Леуметтік инфрарылымны экономикалы рлі жне оны салаларында нарыты атынастарды дамуы.

Инфрарылым — (латынша инфра — тменгі, астыы, структура — рылыс, орналасу) — экономиканы жне адамдарды ызмет етуіні жалпы жадайларын жасауды амтамасыз ететін халы шаруашылыы салаларыны жиынтыы (мысалы ндірістік инфрарылым — жолдар, клік, байланыс, электрмен амту желісі, оймалар жне т.б.; леуметтік- трмысты инфрарылым — трмысты-коммуналды шаруашылы, сауда, жолаушылар клігі жне байланыс, білім беру, ылым, мдениет, денсаулы сатау жне т.б.; экологиялы инфрарылым — тазалаушы рылымдар, бгеттер, дренажды жйелер, саябатар жне т.б.); материалды ндіріс пен оамны мір сру жадайын амтамасыз ету шін ажетті имараттар, жйелер мен ызметтерді жиынтыы.леуметтік инфрарылым – материалды игіліктерді дайы ндіру (ызметтер крсету) дерісін жне халыты алыпты трмыс жадайын амтамасыз ететін салалар тобы. Оан трын й, леуметтік-мдени масаттаы нысандарды салу жне пайдалану, блшек сауда, оамды таматандыру, денсаулы сатау, білім беру, т.б. жатады.

леуметтік инфрарылым — халыты кнделікті тіршілігін амтамасыз етуге ызмет ететін салалар (ксіпорындар, денсаулы сатау, аарту, мдениет, трмысты ызмет ету орындары) жиынтыы.

леуметтік инфрарылым салалары леуметтікинфрарылымны негізгі масаты - халыа ызмет керсету. Бл 30-дай саланы райтын крделі кешен. Олар халыты алыпты трмыс-жадайын амтамасыз етіп, мамандар даярлаумен, адамдарды р трлі аурулардан орап, оларды дрыс дем алуын йымдастырумен айналысады. Наты айтанда кешен ебек німділігі мен елді еркендеуі шін «жмыс істейді».ызмет керсету трлері те кп. Оларды кейбірі кнделікті (біз кнде дкенге барамыз), кейбірі андасанда (мысалы, ауыран кезде), ал айсыбірі сирек уаытта (й, машина жндеу) ажетті болып табылады. Кейбір ызмет трлері халыа жаппай ажет болса (сауда, денсаулы сактау, дем алу), оларды кейбіреулері тек жекелеген топтара крсетіледі. Сендерге, жастар шін маызды ызмет - білім беру, ал арт адамдара - крілікті леуметтік жаынан амтамасыз ету. Бл ызмет трлері арналып крсетілетінін білдіреді. Біра кез келген жадайда олар адамдарды трып жатан жерлерінде керсетіледі. Сондытан леуметтік инфрарылымды орналастыруды негізгі факторы - халыты (халыты орналасуы) факторЖоары білім (университеттік, институтты) ылыми орталытара жаын орналасады. (ылымды кп ажет ету факторы)..Халыа кнделікті ызмет крсететін салалар барлы халы орналасан зонада біркелкі таралып орналасады. алан инфрарылым мекемелеріні желісі сиректеу болып келеді. Сонымен, леуметтік инфрарылымны салалары е ірі рі ебекті кп ажет ететін кешен болып табылады. Елді леуметтік жадайы мен даму болашаы онымен тыыз байланысты. Бл кешенні географиясын ттыну факторы - халыты орналасуы басалара араанда кбірек анытайды.

2.Фискалды саясат аржылы – бюджеттік реттеуді негізі ретінде: масаттары мен негізгі ралдары.

аржылы реттеуді екі нысаны бар – фискалды саясат, яни салы салу облысындаы саясат, жне бюджеттік, яни бюджет аржыларын жмсау облысындаы саясат. аржы саясатыны негізінде мемлекеттік аржыларды теоретикалы концепциялары жатыр.

Мемлекеттік шыындар тиімді сраныса жетуді маызды факторы ретінде арастырылады. Бл концепция тапшылыты аржыландыру аидасына негізделеді.

аржы саясатыны баыты елді экономикалы жадайына байланысты болады... Экономикалы саясатты рамдас блігі болып табылатын аржы саясаты з функциялары мен міндеттерін жзеге асыру шін аржыларды йымдастыру мен олдану бойынша мемлекетті масатты баытталан шаралар жиынтыын крсетеді. Бюджетті кірістері салыты жне салыты емес тсімдер есебінен алыптасады. Шыын блігі: ораныса, мемлекеттік аппаратты стауа, экономика мен леуметтік саланы Салыты санкциялар - салытарды тлеуден бас тарту, салыты тлемдерді мерзімін ткізіп жіберу, салыты декларациясына жалан мліметтер осу жне т.б. салы салу сферасындаы бзушылытардан алынатын ашалай алымдар.

Мемлекеттік бюджетті шыындары экономика дамуына шыындарды осады жне ндіріс клеміні траты суі мен оны тиімділігін жоарлату шін жадайлар жасауа баытталан аша аражаттарын крсетеді.Олара:

- капиталды салымдар

- егізгі орларды жндеу

- айналым ралдарыны суі

- материалды резервтерді ру жатады.

Капиталды салымдарды аржыландыру шін бюджеттік аражаттарды олдану баса кздер есебінен жзеге асыру ммкін емес жалпы мемлекеттік мні бар міндеттермен шектеледі. аржы саясаты экономикалы саясатты бюджеттік, азыналы, алым-салыты масатын іске асыру шаралары жиынтыы ретінде тсіндіріледі. Аша – несие саясаты – аржылы рекеттерге араанда жанама діске жаындау. Жеке аланда, аржы саясатын кіметке тікелей баынышты рылым аржы минстрлігі жргізеді. Ол аша – несие саясатын кіметке тікелей баынбайтын орталы Банк іске асырады.Монетарлы саясат нары пен мемлекеттік реттеу дістерімен атар олдану принциптеріне сайкескеледі. Дамыан елдерді экономикасында негізінен жанама реттеу дістерін олдану тиімді. Ал тпелі экономика жадайында тікелей реттеу дісін олдану з нтижесінде тез береді.

3. Экономикалы суді негізгі факторлары мен оны амтамасыз етдудегі мемлекеттік шаралар.

Экономикалы суді факторлары дегеніміз ндірісті наты клемін жне оны тиімділігі мен сапасын арттыратын былыстар ыпалына мен процестер. Тигізетін ыпалына арай экономикалы суді факторлары жанама жне тікелей факторлара блінеді.

Тікелей факторлар:

Ø Ебек ресурстарыны саны мен сапасыны суі.

Ø Негізгі капитал клеміні суі жне сапалы рамыны жасаруы.

Ø ндірісті йымдастырумен атар технологияны жетілдірілуі.

Ø Пайдаланатын табии ресурстарды саны мен сапалылыыны артуы.

Ø оамдаы ксіпкерлік абілетіні суі.

Жанама факторлар:

— Сраныс факторлары – ттыну, инвестициялы, мемлекеттік шыындарды суі.

— сыныс факторлары – бсекені дамуы, ресурстарды баасыны тмендеуі, несие алу ммкіншілігіні суі.

—Блу факторлары – оамдаы барлы ресурстарды тиімді пайдалану.

 

Экономикалы суді масаты оам болып табылады. Бл адам дамуы шін жадай жасаумен, мір сру дегейін арттырумен айындалады. Адам ролі, оны мні оны ндірістік кштерді факторы, ндірістік жне баса барлы оамды атынастарды субъектісі болуымен аныталадыЭкономикалы су халыты барлы дегейлеріні леуметтік жадайына жаымды сер етеді.. Экономикалы суді баалау теориясы мен тжірибесінде оамды ндірісті мемлекеттік реттеуі маызды орын алады

Билет пен 24 билет

1. ЭМР субьектілері, оларды леуметтік- экономикалы жне шаруашылы мдделері. Бл мдделерді бір арнаа баыттау – оып – уйренуді негізгі тапсырмалары.

Экономикалы саясат субъектілері шаруашылы мдделерін орындаушылар, иеленушілер жне айындаушылар болып табылады. Шаруашылы мдделерін иеленушілер - бл леуметтік топтар, олар бip-бірінен мынадай белгілермен ерекшеленеді: мліктік, табыс, кызметі мен трлері, мамандыы, салалы жне айматы ызыушылыы. Бл-жалдамалы жмыскерлер, ксіпорын ожайындары, фермерлер, са жне ipi ксіпкерлер, басармалар, акционерлер т.б. Оларды р айсысыны з леуметтік-экономикалы мдделері жне ызметтері бар. Мемлекет оамны барлы топтарыны мдделерін дрыс йлестіруі тиіс. Ол шін мемлекет атару билігі тетігін рады. Шаруашылы мдделерін орындаушылар (ЭМР субъектілері) ш тарматан ралан, олар: Президент, кімет, оларды сот органдары жне лтты банк. ЭМР з олдарына алатын федералды жне жергілікті органдар, парламент жне кімет болды. Ксіпкерлерден, ебекшілерден жне кімет пен арадаы тариф келісімін реттеу шін ксіпкерлер, ксіпода одатары жне атару биліктері кілдерінен органдар рылады. Экономика Министрлігі жне ксіпкерлерді салалы одатарын жеке салаларын олдау жне дамыту жнінде комитеттер, кеестер йымдастырылады..

ЭМР мен мдделі иелер арасындаы атынас мыналармен айындалады:

- шаруашылы рылымын жасартудаы ЭМР жетістіктерімен;

- ебекке абілетті халыты ебекпен амтылуыны суімен;

- алыпты тлемабілетті баланспен;

- инфляция арыныны тмендеуімен;

- халыты трмыс дегейіні жоарылауымен;

ЭМР тиімділігін зерттеуді сауалнамалы дісін кейбір кемшіліктері боланымен, ол, экономикалы мемлекеттік реттеуде елеулі рл атарады жне ылыми лемде,сондай-а мемлекеттік аппаратта болып саналады.

Макроэкономикалы зерттеулерде мемлекетке, оны экономикалы саясатыны жиынты крсеткіштеріне ыпал етуге зор кіл блінеді. Мемлекет лтты нарыта экономикалы атынастара атысушыларды олданатын "ойын ережелерін" белгілейді, жеке кімет нарыты субъектілеріні бipi болып шыады, яни лтты мддені олдайтын белсенді мемлекет ретінде рекет жасайды.

2. Макроэкономикалы тратылы жне оан ол жеткізудегі мемлекеттік шаралар

азастан Республикасыны кiметi мен азастан Республикасы лтты Банкiнi экономикалы саясатыны басты мiндетi 2006 жылы елдегi макроэкономикалы тратылыты сатау болады, бл олайлы сырты экономикалы факторлармен атар экономикалы судi жоары арынын стап труа ыпал етедi. Осыан байланысты экономикалы саясатты алдаы кезеге арналан негізгі масаты макроэкономикалы тратылы пен экономикалы суді жоспарланан дегейде амтамасыз ету болып табылады. Сондытан да, кімет «2012-2014 жылдара арналан республикалы бюджет туралы» заа згерістер енгізгенде е алдымен осы мселені назарда стаан болатын.. Бдан блек, макроэкономикалы тратылы йлестірілген аша-кредит жне салы-бюджет саясатыны жне инфляцияны дегейін жоспарлы 6-8 пайыз длізде стау есебінен амтамасыз етіледі. Ірі жоары технологиялы индустриялы жобаларды іске асыру жне жйе раушы ксіпорындарды олдау «німділік-2020» жне «Бсекеге абілетті ксіпорындарды сауытыру» бадарламалары шеберінде амтамасыз етілетін болады. Ірі жоары технологиялы индустриялы жобаларды іске асыру жне жйе раушы ксіпорындарды олдау «німділік-2020» жне «Бсекеге абілетті ксіпорындарды сауытыру» бадарламалары шеберінде амтамасыз етіледі. «Бізді зерттеуіміз крсеткендей, азастанда жмыс істейтін инвесторларды 80 пайыз респонденті елдегі саяси жне экономикалы тратылыа те жоары баа береді. Economist Intelligence Unit-ті «2009-2010 жылдардаы саяси трасызды индексі» баяндамасына сай, азастан лемдегі саяси траты 50 елді тізіміне енеді», - деп хабарлайды EY компаниясы.Сонымен атар, инвесторлар азастанны инвестиция тартуына ызыушылы тудыратын фактор ретінде телекоммуникациялы инфрарылымны жеткілікті дрежеде болуы, бсекеге абілетті салы салу жйесі мен елді траты даму крсеткішін атайды.

Ал кері серін тигізетін жадай ретінде ксіпкерлік ашуды иындыы, транспортты-тасымалдау инфрарылымыны жеткілікті дрежеде дамымауын ала тартады.

Монополияа арсы саясат: мазмны, трлері, ыпал ету дістері. Жнсіз бсекелестік трлері жне ттынушыларды ыын орау.

Монополия – грек сзiнен «монос» – бiреу, жалыз, «палео» – сатамын, яни жалыз сатамын деген ымда. Монополизм –жеке оамды экономикалы формация емес, капитализмнi жоары сапалы сатысы жне жаласы. Капитализмнi барлы асиеттерiн бойына жинатайды, экономикалы задарда жаа жадайа бейiмдеп пайдаланады.

Монополияны ралу негiздерi. ндiрiстi, капиталдау шоырлануыны нтижесiнде iрi жне аса iрi ксiпорындары пайда болды. ндiрiстi шоырланып, iрi ксiпрындарыны рылуына ылыми-техникалы прогресстi дамуы, оны жаа жетiстiктерi себеп болан жне бсекелестiк.

Монополияны трлерi. а) Табии монополия. Сирек жне орны толтырылмайтын ндiрiс элементтерiне бiр ана субьектiнi ие болып пайдалануы. Мысалы, жер ойнауыны пайдалы азбалары: сирек металлдар, нарлы жерлер. Мндай монополия траты болады. азастанда табии монополияа жатады: халыа коммуналды ызмет (сумен, газбен,электр кшiмеен, жылумен амтамасыз ету), темiржол, уе жолы, энергетиканы обьектiлерi. Мнайды, мнай нiмiн, газды тасу, байланыс ызметi, ораныс ксiпорындарыны кешенi, ядролы ксiпорын, уландыратын,нашаорлы заттар, ымбат баалы заттар, ымбат баалы металлдар.

Бл субьектiлердi мемлекет монополияа арсы жне баа туралы саясата сйкес ата баылайды жне реттеу шараларын жргiзедi.

б) жасанды монополия – бiреулердi олында белгiлi бір нiмнi тек нарыы, болмаса, тек ндiрiс жне сату нарыы болады. Бл кездейсо, траты жне жалпыа бiрдей болуы ммкiн.Кездейсо монополия сатушыа, болмаса, сатып алушыа болады сыныс пен сранысты уаытша тиiмдiлік атынастары боланда, болмаса, нiмдi ндiрiп сату шiн те олайлы жадай, ммкiншiлiк болса (озы технология, техника, жмыс. Екi жаты монополия – белгiлi бiр нарыта тауарды келiп сатушы мен бiрiккен сатып алушыларды арсыласуы.Монополия бсекелiктi жоймайды, тек тсiлдерiн згертедi. Жетiлмеген бсекелiк болады, егер тек бiрнеше iрi ксiпорындар белгiлi бiр арнайлы тауарларды сол алыптасан баамен сынады, сатады. Жетiлмеген бсекелiктi ш трi болады; а) монополия; б) олигополия; в) нiмдi дифференциялау.

Монополистік бсекеде німні сапасын арттыруды, сатып алушылара кепілдіктер беріп, ызмет крсетуді маызы арта тсуде. Бл ылыми техникалы прогреспен обьетивті трде байланысты. Оны іс - арыны оларды бсекелік абілетіні шешуші шарты

р алуан жаалытар енгізулі бсекелік кресте аса кшті ару болып отыр.

Бсекелелікті трлері

Ø Сала ішіндегі бсекеге шетел монополиялары да атысып, ерекше шиеленіседі.

Ø Салааралы бсеке крес жойылмайды, ршеленеді. Мысалы, «ттынушыларды доллары шін» жне капиталды пайда аз беретін саладан, оны кп жоары беретін салада пайдалану шін.

Ø Монополиялар «бгде – аутсайдер» деп аталатын, яни моноподы бірлестікке кірмеген ксіпорындармен немі кресте болады. Кресті айлалы, жауызды дістерге толы кптеген трлерін олдана отырып, «бгделерді ртып жібереді»

Ø Орта пайда алу масатындаы бсеке кресімен атар стем пайда шін крес тоталмайды.

Ø Бсеке лтты нарыта ана емес лемдік нарыта болады.

Ø Монополияларды бірімен біріні кресі рдайым ауіпті сипатта болады. Бір саладаы монополиялар, саланы бтіндей ожалыына айналдыру, тек з стемдігін жргізу шін креседі.

Монополистік шаруашылытаы бсекені мні - монополды стеме жоары пайда тсіру.

Мемлекет монополияны іс-рекетіне мына баыттарда араласады, баылау жргізеді:

а) Мемлекет жоары дегейде салы салу арасында монополияны пайдасыны клемін азайтады. Соны нтижесінде леуметтік жадайа тигізетін тиімсіздігін лсіретеді.

б) Инфляцияны басу жне жоары дегейде шоырланан салаларды бааларына ысым жасау шін бааа баылау ойылады.

в) Монополияны бірлестіктерді мемлекет меншігінде болуы. Мысалы, телефон байланысы. Сумен табии газбен, элетрокшімен жабдытау, темір жол монополды ксіпорындар болса, тиімділігі жоары болады.

г) Мемлекеттік экономикалы реттеу бааа, ндірісті клеміне, фирмаларды реттелетін салалара кіруін, одан шыуын баылауа ммкіндік тудырады. Бл баылау болады коммуналды ксіпорындарда, клікте, аржы рынокта. Бл рал-жабды мемлекет меншігінде болса да, ол баылау жргізеді.

д) Монополияны іс-рекетін мемлекет реттейді, монополияа арсы саясат арылы. Бл саясат, сіресе. Жоары дегейде шоырланан салалара арсы олданылады. Монополияа арнайы за жне ережелер шыарылады, мемлекеттік тапсырманы лесін лайтады..

Пен25 билет

1..Р-ы монополияа арсы реттеу оргондарыны рылымы. Ксіпкерлік ызметті ртрлері формаларын дамыту мен олдау.Монополия азастан нарыында жиі кездеседі ж.е траты б.п табылады.аз-да табии монополияа жататындар: Халыа комуналды ызмет(сумен, газбен,электр энергиясымен,жылумен амтамасыз ету),темір жол салу уе жолы ж.е энергия ндіру обьектілері т.б.Табии монополияны реттеу негізінде мына шаралар олданылады:1)німг белгіленген бааны реттеу2) баа ндірісіні шектеулі коэффициентін бекіту, еркін баа тртібін бекіту.Р-ны табии монополия лар туралы заына сйкес тибии монополия категорияларына мыналар жатады:1) мнай ж.е мнай німдерін тасымалдау магистральдары;2)газ тасымалдау;3) темір жол тасымалдары ;4)электр ж,е жылу энергиясын жеткізу бойыншы ызмет корсету;5)порттар,уежайлар ызметтері ж.е т.б.

2.оамны ебек леуметі мен демографиялы жадайы . Ебек ресурстарыны гендерлік ж.е интелектуалды дегейіні маызы.Ебек німділігі ж.е рылымны 2 жаты сипаты бар:1)Ебекке абілеттілік ж.е жмыс кші2) ттыну кші не.се ттыну а абілеттілік;Экон.да адамны ебекке ж.еи ттынуа абілеттілігін алыптастыру ажеттілігі туады. азіргі экон. жйеде адамны рлін сипаттау шін біратар ымдар пайдаланылады Яни адам ресурстары,адам капиталы,экон. адам, жмыс кші, ебек ресурстары.Ебек нарыы жмыс кшіне с-с пен -сты тудыратын экон, ерекше сала б.п табылады.Ебек нарыыны 2жакты сипаты бар:1)Ебек нарыында с-сты алыптастырытын жмыс беруші 2)Ебек нарыында -сты алыптастыратын жмысшы.

3.Экон. суді амтамасыз етудегі мем.т іс-рекетіні негізгі баыттары экон. су ллілерін салыстыру.Экон. су- жалпы лтты нім,жалпы жиынты нім, лтты табыс, жі, макроэкономикалы крсеткіштер динамикасыны згерістері арылы сипатталатын лтты шаруашылы дамуындаы оды озалысты айтамыз.Экон. суді масаттары мынадай мселелерді арастырады:1) олайлы инвестициялы ж.е ксіпкерлік жадайды амтамасыз ететін базалы занамалар жасау;2)бюд. Жйесіні тепе-тедігіне ж.е оны ызметін тиімді арттыруа ол жеткізу;3)меме.к міндеттемелерді олда бар ресурстар мен сйкестендіру ж.е ресурстарды мем. базалы функцияларын орындауа шаырландыру;4)аз экон.сында прогрессивті рылымды згерістерді ынталандыру;5)аз.да лемдік экон.а интегрциялау шін олайлы жадайлар алыптастыру.

Билет пен 26 билет

1. дайы ндіріс процесі мен экономикалы циклдігі, оны обьективті жне субьективті себептері.

дайы ндіріс процесінде лемдік шаруашылыты дамуымен, ндіріс ралдары мен ттыну заттарыны арты блігі соан баытталатын, экономикалы ресурстар сарылып алынатын сырты орта (халыаралы сауда) лкен рл атарады. дайы ндіріс процесінде: ндірісті материалды-затты факторларын дайы ндіру, жмыс кшіні дайы ндірісі жне ндірістік атынастар (экономикалы) дайы ндірісі сияты леуметтік экономикалы аспектілер лкен маыза ие. дайы ндіріс жай (арапайым) жне кеейтілген вариантта (формаларда) жзеге асырылуы ммкін. Жай (арапайым) дайы ндіріс сол клем мен санды брыны ндірісті алпына келтіру. Бл, яни оам барлы жаадан ндірілген німді (осымша) ттынуа жмсайды. Мндай арапайым дайы ндіріс кейбір азиялы, латынамерикалы жне африкалы елдерде басым, ал ышамды дайы ндіріс айта руды алашы кезеіндегі ТМД елдері шін тн болып саналады.

Кеейтілген дайы ндіріс — траты трде ауымы сіп отыратын, материалды игіліктер мен ызметкерді ндірістегі белгілі-бір пропорциясы саталып отыратын, яни оамды нім бліктері: ндіріс ралдары мен жмыс кші, сондай-а ндіріс ралдары ндірісі мен ттыну заттары арасындаы тепе-тедік саталатын, ндіріс процесі.

2Экономиканы мемлекеттік реттеуді теориялы астары мен обьектісі. Экономиканы Мемлекеттік реттеудегі негізгі объективті ымын, е алдымен оны зіне тн ылыми ажеттілігінен анытауа болады. Себебі білімні р-бір саласы "оны тжірибемен длелденгенін бастапы негізгі аксиомалары арылы жасалып, растырыланнан кейін ана ылым саласына айналады". Экономиканы мемлекеттік реттеу леуметтік-шаруашылы процестеріндегі оларды тиімді паидалану масатында макроэкономикалы тратылыын амтамасыз ету жне мемлекетті кімшілік-экономикалы жне йымды-ыты негізде араласуын білдіреді.

Экономиканы реттеу детте екі нысанда — зін-зі реттеу мен мемлекеттік реттеу нысанында жргізіледі:

- Біріншісі оамды ндірісті трлі буындарында аржы базасын алыптастыруды шаруашылы жргізуші субъектілерді здері жасап, пайдаланатын дістерімен сипатталады.

- Екінші оамды ндірісті даму процесіне мемлекетті сан алуан экономикалы тетіктерін соны ішінде аржы тталары арылы араласуын бейнелейді.

ЭМР-ді (экономиканы мемлекеттік реттеуді) объективті ммкіндігі экономикалы дамуды белгілі бір дегейіне жетумен, ндіріс пен капиталды йлесуінде, ндірісті шоырлануында, ндіріс кші мен ндіріс атынастарыны дамуында пайда болды.