Анализде олданылатын рылылар

Фотометриялы дісте жары энергиясын электр энергиясына айналдыратын фотоэлементтер олданады. Фотоэлементте пайда болан сигнал (J) тскен жары шоыны интенсивтілігіне (I) тікелей пропорционалды болуы керек:

 

(14.5)

 

Бндаы, – фотоэлементті сезімталдыын крсететін траты мн. (14.5) тедіктен:

жне (14.6)

тедігін алуа болады.

Бндаы, J жне J_{о –} аныталатын жне салыстырмалы ерітінділерден ткен жары фотоэлементке тскенде пайда болатын электрлік сигнал, яни электр тогы. (14.6) – тедіктегі мндерді Бугер-Ламберт-Бер тедігіне ойса:

Фотометриялы дісте кп жадайда вентильді фотоэлементтер олданылады. Вентильді фотоэлемент беті тегіс жне жартылай ткізгішпен апталан Cu не е электродынан трады. Жартылай ткізгіш ретінде Se, Tl₂S, Ag₂S, Cu₂O жне т.б. олданылады. Жартылай ткізгішті бетіне екінші электрод ретінде жа алтын, кміс не орасын пластинкасы жапсырылады (14.22-сурет).

–

+

14.22-сурет. Вентильді фотоэлементті слбасы: 1 - темір не мыс электроды; 2-селендіжартылай ткізгіш; 3 - металды саина; 4- жа абатты алтын (кміс, орасын) электроды; 5- гальванометр

 

Осындай фотоэлементті бетіне жары энергиясы тскенде тізбекте электр тогы пайда болады.

Вентильді селенді фотоэлемент крінетін жары толындарын абылдайды (14.23-сурет).

, нм

14.23-сурет. Фотоэлементтерді спектральды сипаттамасы: 1 – селенді; 2 – ккіртті-кмісті.

 

Ерітіндіні жарыты жту абілетін лшейтін ралдарды классификациясы:

1. Жары шоын монохроматтандыру дісіне байланысты: а) призмалы монохроматорлары бар аспаптар – спектрофотометрлер; б) жарысзгілерін пайдаланатын аспаптар – фотоэлектрколориметрлер.

2. лшеу дістеріне байланысты: а) бір иыты, яни жарыты тікелей лшеу слбасы бар ФЭК-тер (14.24-сурет) жне б) екі иыты, яни жарыты компенсациялы діспен лшеу слбасы бар ФЭК-тер (14.25-сурет):

1 2 3 4 5 6 7

4'

 

14.24-сурет. Тікелей діспен лшейтін біриыты фотоэлектро­колори­метрді слбасы:

1 – жары кзі; 2 – линза; 3 – жарысзгісі; 4, 4' – салыстырмалы жне аныталатын ерітінділер йылан кюветалар; 5 – фотоэлемент; 6 – кшейткіш; 7 – лшегіш аспап (гальванометр).

4'

5'

5

6'

7'

9

8

7

6

С

Бл рылыны пайдалананда алдымен ажетті жарысзгісін тадап алады, содан кейін аспапты электрлік нлге келтіреді. Жары шоыны жолына салыстырмалы ерітінді йылан кюветаны (4) ояды да, кмекші диафрагманы пайдаланып лшейтін аспапты оптикалы нлге келтіреді. Содан кейін жары шоыны жолына фотометрлейтін ерітіндіні (4') ояды.

 

14.25-сурет. Компенсациялы діспен лшейтін екі иыты фотоэлектрколориметрді схемасы. 1 – жары кзі; 2 – жары сзгісі;

3 – линза; 4, 4' – айналар; 5, 5' – салыстырмалы жне фотометрлейтін ерітінді йылан кюветалар, 6, 6' – саылаулы диафрагмалар; 7, 7' – фотоэлементтер; 8 – кшейткіш; 9 – нл-индикатор (нл-гальванометр).

 

Алдымен рылыны электрлік нлге келтіреді, содан кейін екі жатан тетін жары шоыны жолына тадап алан жарысзгілерін ояды. О жатаы лшеу барабаныны (6') шкаласын нлге ояды. Сол жатаы жары шоыны алдына салыстырмалы ерітінді йылан кюветаны (5) орналастырадыда, о жаа фотометрлейтін ерітіндіні (5') ояды. Фотометрлейтін ерітінді жарыты кбірек жтуы нтижесінде фотоэлементке (7') тсетін жары шоыны интенсивтігі аз болады да, фотометриялы тепе-тедік бзылады. 6-шы барабанды брау арылы сол жатан тетін жары шоын азайтып, екі жатан тетін жарыты интенсивтігін теестіреді, яни гальванометрді стрелкасын нлге келтіреді. Екі фотоэлементке тскен жарыты интенсивтігі те болса, пайда болан токты мні де те; екі ток бір-біріне арама-арсы баытталандытан, олар бірін-бірі жояды да, гальванометр нлді крсетеді. Содан кейін о жатан тетін жары шоыны жолына салыстырмалы ерітіндіні (5) ойанда фотометриялы тепе-тедік таы бзылады, себебі фотоэлементке (7') тсетін жары артады. О жатаы лшейтін барабанды (6') брап гальванометрді таы нлге келтіреді. Жтылан жарыты млшерін о барабанны шкаласымен анытайды.