Мектеп жасына дейінгі балаларды аыл-ой трбиесіні ралдары
Мектеп жасына дейінгі балаларды аыл-ой трбиесі ойын, оу, жмыс, трмыс іс-рекеттерінде жзеге асырылады. Баланы іс-рекеті нерлым алуан трлі болан сайын, оны тіректегі та мен танымды абілетіні дамытуы да жан-жаты болып келеді, іс-рекетті барлы трінде де ол іскерлікті йренеді, белгілі бір арым-атынасты игереді, тіл йренеді. Дрыс баыттаы басшыны аыл-ой трбиесі міндеттерін шешуге баыталан педагогикалы ыпалды тиімділігін арттырады.
Балаларды аыл-ой трбиесіні маызды ралы оршаан болмыс адамдар, заттар, табиат, оамды былыс болып табылады. Айналадаы дние мен араласу арылы баланы кзарасы кеейеді, оны танымды процесстері дамиды. лкендермен арым-атынас радио жне телевизия хабарлары баланы айналасындаы мірден алатын малматтарды клемін лайтады.
р-трлі заттарды пайдалана отырып, балалар оларды неге пайдаланатын, асиетін жне сапасын біледі. Бояу, ылалам, ааз сурет салу шін ажет, башада жмыс істеу шін крек пен тырма ажет; барлы заттар белгілі бір асиеттері бар трлі материалдардан жасалан (фарфор ыдыс сынады, асы пен шанышы металдан жасалан) т.б. Трбиеші трмысты ызмет барысында балаларды назарын айналасындаы ошаан дниеге немі баыттап отырады. Жекелеген заттарды асиеттерін атап крсетіп, олар атаратын іс-рекеттерді сзбен білдіреді, кеістік пен мезгіл атынастарын білдіретін ымдарды пайдаланады. Мысалы: киіну кезінде ол сбилерді назарын киімні тсіне, оны андай материалдан істелгеніне аударады. Аманны бркі жылы, тбіттен жасалан. Ол мамы. Ал, Айгерімні бас киімі теріден тігілген, балаларды йытауа жатызанда трбиеші: «азір кеш, аздан со тн болады. Балалар йытайды, ал таерте оянып, таы да ойнайды» - дейді.
Табиаттаы баылау процесінде бала кптеген жаа білім алады. сімдіктерді, жндіктерді, старды баылау арылы балалар сан алуан жаалытар ашады: «Гл ашылды, жапыратар пайда болды, ашаар кішкентай жлдыздара сайды, мысыты балалары кеше ештене крмеп еді, ал бгін оларды кздері ашылыпты». Балаларды білімдері баылау процесінде натыланады: «Мен ызанаты да, алма сияты аашта седі екен деп ойлаушы едім; оыздар да ша алады екен-ау».
Трбиеші балаларды баылауын баыттап, баланы зі бірден байамайтын нрсені круіне, анытауына кмектеседі. Балаларды оршаан дниені ашуына кмектесе отырып, трбиеші оларды міріне ызыты да, бай етіп ана оймай материалистік ымдар негізінде алыптастырады. Жйелеу баылау процесінде балаларды маызды асиет – баылаышты, яни айналадаы болып жатан згерістерді тез рі оай байау абілеті дамиды. Бл асиетті дамыту кптеген ксіп шін ажет, басада асиеттері сияты, баылаышты кнделікті іс-рекет процесінде дамиды жне трбиешіні басшылыы мен баытталып, алыптасады.
Баылаыштыты дамытуа арналан крделі емес тапсырмаларды балалара кнделікті мірде жйелі трде беруге болады. Мысалы, ббектер балалар башасына келместен брын трбиешісі блме ішінен ландыш гл шоын келіп ояды: «Балалар – дейді, ол зер салып арадаршы блме ішінен жаадан не пайда болады, маан аырын ана айтыдар. айсыларыны байаыш екендіктеріді білгім келеді».
Байаыштыты дамыту балаларды траты танымды ынтасын алыптастыруа кмектеседі: мектеп жасына дейінгі балаларды табиата (жндіктерді, жануарларды баылау, сімдіктерді сіру, оларды кту, техникаа брандалы ойыншытарды р трлі механизмді: заттарды рылысын білуге штарлы, механикалы конструктора ызыушылы) трлі себептерді, жмбатарды жне т.б. шешуге деген траты ынтасы білімін байытады.
Аыл-ой трбиесі ралдарыны бірі - ойын.
Ойын балалара тн іс-рекет, ойын стінде бала оршаан болмысты бейнелеп, з білімін анытайды оны жолдастарымен бліседі. Балаларды ересек адамдармен бірлесіп мір сруге мтылуы бірлескен ебек негізінде анааттандыра алмайды. Бл асиеттерді балалар ойын стінде анааттандыра бастайды, ойын арылы зіне ересектер рлін алып, ебектік мір ана емес, сол сияты леуметтік арым-атынасты да, натылап крсетеді. Баланы оамдаы осындай ерекше орны оны лкендер міріне араласуыны айырыша трі болып саналатын рлдік ойыншы пайда болуыны негізіне айналады. Ойын стінде сбиге адамдар арасында болатын обективті арым-атынаста алаш рет ашылып, ол р бір іс-рекет араласу адамны белгілі міндеттерді орындауды талап ететін жне бірсыпыра ытарын беретінін береді. Сатып алуа ниетенген затын мият тексеріп арауа ызмет крсетуге байланысты ескертпе жасауа ыы бар екенін біра дкенен шыарда сатып алан заты шін аша тлеу міндетті екенін аарады. Ойын-аыл-ой дамуына да жетіледі, бала ойын стінде заттар мен іс-ректтерді жалпылауды, сзді жалпылама маынасын олдануды т.б. йренеді. Ойын жадайына ену баланы аыл-ой рекетіні трлі формасыны шарты болып табылады.
Мселен, затпен имылдар жасай отырып, ойлаудан елестете ойлауа бала зата оны тиісті з атын бермей азіргі ойын жадайына ажетті затты атын беруден бастап ауысады. Бл жадайда тадалынан нрсе, біріншіден, жобаланан зат туралы ойлауды згеше бір сырты тірегі жне, екіншіден осы затпен жасаланатын шынайы іс-рекеттер тірегі ретінде крінеді рльдік ойында ой жзінде іс-рекет жасау абілеті дами бастайды. Алашында рине, ойша рекет жасау наты заттара сйене отырып жзеге асады. Аыл ой рекетіне ауысуды негізі ойын рекетіні ысаруы мен жалпылауынан трады. Рльдік ойынны психикалы іс-рекетті баса формаларын дамыту шін де лкен маызы бар.
Мселен, иял тек ойын жадайларында ана дамиды.
Осымен атар, мектеп жасына дейінгі баланы психикалы дамуында елеулі рльде сурет салу, мсіндеу, жапсыру, растыру трізді жемісті іс-рекет атарады. Балаларды іс-рекет процесінде дл азіргі стте оны ызытырмаан жадайды зінде де тиісті нтиже алуа йрену, тпкі ниетпен жасау оны бірізді жзеге асыруды талап етеді.
Бала ойын арыл кнделікті іс-рекеттері жайлы ойланып, олара арапайым талдау жасап, болашата ержеткен кезде мірді маызды да, тере мазмнды сауалдарын шешуге йренеді. Ойындар мектеп жасына дейінгі балаларды трбиесімен айналысатын рбір трбиеші шін баланы алашы адамгершілік – рухани асиеттерін трбиелеуде лкен дістемелік кмек крсетері аны.
Адамгершілік-рухани трбиеге арналан ойындар.
Таырыбы: «айырымды болуа йренеміз»
Балалар шебер рып трады. Трбиеші олындаы добын бір балаа береді. олына доп тиген бала тмендегідей жадайлара андай айырымдылы жасайтынын айтады:
- Ана ауырып алды;
- жені туан кні;
- Кішкентай іні жылап жатыр;
- Досы онаа келді;
- ке жмыстан шаршап келді.