген мемлекеттік леуметтік-экономикалы бадарламаларды ішіндегі е жасысы ретінде бірауыздан баалаан елді саяси жне экономикалы міріні барлы сфераларына позитивті сер етті. Бгінде республикада 400 млрд.тегеден астам жалпы капиталы бар отанды инвестор бар. Зейнетаы орларыны инвестициялы ызметіні табыстылыыны тмендеуіне арамастан, соы жылдардаы геосаяси туекелді кшеюімен жне азастанны арынды экономикалы дамуымен пайда болан, таза инвестициялы табысты лесі зейнетаы жинатарыны жалпы сомасында 25-30 %-ды райды. Бл реформаны жргізілуі кезіндегі зейнетаы активтерін тиімді басаруды крсетеді. Зейнетаы нарыыны болашата жетістікті дамуы кптеген факторлара туелді. Блар зейнетаы орлары мен оларды салымшыларыны кшіне туелді емес. Бірата, азіргі жне болаша рпаты амтамасыз ету шін зейнетаы жйесін реформалау мемлекеттік рылысты маызды тапсырмаларыны бірі болып алады жне табылады. Жинатаушы зейнетаы жйе бюджет тапшылыын жояды, ор нарыыны алыптасуы жне дамуы шін жасы катализатор болады, монетарлы саясатта буферлы функцияны атарады жне азастанды мемлекеттік нды ааздарды тілділігін олдайды. Зейнетаы активтері осы жылдар ішінде бірнеше рет мемлекет шін заимдандыруды кзі болды, ртрлі сфералардаы, соны ішінде экономиканы наты секторында кіметтік бадарламаларды басым баыттарын жзеге асыру шін олданылды. Бірата, жинатаушы зейнетаы жйесін реформаландыруды маызды жне о нтижелеріне арамастан, оны кптеген мселелері лі де шешімін таппай отыр. Осы жне баса да кптеген мселелер дипломды жмысты негізгі блімдерінде тереірек арастырылады.

Жинатаушы зейнетаы жйесіні теориялы аспектілері мен негізі

Жинатаушы зейнетаы жйесіні алыптасуы мен дамуы

азастан Достасты елдері арасында е алаш жинатаушы зейнетаы жйесін Жинатаушы зейнетаы жйесінде барлы оамны ызыушылыы бар. 1990 жылдарды Жинатаушы жйе банктік жне сатандыру секторларыны дамуын ынталандырды. Трындарды 1980 жылдары Чили жне Латын Америкасында жасалан жеке жинатар Бл нтиже салымшылар саныны азіргі суінен де крінеді. Жинатаушы Жинатаушы зейнетаы жйесіні масаты мынада, салымшыларды ашалары кннен кнге, за мерзімді баытта жргізілген реформаны нтижесінде жинатаушы зейнетаы жйесі

1) болаша зейнетаы млшері жне жинатаушы зейнетаы орлары жарналары

2) нашар демографиялы жадай кезінде мемлекет пен салы тлеушіден

3) экономикаа «зын ашалар» йылуы.

Зейнетаы жйесін дамыту Бадарламасыны негізгі баыттары болып:

- жинатаушы зейнетаы жйесін мемлекеттік реттеуді жетілдіру;

- салымшылар ыын орау;

- зейнетаы активтерін басаруды тиімділігін ктеру;

- зейнетаы тлемдері схемасын жетілдіру;

- жинатаушы зейнетаы жйесіні субъектілерін адаалауды тиімділігін арттыру жне азастандаы трындарды зейнетаымен аматамасыз ету жйесі де, кез келген 1991 жылдан бастап азастанда жаа экономикалы атынастара сйкесті, Келесі адам болып 1995 жылы бекітілген зейнетаымен амтамасыз етуді Сонымен зейнетаымен амтамасыз етуді азіргі жйесі графикалы трде келесідей азастан Республикасындаы зейнетаымен амтамасыз ету жйесіні рылымды сызбасы рылан модулге сйкесті, азастандаы зейнетаымен амтамасыз ету

Баса зады тла, мемлекеттік емес жинатаушы зейнетаы оры – Мемлекеттік жинатаушы зейнетаы оры- салымшыларды тек ана міндетті зейнетаы тпелі кезеде “азастан Республикасындаы зейнетаымен амтамасыз ету туралы” Замен Бірінші- леуметтік зейнетаы, мемлекеттік немесе жергілікті бюджеттерден тленеді жне

Екінші- солидарды (блінетін) зейнетаы, ол ебекаы млшеріне жне ебек Міндетті зейнетаы жарналары зады тлалар шін ебекаы орынан 15 Солидарлы зейнетаымен амтамасыз ету 1998 жылды 1 атарына дейін шінші дегей - азаматтарды ерікті жне міндетті зейнетаы жарналары Осыдан бірнеше жыл брын кіметпен абылданан зейнетаы сферасын реформаландыру Жинатаушы зейнетаы жйесіні атысушылары болып зейнетаы активтерін есептеу жне Барлы жинатаушы зейнетаы орлары бірдей нім трін сынады. Біра Зейнетаы орлары арасындаы бсекелестік бірінші кезекте салымшыларды здері шін Мемлекет зейнетаылы жинатарды сатауды орауда мынадай кшті механизмді рды: мемлекеттік институттарды кмегімен жинатаушы зейнетаы жйесін ата адаалауды алыптастыру- жаа зейнетаы жйесіні атысушыларыны ш негізгі топтары- жинатаушы зейнетаы

зейнетаы активтерін инвестициялау шін аржылы ралдар тізімін ата анытау Жинатаушы зейнетаы жйесіні басты збесі болып зейнетаы орлары табылады, Зейнетаы жйесіні тікелей атысушыларына ш оамды бірлестік жатады. Олар: Жинатаушы зейнетаы жйесіні мні- салымшыларды аражаттарын сатау жне кбейту, Зейнетаы жарналары Мемлекеттік жинатаушы зейнетаы орына немесе мемлекеттік емес Салымшыларды жинаталан жарналарын зейнетаы орлары кілетті банк (кастодиан) арылы, “Р-ы зейнетаымен амсыздандыру туралы” жаа Заны енгізілуіне байланысты Р–да азастанны зейнетаы жйесі кптеген аидалара негізделеді:

1. Жинаты айтарымдылы аидасы. Ол жалпы оамны, сонымен атар,

Бл аиданы ызметі брыны ебек еткен рпаты зейнетаыларын алуынан азастандаы йелдерді мір сру затыы- 70,4 жыл, ерлердікі- 60,45. Р-ы трындарды мір сруіні орташа затыы Жылдар Барлы трындар Соны ішінде йел адамдарды мір сруіні Ер адамдар йел адамдар

1997 63,5 58,0 69,4 11,4

1998 63,6 58,0 69,7 11,7

1999 64,0 58,5 69,9 11,4

2000 64,5 59,0 70,4 11,4

2001 65,5 60,3 71,0 10,7

2002 65,5 59,8 71,3 11,5

2003 65,8 60,5 71,32 10,82

2004 66,0 60,7 71,52 10,82

2005 65,83 60,45 71,46 11,01

Елді трындарыны мір сру затыына атысты тенденция- о. Бл

лемні кейбір елдеріндегі трындарды мір сруіні ктілген затылыы Ел Трындарды ктілетін мір сру затылыы, жыл Зейнеткерлікке шыу Ерлер йелдер ерлер йелдер Ерлер йелдер

Австрия 74,7 80,9 65 60 8,8 20,3

Бельгия 75,0 81,3 65 65 9,7 20

лыбритания 75,0 80,0 65 60 9,7 20

Германия 74,3 80,6 60 65 9,1 20,3

Греция 75,5 80,8 67 67 8,7 13,8

Италия 75,2 81,6 61 56 14,2 25,3

Канада 75,9 81,4 65 65 11,2 16,9

Нидерланды 75,3 80,7 65 65 10,1 15,8

Норвегия 75,4 81,3 67 67 8,4 14,3

Португалия 71,9 79,1 65 65 7 13,9

Ресей 59,9 72,4 60 55 0,7 17,9

АШ 73,9 79,7 65 65 8,5 15,2

Тркия 67,0 72,1 60 55 6,8 17

Финляндия 73,7 81,0 65 65 8,2 15,8

Франция 74,5 82,3 60 60 14,4 12,1

Швейцария 75,6 82,0 65 62 10,5 19,9

Жапония 77,3 84,1 65 65 11,9 18

Кестеден крініп трандай, ерлер арасындаы мір сруді е кп

йелдер мен ерлер арасындаы зейнетаы клеміндегі айырмашылы толытай тсінікті.

2. Келесі аида- зейнетаы аударымдарыны міндеттілігі. Оны жмысшылар мен Жинатаушы зейнетаы орларына міндетті зейнетаы жарналарыны толы жне уаытылы

3. Зейнетаы жйесіні маызды аидасы- ебек жолдарынан кейінгі міріне азастанны жинатаушы зейнетаы жйесіндегі барлы згерістер аржы секторыны ызметіне

1.2. Жинатаушы зейнетаы жйесіндегі жинатаушы зейнетаы орлары

Жинатаушы зейнетаы орлары- зейнетаымен амтамасыз ету жйесіні басты Зейнетаы оры з алдына жеке аржылы-банктік жйе ретінде рылды Жаа жинатаушы зейнетаы жйесінде маызды ролді Жинатаушы Зейнетаы орлары зейнетаымен амтамасыз етілуге ыы бар тлалармен зейнетаы келісімшарттарын жасау;

салымшылара жеке зейнетаы шоттарын ашу;

салымшыларды деректер базасын алыптастыру;

тскен зейнетаы жарналарын абылдау;

комиссионды сыйаыларды алу;

баса орлардан жинатарды аудару;

ате аударылан жарналарды айтару;

инвестициялы табысты блу;

салымшыны тініші бойынша зейнетаы келісімшартына тзетулер енгізу: мекен-жай реквизиттерін зейнетаы жинатарыны жадайы туралы апаратты беру; зейнетаы жинатарын, оны алуа ыы бар тлалара тлеу; тініш бойынша жинатарды баса ора аудару, зейнетаы келісімшартын тотату. Банк-кастодианмен салыстыра тексеру апта сайын, ал зейнетаы тлеу бойынша Кптеген операциялар атары банктік процедуралармен сас, соны ішінде, клиенттерден азастанда бірыай деректер базасы жмыс істейді, онда келісімшартты жасалан Зейнетаы орлары аражата здері иелік етпейді, олар банк-кастодиандарда саталады. Салымшыларды ашалай ралдарыны озалысын талдау- зейнетаы жйесіні жалпы экономикалы ЖЗ-ны салымшыларыны ашалай ралдарыны озалысыны рылымды-функционалды сызбасы транзиттік шота зейнетаы жарналарын аудару; ор шотына аудару; ор активтерін есепке алу жне сатау; зейнетаы активтерін инвестициялы басаруды жзеге асырушы йымдарды ызметі мен жинатаушы зейнетаы орларыны активтері; ор аражатын орналастыруа тапсырыс; ор активтеріні масатты пайдаланылуын баылау; инвестициялы табыс; жеке табыс салыын тлегеннен кейінгі зейнетаы тлемдері. Зейнетаы активтеріні озалысыны жйесі зіне жинатаушы зейнетаы орларыны салымшыларын, Жинатаушы зейнетаы орлары мен зейнетаы активтерін инвестициялы басаруды Зейнетаы активтерін басару йымдарыны функцияларына мыналар жатады: ішкі, сондай-а халыаралы аржылы нарытаы жадайды білу, адаалау; салымшыларды аражаттарын тиімді орналастыру; табысты ммкін жоары дегейін амтамасыз ету; табысты ммкін жоары дегейін амтамасыз ету. Ал, міндеттері болып зейнетаы орларыны портфеліндегі аржылы ралдарды есебін орды зейнетаы активтеріні озалысыны жйесіне банк-кастодиандар тартылан, оларды Осыан байланысты жинатаушы зейнетаы орлары тек ана бір банк-кастодианмен

Зейнетаы тлемдерін таайындау шін болаша зейнеткерлер Зейнетаыны тлеу бойынша

1. жеке басын куландыратын кулік;

2. арыз;

3. траты трылыты жері бойынша тіркелгендігі туралы жат немесе

1995 жылдан бастап ш жыл шін орташа айлы табыс

5. 1998 жылды 1 атарына дейін жмыс істеген кездегі

Жмыс тілін (стажын) куландыру шін келесі жаттар сынылуы ммкін:

1. ебек кітапшасыны кшірмесі; оу туралы дипломны кшірмесі; скери билетті кшірмесі; балаларыны тууы туралы кулік, реабилитациялау туралы анытама; кездейсо жне максимальды радиациялы туекелі бар айматарда тратынын куландыратын Соы наурыз-суір айларында кіметпен жне аржылы органдар атарымен жинатаушы Мндай згертулерді пайда болуы мынадай факторлар атарынан болды. Біріншіден, Осы Ережеге зейнетаы жинатарын аудару тек салымшыны зімен емес, Екіншіден, ереже нормаларына сйкесті жргізу шін згертулер енгізілді (осымша шіншіден, салымшымен арыз берілген кннен бастап жеті жмыс Зейнетаы орыны жетекші органы-траамен басарылатын басарма.

азастанда азіргі тада жинатаушы зейнетаы орыны екі трі бар:

1) е ірі бір ана Мемлекеттік жинатаушы зейнетаы оры;

2) мемлекеттік емес жинатаушы зейнетаы орлары.

Мемлекеттік жинатаушы зейнетаы оры рылтайшы болып азастан Республикасыны

Мемлекеттік зейнетаы оры мыналарды аржыландырады:

1) зейнетаы тлемдерін алушылар мен зейнеткерлерге ралан мемлекеттік зейнетаы;

2) егер зейнетаы клемі замен бекітілген минималды денгейден

Аталан ор зейнетаы активтерін мемлекеттік нды ааздара, банк депозиттеріне, Мемлекеттік емес жинатаушы зейнетаы оры жабы

акционерлік оам Корпоративтік жинатаушы зейнетаы оры осы орды акционерлері жне рылтайшылары «азастан Республикасындаы зейнетаымен амтамасыз ету туралы» Заны 36-бабына сйкесті, Мына жадайды да айта кеткен жн, зейнетаы орларыны наты Міне сондытанда, мемлекеттік зейнетаы жйесін демонополизациялау зейнетаы сферасында нарыты Бдан баса жинатаушы зейнетаы орлары барынша маызды функцияларды бірі-

Салымшыларды жеке зейнетаы шоттарыны саны міндетті зейнетаы жарналары бойынша Ерікті зейнетаы жарналары бойынша жеке зейнетаы шоттарыны саны-33 003 Ерікті ксіби зейнетаы жарналары бойынша жеке зейнетаы шоттарыны саны Зейнетаы жйесін реформалау стінен бастап, зейнетаы орларыны активтері азастан Сондытанда, мемлекеттік жне мемлекеттік емес орларды барлы зейнетаылы ызметі

1.3. алыптасан зейнетаы жйесіні артышылытары мен кемшіліктеріне алымдар мен зімізге белгілі 1998-2000 жылдар зейнетаы реформасын жне жинатаушы зейнетаы Осы реформаны басты артышылытарыны бірі болып-бюджеттік жктемені жеілдеуіні білінуі Зейнетаы жинатары жаппай мемлекеттік бадарламаларды жзеге асыруа, кптеген инвестициялы Бірата осындай отайлы сттермен атар, оны теріс жатары да азіргі уаытта бірде бір зейнетаылы келісімшартта орды зіні аржылы Дамыан елдерде зейнетаы дегейіне мемлекет, ксіпорын жне азамат жауапты.ь Аталан мселелерді ішіндегі е тпкісі-бл зейнетаылы жарналарды толы трде Сонымен, жоарыда айтыландарды брінен мынадай орытынды шыаруа болады: орлар

Брыны салидарлы жйеде де азіргі зейнетаы жйесінде де мемлекет

Онда зейнетаы орларын сатауды амтамасыз ету бойынша шаралар, орталытан, “Р-ы зейнетаымен амтамасыз ету туралы” Заны 27-бабына сйкесті, жинатаушы Алымшы немесе алушы з кезегінде жинатаушы орлардан зейнетаы тлемдерін, “Р-ы зейнетаымен амтамасыз ету туралы” Заа сйкесті, азаматтар мынадай

1998 ж 1-атарынан бастап ерлер -65, йелдер-56 жаста;

1998 ж 1-шілдесінен бастап- ерлер 61,5, йелдер- 56,5 жаста;

1999 ж 1-шілдесінен бастап ерлер- 62, йелдер-57 жаста;

2000 ж 1-шілдесінен бастап ерлер- 62,5, йелдер-57,5 жаста;

2001 ж 1-шілдесінен бастап ерлер- 63, йелдер-58 жаста.

Кездейсо жне барынша радиациялы туекел айматарында мір сретін, 1949

- ерлер -25 жылдан кем емес

йелдер -20 жылдан кем емес жмыс тілі бар - Ауылды жерде тратын, 5 жне одан да кп бала Зейнетаы тлеу келесідей лгімен жзеге асырылады: егер ебек ызметі Зейнетаылы тлемдерді аудару толы клемде зейнетаы тлеу бойынша мемлекеттік Мемлекеттік орталытан зейнетаылы тлемдерді аудару шін табыс сйкесті жыла Мемлекеттік орталытан зейнетаылы тлемдер мір бойына таайындалады жне тленеді. Бл категорияларды зейнетаы тлемдерін аржыландыру кздері соы есепте бірыай Р-ды 15.03.2006ж. №170 аулысымен Р кімет пен 15.03.1999ж. №275 Р-ны ебек жне трындарды леуметтік орау министрлігінде тсіндірілгендей, 16.06.2005ж. Ережеге енгізілген згертулер мен толытырулара сйкес, агенттер (жмыс берушілер) Міндетті зейнетаы жарналары есебінен зейнетаымен амту туралы келісімшарт жне

Сонымен мынаны ескерген жн, ережені 5 пунктіне енгізілген толытыруа

Ебек Министрлігіні айтуынша мндай схеманы кмнсіз артышылыы болып жинатаушы Сонымен жинатаушы зейнетаы жйесінде тлемдерді оптимизациялау салымшыа зейнетаы

Жинатаушы зейнетаы жйесіні азіргі жадайы баралы апарат ралдарын кп «рмет» жинатаушы зейнетаы орыны президенті Талат Шамиль з ойын Л.Н.Гумелев атындаы Еуразиялы лтты Университетті доценті Л.Ибрагимованы айтуынша: “Жинатаушы Осы ш институт арасында немі апаратты жне ашалай аымдар Басаруды отанды ылымында жйе деп зара рекет етуші элеметтерді Б.Д. Бекбердиев азастанда жзеге асырылып отыран зейнетаы реформасы туралы Зейнетаы реформасыны масатты баыты біреу-а, ол арттарды леуметтік орауь Осы уаыта дейінгі зейнетаымен амтамасыз ету жйесіні арттарды, жмыс “Болашаын зейнетаымен амту – бл рбір адамны жеке ісі. азастанда жргізілген зейнетаы реформасы туралы экономист М.Омарбек з ойын 1980 жылдары Чили мен Латын Америкасы елдерінде, содан кейін азастандаы жинатаушы зейнетаы орлары жнінде экономист М.Омарбекті айтаны: “азастанны 2–блім. “Атамекен” Жинатаушы зейнетаы оры” А-ны ызметіне сипаттама жне «Атамекен» Жинатаушы Зейнетаы оры» А-ны ызметіне сипаттама аржылы институттар жйесіндегі мемлекеттік емес зейнетаы орларыны ролін талдау- аржылы институттар жйесіндегі жинатаушы зейнетаы орларыны жалпымакроэкономикалы функциясы болып алынып отыран, азастан Республикасыны зейнетаы жйесінде «Атамекен» ЖЗ» А-ны акционерлер жиналысыны шешімімен (хаттама №3,16.09.03ж) оны Лицензиялы ызметті жзеге асыру бойынша орды серіктестері болып “азастанны “азастанны Халы Банкі” А- “”Р-ы зейнетаымен амтамасыз ету туралы” Ал, “НР-ТРАСТ” А- зейнетаы активтерін инвестициялы басаруды жзеге орды мемлекеттік тілдегі атауы - «Атамекен» ЖЗ» А-ы. орды мекен-жайы: азастан Республикасы, Алматы аласы, Трелов кшесі, 71й. Банктік реквизиттері СТН (РНН)-600700153564; БИК-190501601; ИИК-022467804; Кастодиан-Банк–Алматы аласы, азастан Бгінде орды 14 облысты филиалы бар. 2005 жылды мамыр орды жымы мен басшылыы брыны рамында алды. орды атауын «Атамекен»ЖЗ» А- азастандаы е алашы рылан жинатаушы зейнетаы орларыны ор з ызметін азастан Республикасы лтты Банкі берген №0000004, орды негізгі акционерлеріні атарында азастан Республикасыны жетекші аржылы жне

1) Ссудалы портфельді сапасы бойынша; берілген ссудаларды клиенттерді депозиттері

2) нарыты экономикаа тудегі кптеген иындытарды арта тастап, зіні

3) атом энергетикасы ызметінде 55 жыл рекет етуші, лемдегі

«Р клік ралдарын жргізушілер одаы» оамды бірлестігі.

2. Міндетті зейнетаы жинатарыны есебінен тлемдеріні млшері жарналар сомасына,

Мндай дегейге ол жеткізуге болады, егер азастанда мемлекет, жмыс

Базалы зейнетаыны тлеуді жне міндетті зейнетаы жарналарыны олма- олдылыын

Осы айтылып кеткен мселелерді шешуде мынадай сыныстар туындап отыр:

«электрондык» кіметті ру бойынша мемлекеттік бадарламаларды жзеге асыру шеберінде

барлы жмыс берушілерге зіні жмысшыларыны пайдасына ерікті ксіби зейнетаы

ауыр ебек жадайында жмыс істейтіндер денсаулыын тез жоалтады жне

жмысшыларды ерікті жарналарына атысты зіні жаындарына зейнетаы жарналарын тлеуде

3.3. азастанны жинатаушы зейнетаы жйесін жетілдіру мен тиімдендіру мселелері азастанны барлы трындары шін зейнетаы ызметтеріні жеткіліктілігін жне сапасын Орта мерзімді перспективалы кезедегі жинатаушы зейнетаы жйесіні негізгі жинатаушы зейнетаы орлары арсындаы бсекені дамыту; азастанны барлы трындары шін зейнетаы ызметтеріні жеткіліктілігін жне сапасын Зейнетаы активтерін инвестициялау бойынша жинатаушы зейнетаы орларыны ммкіндіктерін кбейту; Зейнетаы жинатарыны саталуын амтамасыз етуге жне зейнетаы тлемдері мен Міндетті зейнетаы жарналары тлемдері жйесі ызметіні тиімділігін арттыру. зімізге белгілі, бгінде жинатаушы зейнетаы жйесін жетілдіру бойынша Брынысынша иын жадай зейнетаы активтерін инвестициялау сферасында саталып алып

1. Зейнетаы жйесі жоары арынмен дамуда. 2006 жылы жинатаушы

Зейнетаы орлары шін аталан жадайды салдары айын. Олар инвестициялы Зейнетаы активтерін 25% клемінде мемлекеттік баалы ааздара инвестициялауды тменгі Блай болу себебі шыарылан мемлекеттік баалы ааздарды айтаруды Міне сондытанда за мерзімді аржылы ралдарды тапшылыынан, соны ішінде Аталан мселені шешу шін зекті болып мемлекеттік займдандыруды за

3. Зейнетаы активтерін инвестициялауа байланысты таы бір маызды сратар 4. Жоарыда айтыландара байланысты таы бір мселені айта кететін Бекітілген минималды (тменгі) мннен тмен емес табыстылыты амтамасыз етуге Табыстылыты тменгі мнін есептеуді дістемесі шін зейнетаы орлары бекітілген Аталып ткен сратарды шешу шін зейнетаы активтері бойынша валюталы Бдан баса, алашы кезектегі тапсырмаларды бірі болып зейнетаы рине, аржыгерлерге зейнетаы активтерін инвестициялау таырыбы жаын таныс. Бл 5. Келесі мселе, зейнетаы реформасыны жргізілуінен бастап ашы алып Аталан мселе, бгінде ел кіметі мен Президенті жмыс істеп Мселерді шешуді бірден–бір жолы болып ерікті жне ксіби зейнетаы азір зейнетаы реформасыны алашы жылдарындаыдай ерікті зейнетаы жарналарын дамыту 6. Таы бір маызды мселе жинатаушы зейнетаы орларына тлемдер Мндай жйені жасау бойынша тапсырма “бір салымшы – бір

Бадарламада ЗТМО негізінде жарналармен, аударымдармен байланысты барлы апаратты жне Мамандарды ойынша тлемдерді жаа жйесін енгізуге асыпау керек, техникаларды орыта келегенде мынаны атап ткен жн, жоарыда аталан жне Міне, бл жерде гіме бкіл елді стратегиясыны дамуы шеберінде Мемлекетпен оларды пайда болу шаралары бойынша сратар шешіледі.

Жеке ылыми пн ретінде леуметтік геронтологияны даму кезедері жне ылыми зерттеуді негізгі баыттары арасына байланыс орнатыыз

Геронтология(грекше geron жне logos – ілім) – адамны жне жануарлар организміні артаю задылытарын зерттейтін ылым. Егде тартан жне артайан адамдарды ауруларын клиникалы медицинаны гериатрия (грекше geron жне іatreіа – емдеу) деп аталатын блімі зерттейді. 20 асырды 30–40-жылдары азастанда ариялар мен мгедектер йі, геронтологиялы жне гериатриялы кабинеттер (Алматы, араанды, т.б.), ауруханаларда гериатриялы блімдер ашылды, жйелі зерттеулер жргізіле бастады. Бл зерттеулерді нтижесінде артаюды леум.-гигиеналы себептері мен клиник. белгілері аныталды; адам жасыны лаюына байланысты жрек пен ан тамырларында пайда болатын згерістер зерттелді; егде тартан жне артайан адамдарды детте байалмайтын жрек аауларына сипаттама берілді. Физиол. жне биохим. крсеткіштерді алыпты дегейі аныталып, егде тартан жне артайан адамдарды денсаулыын тексеру дістемесі сынылды. Кейбір дрілерді артайан организмге тигізетін сері, вегетативтік жйке мен лимфа жйесіндегі морфол. жне гистохим. згерістер зерттелді. арттар мен егде жастаы адамдарды психикасы мен мінез-лы ерекшеліктерін, жас психологиясыны бір саласы геронтологиялы психология зерттейді. Ол артаюды белгілерін, яни адам организміні функционалды ммкіндіктеріні (сырты серлерді абылдауы кмескіленіп, имыл белсенділігі баяулауы, кш-уатыны азайып, денсаулыыны нашарлауы) біртіндеп тмендеуін арастырады. Психика функцияларындаы (зерде, ес, зейін, т.б.) згерістер бір жаты ана байалады. арт адамдарды психикасына интеллектуалды жне эмоционалды «ішкі лемге кету», ткізген мірін баалау мен ынуа байланысты айыру, міріндегі басты масаттары орындалмаса, кіну, тілу сияты асиеттер тн болады. Алайда артаюды тек регрессивтік былыс деп арамау керек. артаю дамуды бір кезеі. Бл кезеде адамны рухани жетілу дегейі жоары болады. Мыс., анааттану, парызын теген жадайда мірге ризашылы, мейірімділік, т.б. асиеттермен атар кемелденген адамдарды даналыа жетуі – осы артаю кезінде орын алатын былыс. арт адамны шыарм. белсенділігі жоары болатындыы жиі байалады. артаюды психик. ерекшеліктері мен згерістеріне ерте кезден назар аударылса да, Геронтология ылыми пн ретінде егде жастаы адамдарды кбеюі, оларды жмыса абілеттілігі мен трмыс жадайыны, сондай-а іс-рекетіні сипаты мен ндылыты бадарларыны згеруіне, яни жеке адамны даму мселелеріне, т.б. байланысты пайда болды. Геронтологияны азіргі кездегі негізгі міндеттеріне адамды крілікке дайындау, егде жастаы адамдар мен арттарды белсенді рі толы мір сруі амалдарын зерттеу, т.б. жатады.

артаю барлы табии азалар леміне тн, тек адам шін ол экономикалы, леуметтік жне психологиялы процестермен сабатасады. Геронтологияны азіргі кезде жеке дамыан блімі — леуметтік геронтология. Ол мір затыын жне мірді салтын зерттейді.

Геронтология ылымыны маынасын тсіну ші, оны дамуыны сатыларын ысаша болса да білу ажет.

Геронтология ымыны ай кезеде пайда боланы туралы ртрлі пікірлер айтылады. Бір зерттеушілер геронтология ерте заманда пайда болан ылым деп айтады, яни ол ерте замандаы медицина ылымыны атасы Гиппократ жне Ибн-Сина, философтар Цицерон жне Сенеки аттарымен байланысты деген. Ал кейбіреулеріні пайымдауы бойынша геронтология з бастауын кейінгі жзжылдыты екінші жартысында, арт адамдарды саны едуір скен шаында пайда болды дейді. Осы уаытта е алаш геронтологияны ылыми-зерттеулік институттары рылан. Осы айтылан екі пікір де дрыс деп айтылады, яни геронтология – жас ылымдарды ішіндегі е кнесі жне кне ылымдарды ішіндегі е жас ылым болып саналады.

оам мдени дамыан сайын, адам мір тарихында мірді зарту жне лімді ысырып тастауа р уаытта р трлі амал-тсілдер іздеген, біра оны наты эксперименталды жмыстары мен практикалы орытындысы XX . ана олданыла бастады.

Геронтологияны мдениетті рдасы деп те айтуа болады. Ерте асырлардан бері алымдар артаю кезінде жастыты арта айтару шін кптеген амалдар іздеген. р асырда артаю ылымы жаа білімдер жинай бастады, рине ол р трлі баыттаы мамандармен байланысты, яни олар: дрігер – физиологтар, филологтар жне биологтар, психологтар жне социологтар, демографтар жне этнографтар, тарихшылар жне ытанушылар.

Біра бл ылымны пайда болуына з лестерін осан ылымдарды атары бдан да кп. XX асырда геронтология жаа, те жас ылымдарды жетістіктеріне байыды: биохимия, биофизика, психоаналитика, психофизиология жне т.б. Негізінен геронтология – комплекстік тртіпаралы зерттеулер негізіндегі ылым болып табылады.

Оамдаы леуметтік-геронтологиялы стереотиптері жне арт адамдара деген сыйлы арым-атынас туу ммкіндігіне сыни баа берііз

Адам жасы лайып артайан шаында оны азасында лкен згерістер болады.Кейбір же-аталарымыз тез ренжігіш жне р нрсеге бала сиятанып уанады. рине мны брі адам жйкесіні тозуына байланысты. . Оларды таматануы, йысы жне кнделікті отырып труына тіпті жуынуына да кмектесуіміз керек. Ктім жасы болса олар за мір среді.арт адамдарды таматануыны зіндік ерекшеліктері бар. Оларды жастарына арай туліктік калориясы згереді (60-70 жас 20-30ккал 79%, 70 тен жоары 69% болу керек). Бл жастаы кісілерді тістері болмайтыннан ішек жолдарыны бзылып іш ату немесе іш ту жиі болады. Сондытанда таматы оймалжын, аздап кніне 4 -5 рет беру керек. ария адамдарды кбіне йысы бзылады. Тнде йытай алмай кндіз маужырап отырады. Себебі жоары нерв жйесі бзылан, р трлі кйзелісті сері. йысын тыныштандыру шін блме іші тыныш, таза ауа, температурасы +18 22С болу керек. арт адамдара арау ркімні міндеті. Оларды кіліне келетін ауыр сздер айтпай жылы аба таныту керек. ан ысымын лсін-лсін лшеп отыран дрыс. Сл ктерілсе ан ысымын тсіретін дрілер немесе кк шй беру керек. же-аталарымыз за жасасын десеіз лкен жауапкершілікпен араыз. р отбасыны ызыы бала болса екінші же-атамыз. Сондытанда олдан келгенше ызмет етіп, оларды батасын алып жре берейік.

оамда арт адамдара рдайым рметпен арап, олара сыйласты крсетуді мытпаан жн.

32. леуметтік геронтология жне леуметтану ымдары арасында байланыс орнатыыз

леуметтану ылым ретінде

леуметтану ылыми білімні дара саласы ретінде біршама кеш алыптасты. Оны негізін 19 асырды екінші жартысында Огюст Конт пен Герберт Спенсер алады. «леуметтану» тсінігі алаш рет француз философы рі социологы О.Контпен олданылды. оам мен леуметтік мір жнінде ылым ретінде тсіндірілді. леуметтану пніні алыптасауы мен дамуы леуметтік атынастарды з аспектісінде арастыратын, кптеген жаа леуметтік концепцияларды пайда болуы арылы жзеге асты. Жалпы бл теориялар зіні теоретикалы-дістемелік маынасы бойынша бір-біріне айшы келді, біра леуметтануды ылым ретінде тарихи алыптасуына р теорияларды ролі айрыша келеді. леуметтануды оамдаы леметтік ауымдар, атынас, рылым, жйе мен йымдарды дамуы жнінде зерттейтін ылымы деп белгілейді.леуметтану пніні тарихында екі негізгі тенденция алыптасты: макросоциологиялы жне микросоциологиялы. Макросоциология оамды дние жзілік жйелермен жне оларды ртрлі мдениет трлерімен зара рекетімен, леуметтік институттармен, ауымды рдістермен байланысты. Макросоциология оамды, оны рылымын, леуметтік институттарды ттас леуметтік аза ретінде арастырады. Микросоциология леуметтік тртіпке, тлааралы атынаса, тланы леуметтенуі мен жекелендіруіне кіл аударады.

Дние жзінде арт адамдарды абсолюттік саны кннен кнге сіп бара жатандытан, олар туралы мселелер де те тередеп бара жатыр. Осы мселені зерттейтін ылым «геронтология» деп аталады, яни ол термин «герон» — арт, «логос» — ылым деген екі сзді тоысуынан шыан. Поль де Кюриді айтуы бойынша, бл терминді алаш рет Илья Мечников ойлап тапан. Геронтология артаю процесін ана зерттемейді, ол сонымен атар артаю кезеіндегі адам денсаулыын жне мір затылыына да мн береді. артаю барлы табии азалар леміне тн, тек адам шін ол экономикалы, леуметтік жне психологиялы процестермен сабатасады. Геронтологияны азіргі кезде жеке дамыан блімі — леуметтік геронтология. Ол мір затыын жне мірді салтын зерттейді. азіргі геронтология – ол кп салалы ылым, оны рамына артаю биологиясы, клиникалы геронтология (гериатрия), геронтопсихология жне леуметтік геронтология (герогигиена). «Геатрия» терминін алаш рет американды дрігер И.Л.Нашер кіргізген. Ол 1914 жылы америкада «Геатрия: егде адамдарды ауырулары жне оны емдеу» атты тныш кітабы жары крді.

33.Сізді клиентііз – 82 дегі егде жастаы йел, ол зіні ешкімге; балалара да, немерелеріне керек еместігін айтады. Ол зін арттар йіне жатызуа кмек крсетуіізді срайды. Мндай оиада сіз андай іріктеу принциптерін, дістерін олданасыз

з ойларыды жазасыдароо