Таырып 2. 1917 жыл азан ткерісі жне В.И. Ленин
1. Ленин жне большевизм: «Апрель тезистерінен» азан декреттеріне дейін.
2. Большевиктік жне баса да саяси партиялар. скери-пролетарлы диктатура.
3. азастанда большевиктік билікті орнауы. В.Ленин жне Тріккомиссия.
В.Ленин 1917 жылы 4 суірде партияны Орталы Комитетіні, Петербург комитетіні мшелері алдында, жмысшы жне солдат депутаттары Кеестеріні бкіл Ресейлік большевик делегаттары алдында «Пролетариатты стіміздегі революциядаы міндеттері туралы» баяндамажасады. Баяндаманы тезистері 7 суірде «Правдада» жарияланды. Ол тарихта «Апрель тезистері» деген атпен алды. Онда айтылан басты мселе «буржуазиялы-демократиялы революцияны социалистік революцияа ластыру». Ленин з серіктеріне «брыны большевик» алпында, яни 1905-1907 жылдардаы саяси-идеялы дегейдеалып оймауды ескертті. Ол революцияны масаты буржуазиялы-демократиялы болатын. Тоталитарлы мемлекетті болашаын болжап берген В.Ленинні «Мемлекет жне революция» деген ебегі болды. Ол «жаа пролетарлы мемлекет... «жаа диктаторлы» мемлекет» - деп атады. Диктатурада басшылы жасап, баыт беруші коммунистер партиясы болатынын атап крсетті. В.Ленин з хаттарында партияны ктеріліс йымдастыруа шаырды. Оны нтижесі 1917 жылы 25 азанда (7 араша) крінді. Осы кні Кеестерді ІІ съезі В.Ленин жазан «Жмысшылара, солдаттара жне шаруалара!» ндеуін абылдады. 2 арашада «Ресей халытарыны деклорациясы», «Ресей мен Шыысты барлы ебекші мсылмандарына» ндеуі жне жер туралы, бітім туралы, сауатсыздыты жою туралы біратар дектреттер абылданды. азастанда Кеес кіметіні орнауыны орталытан басаша зіндік ерекшеліктері болды. 1917 жылы кктем мен жаз айлары аза ауымыны барынша жанданан кезеі болды.
Ол бірнеше баытта: халы кілдеріні Апан ткерісінен кейін мемлекеттік рылыса атынасу, лтты оамды-саяси йымдар ру, леуметтік-экономикалы реформалар бадарламаларын жасау жне елді саяси міріне араласу баыттарында крініс тапты. Либерал-демократиялы баыттаы зиялылар .Бкейханов, М.Тынышпаев, М.Шоай Апан ткерісі жеісінен кейін аза интеллигенциясы кілдерінен кімдерді жаа мемлекеттік рылым ызметіне сыну ажет деген мселе тірегінде кеесе бастады. Оларды сынысы бойынша Уаытша кіметті жергілікті органдарыны ртрлі дрежедегі басару жйесіні чиновниктері болып А.Бірімжанов, .Кенесарин, А.Трлыбаев, М.Саматов т.б. таайындалды. Елде ос кіметті жергілікті органдары жне аза комитеттері рылды, сонымен атар ебекшілердібаралы йымдары да рыла бастады.
азастанны 20-а жуы алалары мен елді мекендерінде оушыларды, ауыл малімдеріні бастарын біріктірген аза жастарыны йымдары пайда болды. Омбыда «Демократиялы оушы жастар кеесі» мен «Бірлік» йымы, Амолада «Жас аза», Спаскі заводында «Жас жрек» улие ата уезі, Мерке ыстаында Трар Рыслов йымдастыран «аза жастарыны революциялы одаы», Семейде «Жанар», ызылжарда «Талап» т.б. жастар йымдары рылды. Жастар йымдарыны кпшілігі алашы кезде здеріні алдына аартушылы масаттар ойды. Елдегі леуметтік-саяси згерістерді ыпалымен кейбір жастар йымдары: «аза жастарыны революциялы одаы», «Жас аза», «Демократиялы оушы жастар кеесі» з бадарламаларына аартушылы масаттармен атар ауылдаы стем таптара, уаытша кіметке арсы крес талаптарын кіргізіп, тбірлі леуметтік, тапты мселелерді ктере бастады. 1917 жылды жазына арай Амолада С.Сейфуллин, Б,Серікбаев басшылыымен рылан «Жас аза» йымы»Тіршілік» атты газетін шыарып ауылдаы стем таптара, Уаытша кіметке, алашшылдара арсы крес жргізді.
аза жастары йымдары барлыы бірдей болан жо. Семейдегі «Жанар», ызылжардаы «талап», Омбыдаы «Бірлік» йымдары «Алаш» партиясыны ыпалында болып, леуметтік-тапты тартыста соны саяси баытын олдады. 1917 жылды жазына арай азаты либералды-демокатиялы озалыс жетекшілеріні Уаытша кіметке деген сенімін лсіретті. азастанда тбірлі леуметтік-саяси мселелер шешімін таппады. Уаытша кімет лт жне аграрлы мселелерді демократиялы трыда шешуге талпынбады. зіні мні жнінен империалистік билеу мен басару органы болып ала берді. Осыдан кейін УЦаытша кіметтегі шешуші позицияа ие болып отыран кадеттерге деген .Бкейханов пікірі де крт згерді. Ол зіні «Мен Кадет партиясынан неге шытым?» деген ашы хатында оырман назарын негізгі ш мселеге аударды: жер, автономия, дін мселесі.
Сйтіп .Бкейханов лтты-саяси партия йымдастыруа кірісті. 1917 жылы 21-26 шілдеде ткен І Бкілазаты съезд «Алаш» партиясыны рыландыын жариялады. 1917 жылды азан-араша айларында таы да бір лтты-саяси йым «ш ж» партиясы дниеге келді. Ол зін «ырызды (азаты) социалистік партиясы» деп атады.
1917 жылы ыркйек-азан айларында лениндік рандара сенген азастанны жмысшылары, кедей шаруалары кіметті Кеестерді олына беруді, нерксіп орындарында жмысшы баылауын орнатуды талап ете бастады. азастанны оамды-саяси мірінде тере бетбрыс жасауды алышарттары пісіп жетілді. азан ткерісіне тікелей дайынды кезеінде азастана большевиктік эмиссарлар келе бастады. азастанда Кеес кіметін тпкілікті орнатуда В.Ленин ол ойан арнайы мандатпен келген эмиссарлы орган Тріккомиссия да ерекше белсенділік крсетті. 1917 жылы 28 арашада Халы Комиссарлар Кеесіні шыаран «Ткеріске арсы болан азамат соысы ксемдерін ттындау» туралы декреті шыты. Осы декретте кадет партиясы мшелеріне аратылып «халы жауы» деген термин енгізілді. Халы Комиссарлары Кеесіні 1918 жылы 5 ыркйектегі «ызыл террор туралы» аулысында «террор», «концлагерь» терминдері де енді.
Коммунистік партия мшелері идеялы жаынан біркелкі, саяси мселелер жніндегі кзарастары, ой-пікірлері бір жерде тоысып жатуы тиіс болды. Алайда, партия мшелеріні брі те ыты болан жо. Партия мшелеріні те ытыы партия жаттарында айтыланымен, тменгідлер партияны жоары органдарындаы ксемдеріні кзарасын ынып, істі жаластыру дстрі алыптастырылды. Партияны басшылы рлі алашыда социализм рудаы ажеттіліктен туындаса, уаыт те келе билікті толы ола алан со тоталитарды жйені асыра сілтеулерін атап алуа ажет болды. Ткерістен кейін орнаан билік – жмысшы мен шаруалар табыны билігі деп рандаланымен, шын мнісінде партиялы билік орнады.
Негізгі дебиет: [2, 5, 7, 9, 10].
осымша дебиет: [17, 20, 22, 24, 30, 31, 32, 37].