Мендельді ІІ жне ІІІ заы.

Лекция жоспары:

1. Дигибридті будандастыру.

2. Белгілерді туелсіз тым уалау заы.

3. Полигибридті будандастыру.

4. Гендерді зара рекеттесуі.

 

Лекция масаты:студенттерге дигибридті жне полигибридті будандастырулар, белгілерді туелсіз тым уалау заы, белгілерді зара рекеттесуі туралы тсініктер беру.

Лекция мтіні:

Дигибридті будандастыру.Брша сімдігін дигибридті будандастыруды негізінде Мендель туелсіз тым уалау деп аталатын таы бір маызды задылыты ашты. Ол 2 жп белгісі бойынша айырмашылы жасайтын ата-аналы формаларды, яни тымы сары тегіс брша пен жасыл бдырлы бршаты будандастырды. Сонда 1-ші рпата алынан будан рпаты барлыы да біркелкі сары тегіс болып шыан. Екінші буында белгілерді ажырау сипаты моногибридті будандастыруа араанда біршама крделірек болады. Мнда алынан барлы 556 тымны 315-і сары тегіс, 101-і сары бдырлы, 108-і жасыл тегіс, ал 32-і жасыл бдырлы болып шыты. Сонда бл сандарды араатынасы 9 : 3 : 3 : 1 атынасына сйкес келеді.

 

Р ААВВ Х аавв

АаВв

 

	АВ	Ав	аВ	ав
АВ	ААВВ с.т.	ААВв с.т.	АаВВ с.т.	АаВв с.т.
Ав	ААВв с.т.	ААвв с.б.	АаВв с.т.	Аавв с.б.
аВ	АаВв с.т.	АаВв с.т.	ааВв ж.т.	ааВв ж.т.
ав	АаВв с.т.	Аавв с.б.	ааВв ж.т.	аавв ж.б.

 

 

Дигибридті будандастыру кезіндегі былысты мні мынада: F₁-дегі будан сімдік алыптасатын зиготада 4 трлі ген болады. Олар ата-ананы біреуінен берілетін тымыны сары тсін анытайтын (А) жне тегістігін анытайтын (В) доминантты гендері, ал екіншісінен берілетін жасыл тсті (а) жне бдырлыты (в) рецессивті гендері. Сонда ол зиготаны генотипі АаВв болып келеді, оны ос немесе дигетерозигота деп атайды. Мндай организмнен 4 трлі – АВ, Ав, аВ, ав гаметалар тзіледі. р типті гаметаларды йлесімін есептеп жне белгілер ажырауыны нтижесін анытау шін аылшын генетигі сынан, оны атымен аталатын Пеннет торы олданылады. Ол торды бойына тігінен аналы, ал клденеінен аталы гаметалар жазылады да, оларды тйіскен жерлеріндегі торлара алынатын зиготаларды генотиптері жазылады. Соны негізінде оларды фенотиптері аныталады.

2. F₁-дегі будан сімдікті мейозы кезінде аллельді емес екі доминантты генді (АВ) алып жретін екі аналы хромосома мен сол тріздес рецессивті гендері бар екі аталы хромосомалар бір-біріне туелсіз трде жаа тзілген жыныс клеткаларына ажырайды. Сол гаметаларды рытануыны негізінде генотиптері ртрлі 9 типті зиготалар пайда болады. Оларды тек екеуі ана бастапы ата-аналарыны генотиптерін толы айталайды да, алан жетеуіні хромосомаларында доминантты жне рецессивті гендерді ртрлі рамы болады. Дигибридті будандастыру кезіндегі F₂-дегі будан рпаты белгілеріні ажырауына талдау жасаанда нтижесі мынадай болан:

1) F₂-дегі будандар фенотипі бойынша 4 трлі болан. Саны жаынан аланда оларды 9-ы сары тегіс, 3-уі сары бдырлы, 3-уі жасыл тегіс, 1-уі жасыл бдырлы.

2) Сол будандарды генотипі бойынша алып арастырса 9 трлі болып шыады:

4АаВв : 2ААВв : 2АаВВ : 2Аавв : 2ааВв : 1ААВВ : 1ААвв : 1ааВВ : 1аавв.

3) рбір жп аллельді (А-а, В-в) гендері моногибридті будандастырудаыдай 1 : 2 : 1 (4АА : 8Аа : 4аа жне 4ВВ : 8Вв : 4вв) атынасындай болып ажырайды. Фенотипі бойынша р белгі з алдына моногибридті будандастырудаыдай 3 :1 (12 сары : 4 жасыл жне 12 тегіс : 4 бдырлы) атынасындай болады.

4) F₂-дегі будан сімдіктер тымдарыны тсі мен пішіні жаынан ата-анасынан згеше бірнеше комбинациялар тзеді. Соан байланысты екінші буында ата-аналарынан згеше, жаа формалар пайда болады. Мысалы: тымы сары бдырлы, жасыл тегіс сімдіктер.

Сйтіп, Мендель зіні жргізген тжірибелеріне жне олара жасалан талдауларды нтижелеріне сйене отырып, шінші заын ашты. Ол белгілерді туелсіз тым уалау заы деп аталады.

3. Бір-бірінен ш немесе одан да кп белгілерінде айырмашылыы бар особьтарды будандастыруды полигибридті будандастыру деп атайды. Оларда белгілерді ажырау сипаты дигибридті будандастырумен салыстыранда біршама клделірек болады. Мысалы, егер тымы сары тегіс ызыл глді брша сімдігін жасыл бдырлы а глді бршапен будандастырса, доминанттылы заына сйкес ₁-де алынан будан рпаты барлыы да біркелкі, яни аналы сімдікке сас болып шыады, ал ₂-де крделі ажырау жреді. Тымны пішінін анытайтын гендерді (А-а), тсін (В-в), ал глді тсін (С-с) деп белгілесек, сонда ата-аналы формаларды біреуіні генотипі ААВВСС, ал екіншісінікі ааввсс, ал ₂-де алынан будан организмдікі АаВвСс болып келеді. Мндай будан сімдік сегіз трлі гамета тзеді: АВС, АВс, АвС, Авс, аВС, аВс, авС, авс.

4. Сегіз типті жмырта клеткалары 8 типті спермийлермен кездейсо кездесіп здігінен тозадануды нтижесінде ₂-де зиготаларды 64 комбинациясы тзіледі. ₂-дегі особьтар фенотипі бойынша 8 трлі топа блінеді. Оларды араатынасы: 27 (А-В-С) : 9 (А-В-с) : 9 (А-в-С) : 9 (а-В-С) : 3 (А-в-с) : 3 (а-В-с) : 3 (а-в-С) : 1 (а-в-с). Сонда фенотип бойынша 27 : 9 : 9 : 9 : 3 : 3 : 3 : 1 араатынасындай болып келуі тригибридті будандастыру кезінде гендерді туелсіз таралуы себепті болады.

орыта келгенде, Мендель жоарыда келтірілген зерттеулеріні негізінде тым уалаушылыты аса маызды задылытарын ашты жне оны табиатын анытады. Бір белгіні тым уалауыны екінші белгіге туелсіз екендігін длелдей отырып, ол тым уалаушылыты дискреттілігін, блшектене алатындыын жне генотипті организмдегі белгі асиеттерді анытайтын гендерді жиынтыынан тратындыын крсетті.

 

Баылау сратары:

1. Дигибридті будандастыру деп андай будандастыруды айтады?

2. Екінші рпата алынатын будан рпатарды ара атынасы андай?

3. Пеннет торы деген не?

4. Белгілерді туелсіз тым уалау заы деген андай за?

5. Полигибридті будандастыру деп андай будандастыруды айтады?

6.Екінші рпата алынатын рпаты ара атынасы андай?