Коллоидтарды пептизациясы

Пептизация – коагуляцияланан тнбаны айтадан кол­лоид­ты ерітіндіге ауысуы. Пептизация былысы аморфты тнбаларды таза сумен жуанда байалады. Оны себебі тнбаны бетіне адсорбцияланан электролит иондарыны таза сумен жуылып, шайылуы. Нтижесінде, тнбадаы блшектер таы зарядталады да, олар бір-бірінен тебісіп, тнбадан ерітіндіге ауыса бастайды. Сондытан пептизация былысын жою шін аморфты тнбаларды таза сумен емес, электролитті сйытылан ерітіндісімен жуады. детте шыш электролитті ерітіндісі пайдаланылады (ышылдар, аммоний тздары).

 

Осарланатну

Нашар еритін осылыс детте рамында ртрлі бгде иондар мен молекулалар бар ерітінділерден тндырылады. осарланатну жне соынантну былыстарыны нтижесінде бл бгде блшектер тнбамен бірге тсуі ммкін. Сондытан тнба ешуаытта бден таза болмайды. осарланатну процесінде негізгі зат пен оспа бірге тнады, ал соынантнуда алдымен таза негізгі тнба тнады да, содан кейін ана оспа тседі.

осарланатну деп негізгі зат тнатын жадайда тнба бермейтін оспаларды тнба тсе бастаанда онымен бірге тну былысын айтады. Бан жасы еритін кейбір осылыстарды екінші затты тнбасы пайда бола бастаанда сонымен атарласа тсу бейімділігі себепші болады. Мысалы, FeCl3 жне CaCl2 бар ерітіндіден Fe(III)-ті аммиакты ерітіндісімен гидроксид трінде тндырса, тнбаа Ca2+ да бірге тсуі ммкін. Ал Fe(OH)3 тнбасы болмаса жеке кальций иондары бл жадайда тнба бермейді.

осарланатну процесі жруіні негізгі себептері – адсорбция, окклюзия жне изоморфизм.

Адсорбция

Иондарды ионды-кристалды тнбалармен адсорбция­лануы тнбаны бетіндегі иондарды маайында электростати­калы ріс болуына негізделген. Осыны нтижесінде кристал­ды беткі абатындаы катиондар зіне аниондарды тартып осып алады, ал тнбаны беткі абатындаы аниондар ерітіндідегі катиондарды зіне тартады. Иондарды адсорбциялану абілеттігі оларды ерітіндідегі концентрация­сына жне зарядына байланысты. Ерітіндіні концентрациясы мен иондарды заряды нерлым жоары болса, сорлым оларды адсорбциялану абілеттігі артады. Ерітіндідегі заряд­тары жне концентрациясы бірдей иондарды тадамалы адсорбциясы Панет-Фаянс-Ган задылыына баынады. Бл за бойынша ионды-кристалды тнба алдымен оны рамына кіретін бір ионмен нашар еритін, не нашар ионизацияланатын осылыс беретін иондарды адсорбциялайды. Сонымен атар кристалды тордаы иондарды серінен кбірек деформацияланатын иондар жеіл адсорбцияланады. Мысалы, AgI тнбасымен кміс ацетаты кміс нитратына араанда кштірек адсорбцияланады, себебі CH3COOAg ерігіштігі AgNO3-ке араанда тмен.

Адсорбциялану абілеттігіне адсорбцияланатын иондарды млшері де сер етеді. Тнбадаы біртектес иондармен млшері бірдей иондарды адсорбциялану ммкіншілігі жоары. Мысалы, CaSO4 тнбасы Ra2+ иондарын адсорбцияламайды, ал BaSO4 тнбасы толы адсорбциялайды десе болады. Ra2+, Ba2+, Ca2+ иондарыны ионды радиустарын (1,43; 1,35 жне 0,99 сйкес) салыстырса Ca2+ мен Ra2+ иондарыны млшері жуы мнмен 1,5 есеге ажырайды. CaSO4 тнбасыны Ra2+ иондарын адсорбцияламау себебі осы айырмашылыта.

Тнбаны оспаларды адсорбциялау абілеттігі оны беткі абаты лкейген сайын артады. Сондытан адсорбцияланан оспаларды саны тнба блшектеріні млшеріне те байланысты. Аморфты тнбаларда адсорбция былысы е кп млшерде жреді, са кристалды тнбаларды адсорбцияла­ыш абілеттігі аморфты тнбалара араанда кем, оспаларды е аз адсорбциялайтын тнба – кристалды тнбалар.

Окклюзия

Окклюзия былысында тнбаны ластайтын заттар тнба блшектеріні ішінде жреді. Бл заттар тнбаны кристалды торын руа атыспайды. Окклюзияны адсорбциядан айырмашылыы осарланатнан оспалар тнбаны беткі абатында емес, оны ішкі рылысына кіреді. Окклюзия ртрлі себептерден тууы ммкін: кристаллизациялану процесінде оспаларды стап алу, кристаллизациялану процесі жріп жатанда адсорбциялау, тнба мен осарланатнатын оспаны арасында химиялы осылыс тзілу.

Пайда болатын кристалдар бден дрыс кристалды тор тзбейді. Оларда ерітінділермен толатын са жарытар, уыстар болуы ммкін. Сонымен атар са кристалдар осыланда оларды арасында ерітіндініні алып алу ммкіншілігі бар. Бгде оспаларды механикалы жолмен тнбаларды ластауы кристаллизациялану былысы тез жргенде артады, себебі бл кезде дрыс кристалды тор тзіліп лгірмейді.

Химиялы анализ жадайында тнба ерітіндіге дайын трінде енгізілмейді, ол тндырышты йанда ана пайда болады. Бл жадайда алдымен рмен арай ептеп сетін са днді кристалдар пайда болады жне оларды беткі абаты сйкес заттарды жаа абатымен апталуына байланысты немі жаарып отырады. Бл немі жаарып тратын кристалдарды беткі абаты ерітіндідегі ртрлі оспаларды здіксіз адсорбциялайды. Кристалдар скенде бл оспалар ептеп тнбаны кристалды торына кіретін иондармен ыысты­ры­лады. Біра мндай ыысу толы жрмеуі ммкін, сондытан тнбаны тну жадайына байланысты оспаны аз не кп млшері сіп жатан тнбаны ішінде алады.

Сонымен окклюзия былысы жруіні бір себебі – оспаларды тнба алыптасып жатанда адсорбциялануы. Еске алатын жадай – жоарыда келтірілген иондарды адсорбция­лану задылыы мнда да саталады. Мысалы, CaC2O4.2H2O тнбасымен K2C2O4 тзынан грі Na2C2O4 тзы кбірек окклюзияланады, себебі натрий оксалатыны калий оксалатына араанда ерігіштіші тмен.

Окклюзия процесінде ерітінділерді йып араластыру ретінін маызы зор. Мысалы, BaSO4 тнбасын BaCl2 ерітіндісіне H2SO4 ерітіндісін тамшылап йып алса, тнба тзілу Ba2+ иондарыны арты млшері бар ортада жреді. Сондытан тнба Ba2+ катиондарын, оан арама-арсы ион ретінде Cl- аниондарын адсорбциялап BaCl2 тзымен ластанып тседі. Керісінше, BaSO4 тнбасын H2SO4 ерітіндісіне BaCl2 ерітіндісін тамшылап йып тндырса BaSO4 кристалдары SO42- аниондарыны арты млшері бар ортада тзіледі. Кристалдар SO42- аниондарын адсорбциялап теріс зарядталады, арама-арсы ион ретінде ерітіндіден катиондарды адсорбциялайды. Сондытан тнбаны рамында H2SO4, не баса сульфаттарды оспасы болады. Осыдан мынандай ереже орытып шыаруа болады: егер тндыру кезінде ерітіндіде тнбаны рамына кіретін аниондар арты млшерде жрсе, онда кбінесе бгде катиондар окклюзияланады, керісінше, егер тнба аттас катиондар арты жрген ерітіндіден тсірілсе, онда кбінесе бгде аниондар окклюзияланады.

 

11.5.4.3. Изоморфизм (аралас кристалдарды тзілуі)

Бірлескен кристалды тор тзіп кристаллизацияланатын заттарды изоморфты заттар дейді. Кристаллизациялану нтижесінде аралас кристалдар пайда болады. Изоморфизм былысыны негізі – координациялы саны бірдей жне радиус­тары жуы иондарды кристалды торда бір-біріні орнын баса алуында. Мысалы, Ra2+ ионыны (1,52 ) радиусы Ba2+ ионыны радиусына (1,43 ) жуы боландытан BaSO4 жне RaSO4 – изоморфты сульфаттар. Сондытан BaSO4 тнбасын рамында аз млшерде Ra2+ иондары бар ерітіндіден тндырса, бл иондар Ba2+ иондарымен бірге пайда болан тнбаны кристалдарын тзуге атысады. Яни, радий сульфаты барий сульфатымен изоморфизм былысы нтижесінде осарлана тнады. Изоморфизм былысыны серінен BaCl2 жне KMnO4 оспасы бар ерітіндіге аз млшерде ышыл ортаа дейін ккірт ышылын осса, клгін тске боялан тнба алынады. BaSO4-пен атар KMnO4-ті біраз млшері осарлана тсіп, тнбаны ластайды. Бл мысалда деттегідей бір ион изоморфты ауыспай, екі ион изоморфты ауысады. Ba2+ мен SO42- иондарыны кристалды тордаы орнын K+ мен MnO4- иондары басады, себебі бл ос иондарды жалпы млшері шамалас.

 

Соынан тну

Алашыда алынан таза тнбаны сол ерітіндіде алдырса, ол баса затты баяу соынан тнуы нтижесінде ластануы ммкін. Мысалы, кальций оксалатын магний иондары бар ерітіндіден тндырса, алашыда таза CaC2O4 тнбасы тседі. Егер осы тнбаны ерітіндіде алдырса оны бетіне бірте-бірте MgC2O4 тна бастайды. Осы сияты Cu2+ мен Zn2+ иондары бар ышыл ерітіндіден ккіртті сутегін жіберсе, алдымен таза ара мыс сульфиді тседі, бл ортада мырыш сульфиді тзілмеу керек. Біра тнбаны ерітіндіде алдырса ара тнбаны беті а мырыш сульфидіні тнбасымен жабылады.

Негізгі тнба ерітіндіде алдырыланда Панет-Фаянс-Ган ережесі бойынша тнбаны беткі абатында тндырышты жептуір млшері адсорбцияланады, сондытан оны концентрациясы тнбаны беткі шекарасында артады. Осыны нтижесінде тнбаны бетінде екінші затты иондарыны кбейтіндісі (ИК) оны ерігіштік кбейтіндісімен (ЕК) артады да, оны тнбаа тсу жадайы пайда болады. Соынан тну процесін азайту шін тнба мен ерітіндіні жанасу уаытын ысарту керек.