Адамны жас кезедеріні ерекшеліктері

· Жас рпаты оамды мірге жне ебекке араласуа дайындау міндетін іске асыруда, баланы жеке басын алыптастыруа сер ететін трбие, оамды, леуметтік орта жне тым уалаушылы. перзент сю — ата-ананы баыты, оларды оам алдындаы табии борышы. рпа жаластыру — бкіл тіршілік дниесіні эволюциялы жемісі. Адам табиат-тан тыс мір срмейді, олай болса, оны табии заына орай дниеге рпа келеді. Адам зіні баа жетпес рпаы шін бар жадайды жасайды.
Трбие ісінде балаларды жас ерекшеліктерін ескеріп отыру ажеттігін педагогика ылымы ерте кезде-а крсеткен еді. Ал белгілі педагогтер Я.Коменский, Ж.Руссо трбие беру кезінде бала табиатын, оны абылдау, ойлау ерекшеліктерін еске алып отыруа ндеген болатын.
азіргі педагогика жне психология ылымдары балалар мен жеткіншектерді дамуындаы биологиялы факторды рлін айрыша крсетеді. Педагогика ылымы жас ерекшеліктерін анытауа баланы дамуын немі озалыс рдісі ретінде арастыра отырып, бл озалыстан сан жаынан жинаталу, сапа жаынан елеулі згерістер болатынын ала тартады. Мселеге блайша арау балаларды дене жне психикалы дамуыны біратар кезедерін белгілеуге ммкіндік береді. Осыны негізінде мектеп жасындаы балалар мен жасспірімдерді сіп-жетілуін мынадай
кезедерге блу абылданды:
1) тменгі сынып шаындаы кезе (7 жастан 11 жаса дейін);
2) негізгі мектеп шаындаы жеткіншектік кезе (12 жастан 15 жаса дейін);
3) орта мектеп шаындаы жасспірімдік кезе (15 жастан 18 жаса дейін).
Соы жылдары симпозиумда абылданан жас кезедеріні сызбасына жаа туан баладан бастап жасспірімдік шаа дейінгі згерістер кіреді. Оларды сатылары:
1. Жаа туан бала (туан сттен бір-екі айа дейін)
2. Нерестелік ша (бір-екі айдан бір жыла дейін);
3. Ерте сбилік ша (бір жастан ш жаса дейін);
4. Мектепке дейінгі балалы ша (трт жастан 7 жаса дейін);
5. Бастауыш мектеп жасы (7 жастан 11,12 жаса дейін);
6. Жеткіншек ша (11, 12 жастан, 14, 15 жаса дейін);
7. Жасспірім ша (14,5 жарым жастан, 17 жаса дейін)
Трбие мен оыту осы жас сатыларына сйкес жргізілуі керек. йткені, адам жасыны табии негізі — жас сатылары немесе биологиялы жетілу сатылары.
Мектепке дейінгі балалы шата, жас баланы 4 пен 7 жасыны аралыындаы зіне тн ерекшеліктері, оны айналасындаы болып жатан былыстарды жіті аарып, кргені мен сезінгендерін зердесіне хаттай жазып ала оятын зеректігін ала бтен ескерген жн. рдайым озалыс стінде жетіле дамыан балаларды денесі мен салмаы да бір алыпты млшерді сатап сіп отырады.
4-5 жасар балаларды салыстырмалы ойлай алатын абілеттері ерекшелене тседі. Санаматарды жептуір игеріп, аз жне кп сандарды, айды, кн, жыл мезгілдерін айыра алатын халге жетеді. Бл жастаыларды ойыны, рбір рекеттері мазмна айналып, белгілі бір масаттарды орындауа мтылыс жасайды. Бл жастаы балалар топ-топ болып, зара бірігіп ойнаанды жасы креді. Балабашаларыны мірге анат атырар жеткіншектері — 6 жастан тіп 7-ге толан балалар екені ркімге де аян. Баланы мектепке 7 жасында баруы — негізінен биологиялы жне ф
изиологиялы задылытарды басшылыа алудан деп тсінген жн. Дендері сау боп дниеге келген балалар, ашан да алыр да зерек ымталдыышпен ерекшеленеді. Олар айналасындаы былыстарды тез байап абылдауа да бейімді. Жете тсінген былыстарын мір бойы мытпайтындытары да белгілі
Жынысты толысу тез жреді:
— ыздарда — 11-13 жас;
— ер балаларда — 13-15 жас.
ана сйегі мен блшы етіні жедел жетілуіне байланысты моторлы аппаратты айта рылуы мінез-лыны згеруіне келіп соады, сондыктан дене трбиесін дрыс йымдастыру керек
Жеткіншек ша. Жеткіншектік кезені шектері шамамен орта мектепті V-VIII сыныбына сйкес келеді де, 11-12 жастан 14-15 жаса дейінгі аралыты амтиды. Жеткіншектік кезені баланы дамуындаы ерекше орны оны «тпелі», «бетбрыс», «иын», «сыналатын» кезе деген атауларында бейнеленген. Бл — е тынымсыз, е иын, е ызба жас. Жеткіншекті жеке басы дамуыны аса маызды факторы -оны зіні ауымды леуметтік белсенділігі, ол белгілі бір лгілер мен игіліктерді игеруге, лкендермен, жолдастарымен арым-атынас орнатуа баытталады. Жеткіншектік кезені маыздылыы адамны жеке басыны моральды, леуметтік негіздерін олданып, алыптасуыны жалпы баытыны белгіленуі. Бл кезедегі дамудаы биологиялы жне леуметтік жадайларды рлі туралы теориялы талас жарты асырдан астам уаыттан бері болып келеді.
Жеткіншектер дамуындаы ерекшеліктер р трлі теориялара негіз болды. Жеткіншектік шаты басында балаларды сырт пішіні, мінез-лы ересектерге самайды. Олар кп ойнап, кп жгіреді, алысып-жлысып тентектіктер жасайды, лі де бала бола жріп, елеусіз есейеді. Жеткіншекті жеке басындаы басты жаа рылым зі туралы «енді бала емеспін, ересекпін » — деген тсінікті пайда болып, зіне жртты осы-лай деп арауын тілейді.
Жасспірім ша (15-17 жас)
Жасспірімдік кезені кптеген теориялары бар. Жасспірімдік ша бала мен ересектік шаты аралыы, баланы ересектерге туелділігімен сипатталады, ересектер баланы мірлік іс-рекетін мазмны мен баытын белгілейді.
Жасспірімдік шаты аса маызды міндеттері — маманды тадау, ебек пен оамды-саяси ызметке даярлану, некелесуге, з отбасын руа зірлену. зара байланысты бл міндеттерді жзеге асырылуы белгілі бір уаытты талап етеді.
Адамны жалпы аыл-ой абілеті 15-16 жаса арай алыптасып болады. Сондытан оны бала кездегідей шапша суі байалмайды, алайда ол одан рі жетіле береді. Жасспірімдік ша — жеке адамны толысуы мен алыптасуыны аяталатын кезеі. Жынысты толысуа байланысты з азасы мен сырт келбетіндегі лкен згерістер, мірлік іс-рекетті крделенуі байалады. Сондытан жасспірімдік ша ымырасыз келеді. Жасспірімге зін крсетуге мтылу, зін жан-жаты ашуа штарлы тн.
Олар з мамандыын тадап алуа тырысады. Мамандыа ыыласыны бірте-бірте алыптасуы трлі іс-рекеттеріне жауапкершілігін арттырады. Олара іс-рекетті з бетінше орындауа ммкіндік беріп, дрыс баылау мен педагогикалы басшылы жасау керек.
Бл кезеде сезім, досты арым-атынастар дамиды. Мысалы: ашыты, зара сенім, айырымдылы, бірін-бірі сыйлау, кмек крсету, іс-рекеттерін бірігіп орындау, жолдасыны кемшілігін айтып, жоюа кмектесу.
Бл кндегі жастарды мінезінде трлі згерістер пайда болды. Мысалы, ыздар здеріні сырты киіміне, дене имылына кіл бледі. Ер балалар демі киініп жруді натады. р трлі іс-рекеттеріні барысында осы ерекшеліктер еске алынады. Сонымен мектепке дейінгі балалы шатан жасспірімдік шаа дейін балаларды бейімділігін жне абілетін, мінез-лы мен темпераментін малім-трбиеші, ата-ана немі еске алып, оларды дрыс дамуына, алыптасуына жйелі трде ыпал етуі ажет

 

Орытынды

орыта келе, артаю жне за мір сру мселелері барлы уаытта алымдарды ойландырып келген мселе. арттылы згерістер е алдымен адамны сырты келбетінен біліне бастайды: дене сымбаты жне пішіні згереді, а шаш пайда болады,теріні серпінділік асиеті жоалады, кзді кру жне есту абілеті нашарлайды,есте сатау абілеті тмендейді.

Жоарыда келтірілген артаю сипаттамалары шынында да осы пікір растайды. Дегенмен кптеген гемостазды былыстар артаю кезеінде шыл трде згермейді. Сол сияты барлы мшелер бірдей згермейді, айталы бір мшені ызметі крілік сатысында тмендесе, екінші біреулеріні ызметі керісінше жоарлайды, шінші біреулеріні ызмет белсенділігі айтарлытай згермейді.

артаю организмні барлы функцияларыны кемуіне келеді. Осыдан оршаан ортаны згеріп тратын ыпалдарына органимні бейімделу абілеті шектеледі. арт адамдар жиі ауруша болады. йткені организмні жйелері мен ішкі азаларында, жасушаларында адамны