ылмысты іс жргізу ыыны аидалары

Ылмысты іс жргізу ыы туралы тсінік

ылмысты іс жргізу ыы ылмысты ыпен тыыз байланысты. ылмысты іс жргізу ыы — бл ылмысты істер бойынша іс жргізу тртібін бекітетін жне ылмысты істерді озау, тергеу, сотта арау бойынша анытау, алдын ала тергеу, прокуратура мен сот кіміні орындалуы мен іс жргізу мселелерін реттейтін ыты нормалар жйесі.

ылмысты процесс — бл алдын ала тергеу, прокурор, судья жне сот органдарыны замен реттелген ызметі. Ол ылмыстар туралы тініштерді (хабарларды) алдын ала тексеру, ылмысты істерді тергеу, арау жне шешу, кімні орындалуы бойынша ызметтер болып табылады, ылмысты процесті екі масаты бар:

· тікелей — рбір ылмыс жасаан адам діл жазаа тартылуы тиіс; рбір кінсіз адам ылмысты жауапкершілікке тартылып, сотталмасын;

· жалпы — задылыты ныайту; ылмыстарды алдын алу жне жою;азаматтарды ыты жне адамгершілікке трбиелеу.

ылмысты процесті міндеттері мынадай: ылмыстарды тез арада жне толытай ашу; кінлілерді табу; задарды дрыс олдану.

ылмысты іс жргізу ыыны аидалары

ылмысты іс жргізу аидалары ылмысты іс жргізу ыыны аидаларымен сйкес келеді. Блар — задылы, жариялылыы, судьяларды туелсіз болуы жне оларды тек заа баынуы, азаматтарды за жне сот алдында те дрежеде болуы. Сонымен бірге ылмысты іс жргізу ыыны тмендегідей негізгі аидалары бар:

— ылмысты процестегі жариялылы — мемлекеттілікті негізін белгілейді, оны мні азаматтарды ісі имес, ы орау органдарыны маызды жне жауапты міндеті оам мен азаматтарды ылмысты олсушылытардан орау болып табылатындыында. Мемлекет зіне азаматтарды ытары мен бостандытарын амтамасыз ету, ылмыс жасаан адама зиян шегушіні (жбірленушіні) з еркімен немесе еркінен тыс жадайда ылмысты удалауды озау міндетін жктейді.

— Іс мн-жайларыны жан-жатылыы, толытыы объективтілік аидасы. Сот, прокурор, тергеуші жне жауап алуды жргізуші адам істі мн-жайларын жан-жаты, толы жне объективті зерттеу шін жауапкершілікті жеілдететін жне ылмысты шкерелейтін мн- жайларын да анытауа міндетті. Оларды длелдеу міндетін айыпталушыа жктеуге ытары жо. Айыптаушылардан, іске атысушы баса адамдардан кш крсету, орыту жне зге де засыз тсілдер арылы жауап алуа тыйым салынады.

Істі мен-жайын жан-жаты зерттеу, іс бойынша шыарылан барлы болжамдарды тексеруді, айыпталушыны (кдіктіні) шкерелейтін немесе атайтын мн-жайды зерттеуді білдіреді. Зерттеуді толытыы, длелденуі тиіс барлы мн-жайлар Зіррттеліп боланда ана істі толы араландыын білдіреді. Длелдеуді объективтілігі іс жргізуде тек бір тергеушіні (анытау жргізетін адам) ана емес, сонымен бірге кез келген баылаушы немесе адаалаушы органны кзарасына ана сйенбейтіндігін кздейді.

— Айыпталушыны оралу ыын, амтамасыз ету аидасы. сталан, ттындалан, ылмыс жасады деп айып таылан рбір адам сол сталан, ттындалан немесе айып таылан кезден бастап адвокатты (ораушыны) кмегін пайдалануа ылы. Мемлекеттік органдар кдіктіні, айыптаушыны жеке жне мліктік ытарыны оралуын амтамасыз етуге міндетті.

— Кінсіздік презумпциясы аидасы. Презумпция длелдеуді талап етпейтін топшылама. Кінсіздік презумпциясы адамны кінсіздігі туралы топшылама. арапайым сзбен айтанда: «сталмаса ры емес».

Кінсіздік презумпциясы аидасыны негізгі идеялары:

· Айыпталушы сотты зады кшіне енген кімімен белгіленгенге дейін кінсіз деп саналады.

· Айыпталушы зіні кінсіздігін длелдеуге міндетті емес. Адамды оны мойындауына негіздегі ана кінлі деп тануа болмайды.

· Айыпталушыны кінлілігіне сейілмеген кдік оны пайдасына тсіндіріледі.

· Ешкім зіне-зі арсы айа беруге міндетті емес.

· Сот трелігін жзеге асыран кезде зады бзып алан длелдемелерді олдануа жол берілмейді.

— Тараптарды бсекелестік аидасы. Тараптарды бсекелестігі мынадай трт ережені білдіреді:

· длелдемелерді зерттеуді айыптау (мелекеттік айыптау, жбірленуші, aзаматты талапкер жне оны кілдері жне орау (ораушы, азаматты жауапкер жне оны кілі) тараптары арылы жзеге асырады.

· тараптарды ытары те.

· сот істі мн-жайларын жан-жаты жне толы зерттеуге ажетті барлы шартты жадайларды жасай, процеске басшылы етеді.

— ылмысты процесті жариялылыы. Барлы соттарда жне сот трелігін жзеге асыруды кез келген тртібінде істі арау ашы трде жргізіледі. Істі жабы сот отырысында арауа зада арастырылан жадайларда ана рсат етіледі. Сотты кімдері барлы жадайларда кпшілікке жария етіледі.

— Сот трелігін жзеге асыруа оамны атысуы. Тергеуші тергеуді жзеге асыранда, ылмысты ашуа жне оны жасаан адамдара іздеу салуа, сондай-а ылмыс жасауа ыпал еткен себептер мен шартты жадайларды анытауа жне жоюа оамны кмегін кеінен пайдалануы тиіс. ылмысты істер бойынша сотта іс араланда оамды йымдар мен ебек жымдары кілдеріні атысуына жол беріледі.

Сонымен, ылмысты іс жргізу ыы — бл ылмысты істер бойынша іс жргізу тртібін бекітетін ыты нормалар жйесі. Ол ылмысты істерді озау, тергеу, сотта арау бойынша анытау, алдын ала тергеу, прокуратура жене сотты ызметін жне кімні орындалуыны іс жргізу мселелерін реттейді