Шеміршекті жаса байланысты згеруі.

Организні артаюына байланысты шеміршек тініндегі протеогликандарды концентрациясы азаяды жне соан байланысты гидрофильділігі тмендейді. Хондробласттар мен жас хондроциттерді бліну былыстары нашарлайды. Бл жасушаларды цитоплазмасындаы Гольджи аппаратыны, тйіршікті эндоплазмалы торды, митохондрияларды клемі азаяды жне ферменттеріні белсенділігі тмендейді.

Жасуша аралы заттар мен жасушаларды дистрофиялы згерістеріні резорбциясына хондрокласттар атысады, олар морфологиялы рылысы бойынша остеоклаттармен бірдей. Хондроциттерді лімінен кейін лакуналар аморфты заттар мен коллаген жіпшелеріне толады. Жасуша аралы затты кейбір бліктерінде кальций тздарыны шгінділері пайда болып, шеміршек лайланып, млдірлігі жоалып, тсі згереді; атайып, тез сыныш болады. Аталан згерістерге байланысты шеміршекке антамырлары тіп, шеміршек сйекке айналуы ммкін.
Шеміршек тініні регенерациясы.

Шеміршекті регенерациясы шеміршек абындаы аз маманданан жасушалары жне шеміршектегі прехондробласттар мен хондробласттарды блінуі мен дифференциациясына байланысты жреді. Біра бл былыс те баяу теді. Буынды емес шеміршек тіні жараатыны регенерациясы шеміршек абыны атысуымен жреді.

Буынды шеміршекті жараатыны регенерациясы оны тередігіне байланысты р трлі болады. Егер жараат тере болмаса, регенерация тек изогенді топтарды кбеюіне байланысты болады. Ал егер шеміршек тере жараатталса, онда регенерацияа субхондриальді сйек тініні камбиальді жасушалары да атысады.

Кез келген жадайда тікелей жараат аймаында дистрофикалы былыстар орын алады, кейіннен кбеюші хондроциттер орналасады.

Жараат аланнан кейін алашы 1-2 айларда жас фибробласттардан тратын тін пайда болады, ол протеогликандар мен коллаген талшытарын белсенді трде синтездейтін шеміршек тріздес тінмен алмастырылады. 3-6 айдан кейін регенерат гиалинді-фиброзды тінге сас жас шеміршекке айналады.
Шеміршек тіндері метаболизміні реттелу факторлары.

Шеміршек тіндеріні реттелуі механикалы кшке, гормонды жне жйкелік факторлара байланысты болады. Шеміршек тініне кш тсу мен оны лсіреуі суда еріген оректік заттар, метаболизм німдері, шеміршек абы капиллярларыны гормонды-гуморальды реттеушілері шін немі ызмет атаратын факторлар болып табылады. Сонымен атар хондроциттерді андаы біратар гормондара (СТГ, тироксин, инсулин, т.б.) арналан циторецепторлары бар.

Гипофиз гормондары – соматотропин мен пролактин – шеміршек тіндеріні суіне ыпалын тигізеді, біра оларды дамуына ісер етпейді. аланша безіні гормондары – тироксин мен трийодтиронин – хондроциттерді дифференциалдануын жылдамдатады, біра шеміршектегі су процесін баяулатады. аланша безіні жне аланша маы безіні гормондары – кальцитонин мен паратгормон – су процесін стимулдайды. йы безіні эндокринді гормоны – инсулин мезенхиманы дифференциалдануын тездетеді. Бйрек сті безіні ыртысты абатыны гормондары – глюкокортикоидтар жне жыныс гормондары эстрогендер – хондроциттердегі коллаген мен гликозамингликандарды синтезделуін тежейді, концентрациясы жоары болса, шеміршекті артаюына келеді. Жыныс гормоны – тестестерон – шеміршекті дамуыны тежелуіне келіп соатын сульфатталмаан гликозамингликандарды синтезделуіне атысады. Шеміршек тініні дамуындаы, метаболизіміндегі гормондарды орны лкен боланымен, хондроциттерді ызметтері азаны эндокринді жадайына жне хондроциттерді рылымды жадайына байланысты екенін айта кеткен жн.

Сйек тіні.

Сйек тіні – днекер тініні жоары маманданан, жасуша аралы заты минералданан трі. Жасуша аралы затыны 70%-ы бейорганикалы осылыстардан, негізінен кальций фосфаттарынан трады. Бдан баса сйек тіні рамында организмдегі метаболизм процестерінде аса маызды орын алатын 30-дан астам микроэлементтер бар:мыс, мырыш, барий, магний жне т.б.

Органикалы затты – сйек тіні матриксін – негізінен коллаген ауыздары мен липидтер тзеді. Шеміршек тінімен салыстыранда, сйек тінінде су менхондроитинккірт ышылы аз, біра лимон жне баса ышылдар кп. Олар кальциймен комплекс тзіп, те мыты сйек матриксін тзеді.Органикалы жне бейорганикалы компоненттерді бір-бірімен йлесуі механикалы асиеттерді анытайды, мысалы созылуа жне ысылуа арсыласу. Барлы днекер тіндеріні ішінде тек сйек тініні тіректік, механикалы, ішкі мшелерге ораныш ызметтері жне кальций, фосфор элементтеріні оры болуы аны байалады.

Сйек тініні жоары минералдылыына арамастан, оны рамына кіретін заттар немі жааланып, бзылып, ызмет етуіні згеруіне байланысты адаптациялы процестер жріп отырады. Сйек тініні морфофункционалды асиеттері жаса, блшы етке, оректенуге, ішкі секреция бездеріні ызметіне, нервтендірілуге жне т.б. байланысты згеріп отырады.

Жіктелуі.Сйек тініні негізгі екі трі бар: ретикулофиброзды(рескел талшыты) жне пластинкалы(абыршаты). Бл сйек тініні трлері жасуша аралы заттарыны рылысына байланысты болатын рылымды жне физикалы асиеттері бойынша ерекшеленеді. Сйек тініне жасуша аралы заттарыны жоары минералдыы, тіректік жіне механикалы ызметтеріне байланысты тіс цементі мен дентин де жатады.
^ Сйек тініні диффероны мен остеогистогенезі.

Эмбрионны сйек тініні дамуы екі тсілмен жзеге асады: 1) тура остеогенез – мезенхимадан тікелей даму; 2) тура емес остеогенез – мезенхимадан дамыан шеміршектен даму. Сйек тініні постэмбриональды дамуы физиологиялы жне регенерациялы репарация кезінде боладыСйек тініні дамуы барысында сйек диффероны пайда болады: бааналы жасушалар, жартылай бааналы жасушалар(преостеобласттар), остеобласттар(фибробласттардыбір трі), остеоциттер. анны бааналы жасушаларынан дамитын остеокласттар(макрофагтарды бір трі) екіншілік рылымды элементтер болып табылады.

Бааналы жне жартылай бааналы жасушалар морфологиялы трде идентифицирленбейді.

Остеобласттар немесе остеобластоциттер – бл сйек тінін тзетін жас жасушалар. алыптасан сйекте олар тек сйек абыны тере абаттарында жне сйек тініні жарааттан кейінгі регенерация орындарында кездеседі. Олар здіксіз кбеюге абілетті. Остеобласттарды пішіндері р трлі: куб трізді, пирамида трізді немесе кпбрышты. Оларды денелеріні лшемі шамамен 15-20мкм. Ядросы дгелек немесе сопаша болады, цитоплазмада жиі эксцентрлі орналасады, бірнешеу болуы да ммкін. Цитоплазмасында тйіршікті эндоплазмалы торы, митохондриялары жне Гольджи аппараты жасы дамыан.

Остеобласт рылысы:


  1. Ядро;

  2. Цитоплазма;

  3. Жетілген эндоплазмалы тор;

  4. Остеоид;

  5. Сйек тініні минералданан заты.

 

Остеоциттер – сйек тініні дефинитивті(траты) жасушаларыны кп блігі. Олар бліну абілеттілігін жоалтан. Остеоциттерді пішіндері сінділі жне шаын, ядросы салыстырмалы трде ірі, цитоплазмасы лсіз базофильді боялады. Органеллалары нашар дамыан. Жасуша орталытарыны болуы аныталмаан.

Сйек жасушалары остеоцитті пішініндей лакуналарда орналасады. Оларды зындытары 22-55мкм, ал ендері 6-14мкм аралытарында болады. Лакуналарды каналдары сйытыа толы, каналдар бір-бірімен жне сйекті ішіне кіретін антамырлармен анастомоз рады. Остеоциттер мен ан арасындаы заттар алмасуы тіндік сйыты арылы жзеге асады.

Остеоцит рылысы:


  1. Остеоцит аралшалары;

  2. Ядро;

  3. Эндоплазмалы тор;

  4. Гольджи аппараты;

  5. Митохондриялар;

  6. Сйекті остеоидты заты.

 

Остеокласттар – блар табиаты жаынан гематогенді жасушалар, известелінген шеміршек пен сйекті бзу абілеттілігі бар. Оларды диаметрі 90мкм-ге дейін жетеді, 3-тен бірнеше онды ядролары болады. Цитоплазмасы лсіз базофильді, кейде оксифильді де боялады. Остеокласттар кбінесе сйек атпарларында орналасады. Сйекті патологияа шыраан беткейіне араан остеокласттар цитоплазмалы атпарлара бай; олар гидролитикалы ферменттерді синтездеп, секрециялайды. Остеокласттарды шеткі блігі – жасушаларды сйек бетіне тыыз жабысан аймаы. Бл айма ферменттерді сер ету аймаын шектейді. Цитоплазманы бл аймаы ашы тсті, органеллалары аз, біра актин микрофиламенттері бар.

Остеокласттарды атпарланан аймаыны шетінде кптеген майда кпіршіктер мен ірі вакуольдер орналасан. Остеокласттар оршаан ортаа СО2 бліп, ал карбоангидраза ферменті Н2СО3 тзілуіне атысып, кальций осылыстарын ерітеді. Остеокласт митохондриялара жне сйек тіні матриксіні коллаген талшытары мен протеогликандарын ерітетін ферменттері бар лизосомалара бай. Сйекті остеокластпен жанасан блігінде лакуналар пайда болады. Бір остеокласт сол уаыт аралыында 100 остеоласт тзетін сйекті жоя алады. Остеобласттар мен остеокласттарды ызметтері бір-бірімен байланысты жне гормондармен, витаминдермен, т.б. реттеледі.

Остеокласт рылысы:

Ø Ядро;

Ø Остеокласт жиегі;

Ø Ашы айма;

Ø Лизосомалар;

Ø Жасуша аралы зат резорбцияланатын блік;

Ø Минералданан зат.

 

 

Сйек тініні жасуша аралы заты негізгі аморфты зат пен коллаген талшытарынан трады. Коллаген талшытарыны бірінші жне тртінші трлері болады. Бл талшытар ретімен орналасса, пластинкалы сйек тіні; ал ретсіз орналасса ретикулофиброзды сйек тіні болап саналады.

Сйекті дамуы.

Кез келген сйекті тзілуі мезенхима текті жас днекер тінді жасаушалар – остеобласттар есебінен жреді, оларды басты тірек рлін атаратын жасуша аралы заты жасап шыарады. аа дамуыны ш сатысына сйкес сйектер днекер немесе шеміршек тіндер негізінде дамиды. Остеогистогенезді трлері:


  1. Тура остеогистогенез. Бндай тсіл рескел талшыты сйек тініні дамуына тн. Бл былыс кбінесе рсата дамуды 1-айында жреді. I сатысы – болаша сйекті пішіні бар рыты днекер тініні белгілі ірблігінде остеобласттарды рекет нтижесінде сйекті затты аралшытарыны пайда болуы. II сатысында бірінші орталытан сйектену рдісі сйекті затты шет жатарына арай стемелей суі(аппозициональді су) арылы суле трізденіп жан-жаа таралады. Жабынды сйек алыптасатын днекер тінні беткі абаттары сйек абыы трінде алады, сйек абыы жаынан сйек алыдап седі. III сатысы – жасуша аралы затты кальцификациясы.

  2. Тура емес остеогистогенез. рсата дамуды екінші айында алашы нктелер пайда болады, олардан е кп ауырлы ктеретін сйектерді негізгі бліктері, яни жілік сйектері дамиды. Перихондралды сйектену – шеміршек абыыны атысуымен сйекті шеміршекті бастамаларыны сырты бетінде жреді. Болаша сйек пішінді мезенхималы бастама шеміршек тінінен тратын жне сйекті шеміршекті моделі сияты «сйекке» айналады. Шеміршекті сыртынан жабатын шеміршек абыы остеобласттарыны рекеті нтижесінде оны бетінде, шеміршек абыыны астында сйек тіні пайда болып, ол бірте-бірте шеміршек тінді ыыстырып, сйек затын тзеді. Сйекті шеміршекті моделіні сйекті моделге ауысымен шеміршек абыы сйек абыына айналып, сйек тініні одан рі арай суі сйек абыыны есебінен жреді. Эндохондралды сйектену тамырлары бар шеміршек бастамаларыны іішінде жреді. Сйек тзуші тін тамырларымен бірге шеміршек абатына ене отырып, алдын ала известелінген шеміршекті бзып, сйекті шеміршекті моделіні орталыында сйектену нктесін тзеді. Эндохондралды сйектену рдісіні орталытан шетке арай таралуы кемік сйек затын тзуге келеді. Шеміршек сйекке тікелей айналмайды, ол бзылып, жаа сйек тінімен алмасады. Сйектенуді сипаты мен реті организмні оршаан ортаа бейімделуіне байланысты.