ЭЕМ-ні есте сатау рылылары (ЕС).

Оперативті есте сатау рылысы немесе ЭЕМ-ні жедел жадысы (RАМ), сондай-а траты есте сатау рылысы (RОМ) компьютерді ішкі жадысын райды, осы екеуімен процессор жмыс кезінде млімет алмасып отырады. делуге тиісті кез-келген млімет алдымен компьютерді сырты жадынан (магниттік дискілерден) жедел жадына жазылады.

Компьютерді жедел жадында осы мезетте дереу делуге тиіс мліметтер мен программалар ана саталады. Информация керек кезінде магниттік дискіден жедел жадыа кшіріліп, делгенсо олар айта сырты жадыа жазылып ойылады. Жедел жадта информация тек жмыс сеансы кезінде саталып, ондаы млімет ЭЕМ сндірілгетде немесе электр торабында аау болып, ток шкен шатарда ізсіз жоалады. Осыан байланысты рбір адам зіне за уаыт керек болатын информацияны жоалтып алмауы шін оны отын-отын магниттік дискіге жазып отыруы керек.

Компьютерді жедел жадысы клемі скен сайын оны есептеу жылдамдыы да артады. Информация клемін лшеуде сегіз биттен (бір мен нл тізбегі) тратын байт бірлігі олданылатыны белгілі. Осы лшем бірлігі аркылы жедел жадтаы не магниттік дискеттегі саталатын информация 360кб, 720кб немесе 1,44 Мб болып жазылуы ммкін. Мнда 1 кб (1 килобайт)=1024 байт, Мб (1 мегабайт)=1024 кб, ал винчестер деп аталып жрген катты дискіде, 1000-10000Мб (1-4 Гигабайт) жне одан да клемді информация жазылып саталады.

детте ІВМ РС ХТ (брыны модель) компьютерлеріні жедел жадыны клемі 640 кб, ІВМ РС АТ шін - 1Мб-тан жоары, ал оларды жоары модельдері 1 -ден 16 Мб-а дейін, біра оны клемі 32 Мб не одан да жоары бола береді - жедел жадты клемін оны негізгі ташасына микросхема оса отырып лкейтуге болады.

Компьютерді жедел жадынан згеше оны траты жадысы бар, ол згертілмейтін информацияны сатайды,ешкім оны шіріп айта алмайды, оны тек оуа болады.

детте траты жадты клемі шаын 32 – 64 Кб шамасында. Траты жада керекті программалар
оны шыаратын заводта жазылады, олар кбінесе
компьютерді то кзіне жалаан кезде оны тексеріп,
іске осу шін ажет.

Сиымдылыы 1 Мб немесе он жоары болып келетін компьютерлерді жедел жады екі блімнен трады - алашы 640 Кб олданбалы программалар мен операциялы жйе шін, ал аланы тметдегідей масаттара пайдаланылады:

- операциялы жйені алашы жктемесін жне компьютерді жмыса жарамдылыын тексеретін операциялы жйені блігін сатауа, сондай-а тменгі дегейдегі арапайым енгізу-шыару жмыстарын орындау шін;

- экрана кескіндерді беру шін;

- компьютерді осымша рылыыларымен бірге жктелетін операциялы жйелерді р трлі кеейтілген мліметтерін сатау шін ажет болады.

Жедел жадты клемі туралы сз боланда, оны бірінші блігі туралы айтылады, ал ол кейбір программаларды орындауа жеткіліксіз болып калады. Міне, осындай сттерде компьютерді жедел жадыны кеейтілген блігі (ехtended) мен осымшасы (ехраnded) пайдаланылады.

INТEL фирмасыны 80286, 803865Х и 804865Х сияты процессорлары 1-4 Мб жедел жад клемімен, 80386 и 80486 процессорлар - 4-8 М6 клемімен жмыс істей алады. Біра операциялы жйе лкен клемді жадты толы пайдалана алмайды. осымша жадты пайдалану шін арнаулы программалар — драйверлер жасалынады, олар колданбалы программадан тапсырма алады да, процессорды оралан режим жйесіне кшеді. Тапсырманы орындаан со, драйвер алашы режимге кшуді амтамасыз етеді де, процессор жмысты алыпты режиміне ауысады.

Процессорды те жылдам істейтін таы бір шаын клемді жады бар, оны кэш-жады (Саsh) немесе бркеме-жады деп атайды. Ол жедел жад пен процессорды жмысын жылдамдату шін аралы днекер жады ретінде пайдаланылады.

Процессордан блек компьютер рамында:

- ЭЕМ рамына кіретін (дисплей, диск жне т.с.с.) ртрлі рылылар жне оларды жмысын басаратын электрондык схемалар (контроллерлер);

- енгізу-шыару порттары, олар жйелік блока р трлі принтер, графиксызыш, тышан тетігі трізді шеткері рылыларды тіркейтін кпразрядты байланыс рылылары трінде болады.

Енгізу-шыару порттары ішкі негізгі рылылармен байланыс жасайтын арнайы порттан жне шеткері рылылармен (принтер, тышан тетігі т.с.с.) байланыстыратын жалпы масаттаы порттардан трады. Жалпы масаттаы порттар LРТ1 – LРТ3 деп белгіленетін параллель жне СОМ1 – СОМ3 болып белгіленетін тізбекті бліктерге жіктеледі. Параллель порттар жмысты жылдам істейді, біра байланысу шін кбірек сым шоырларын керек етеді (принтермен жаласатын порт параллель, ал модеммен телефон желісі арылы байланысатын порт тізбекті трге жатады).

Жедел Жадтау рылысы (Random Access Memory, RAM) — сатау аймаы, ол делуге тиіс бадарламалар мен деректерді уаытша орналастыру шін пайдаланылады.

ЖЖ-ны компьютер бадарламалы жасатамаларды іске осатын есептеу рдістерін орындау шін пайдаланады. Сонымен атар ЖЖ-да бейнебетте крінетін деректер уаытша саталады. ЖЖ клеміні артуы компьютерде крделі бадарламаларды іске осуа жне лкен файлдарды деуге ммкіндік бермейді. Компьютер сндірілген кезде ЖЖ-да саталан деректер жойылып кетеді. Есте сатау рылысында деректер тасыыш ретінде магниттік таспалар мен дискілер, оптикалы дискілер, шалаткізгіш рылымдар, магниттік абышалар (пленкалар), т.б. пайдаланылады. Есте сатау рылысыны негізгі параметрлері — сыйымдылы (бір уаытта саталатын апарат млшері — бірнеше ондаан байттан бірнеше Гбайта дейін) жне айналу уаыты (зіліссіз екі айналым аралыындаы е аз уаыт — ондаан наносекундтан бірнеше милисекунда дейін). Жедел жады (ЖЖ)– апаратты сатау рылысы. Компьютер тоа осылып транда ана ЖЖ-да апарат саталады, яни ол уаытта жады жне RAM (Random Access Memory) деп аталады. Бл жады екі блікке блінеді: біріншісі олданбалы программалар мен операциялы жйелер шін олданылады, ал екіншісі (жоары жады) ызмет крсету масаттары шін (ДК рылыларын тестілеу программаларын жне операциялы жйені алаш жктейтін, экрана бейнені жіберетін программаларды сатауа арналан).

Траты есте сатау рылысы(ТЕС немесе ROM – read-onlу memorу) – апаратты траты есте сатауа арналан, яни арнаулы рылыны кмегіме бір рет жазылады да сонан со одан тек оуа болады. ТЕС-сы компьютерді тоа осан со зін тексеретін процедура – енгізу-шыару базалы жйесін (BIOS) амтиды.

Жедел жадыны клемі шін атты дискіні сыйымдылыы крсетіледі. атты магниттік дискіге жинатауыш (НЖМД немесе винчестер) компьютермен жмыс жасаанда пайдаланатын апаратты сатауа арналан. Тоа осылмаан жадайда да апарат атты дискіде саталып трады, диск сыйымдылыы біршама лкен. ажет болса дискіні бірнеше бліктерге блуге болады, р блігі блек логикалы дискіні ролін атарады.

Апаратты бір ДК-ден екіншісіне тасымалдау шін иілгіш дискетті олданады.

Е кп тарааны лшемі 3,5 дюйм, ал сыйымдылыы 1,44 Мбайтты дискеттер. Дискетте кесін жерді орнына жазуа рсат беретін немесе рхсат бермейтін арнайы айырыш орнатылан. Дискеттегі тесік жабы болса, онда апаратты дискетке жазуа рсат болмайды, ал ашы болса рсат болады. Иілгіш дискіні кейде флоппи диск деп атайды.

Компакт - дискі (СД - диск) апаратты сатауа арналан рылы, мнда апарат дискіні бетіндегі шыарылатын жне шыалмайтын бліктерді кезектесуімен кодталады. Компакт-диск шыарылатын ндірісте бл бет алюминийден істеледі, ал шаылмайтын блігін арнайы пресс-формамен батырып із алдырады. Лазерлік дискідегі апараттарды оу алдырады. Лазерлік дискідегі апараттарды оу шін тек лазер сулесі пайдаланылады. Баса дискілерге араанда лазерлік технологияны пайдаланатын дискіні клемі лдеайда лкен болады (бірнеше гигабайта жетеді). Оны стіне, лазерлік дискілер магниттік электрлік серлерге орныты жне деректерді сатауды е жоары сенімділігін амтамасыз етеді, сонымен атар олар баса дискілердей емес, магниттік асиетін тез жоймайды. Магниттік оптикалы дискі– апаратты сатауа арналан рылы, апарат млдір пленкамен саталан магниттік тасымалдаушыда саталады, ал оу мен жазу лазерлік сулені кмегімен жзеге асады. Дискіні лшемі 3,5 сыйымдылыы 230 Мбайт, ал жылдамдыы винчестрді жылдамдыымен бірдей, апаратты сатау сенімділігі те жоары. Стример– апаратты магниттік таспада сатауа арналан рылы те клемді млімет сатай аланмен, оу-жазу жмыстары бірте-бірте тізбектей іздеу арылы жй жргізіледі. Сол себепті стримерлер магниттік дискідегі жинатауыштарды ауыстыра алмайды, тек толытырады. [1]