Таырып 3. азастан жаа экономикалы саясат (НЭП) жылдарында

1. 1920 жылдарды басындаы леуметтік жадай. Елдегі ауыр дадарыс себептері.

2. Коммунистік партияны Х съезі (1921 ж. 20 наурыз)

3. Жаа экономикалы саясатаа ту.

Азамат соысында ызыл Армия жеіске жетіп, арсыластарын тізе бктірді. Бірінш дниежзілік соыс жылдарынан басталан экономикалы арама-айшылытар тередей тсті. айматардаы экономикалы байланыстар зілді. Ауыл шаруашылыы экстенсивті сипатта болды. ОНы баыттары: кшпелі жне жартылай кшпелі мал шаруашылыы, егіншілік болды. ауыл шаруашылы аудандарыны даму дрежесі те тмен болды. Шетелдерді скери интервенциясы мен азамат соысы жадайында елде экономикалы саясат енгізілген еді. Ол тарихтан белгілі «скери коммунизм» саясаты деп аталды. «скери коммунизм» саясаты нерксіпті толыымен орталытандырып билікті мемлекетті олына берді, масат елді оранысын амтамасыз ету боландытан тама, шикізат жне баса да німдерді алай пайдалану мселесін мемлекетті зі шешті. Бл «скери коммунизм» саясаты ауыл шаруашылыына нім дайындауды бліп лшеу жйесін енгізді. «Продармия» дегендер пайда болды. Олар мемлекет шін шаруашылы німдерін жинады. нім дайындаушылара кн крістері шін е тмен нормамен нім алдырып, кнбегендерден кшпен тартып алынды.

азастанда 300-ден астам ірі нерксіп орындары национализацияяланды. Азамат соысы жылдарында енгізілген «скери коммунизм» саясатыны жеке ксіпкерлік пен саудаа тыйым салуы экономикаа тиімсіз болды. Брыны шаруашылы байланыстары зілді, жаа шаруашылы жйесі арын ала алмады. Национализацияланан нерксіпті басаруды жаа жйесі бірден шектен тыс орталытандырылан, бюрократты сипат алды. маман жмысшыларды жетіспеуі, азаматтарды соыста болуы, енді бір блігіні кімшілік жмыстан босамауы, шикізатты жеткіліксіздігі кей жадайларда саяси жне скери органдарды нерксіп саласына араласуына алып келді.

Соысты салдарлары, табии апат (уашылы, астыты шыпауы т.т.), иррационалды экономикалы саясат ауыл шаруашылыында дадарысты жадай алыптастырды. Мал шаруашылыы да те ауыр жадайда алды. 1914-1922 жылдар аралыында мйізді ара -2,1 миллион баса, жылы – 2 миллиона, са мал – 6,5 миллиона, тйе – 300 баса ысарды.Осы жылдары барлы мал басы 10,5 миллиона азайды. Ауыл мен деревняларда мемлекетті кштеу саясатына наразылы рістеді.

алыптасан жадай елдегі шаруашылы саласына жаа згерістер енгізу ажеттігін крсетті. Оны негізгі зегі алыпты экономикалы атынастар алыптастыру болуы тиіс еді. шаруашылы кйзеліс, азамат соысы жне шетелдік соыс интервенциясы жадайында азы-тлік салырты азы-тлікпен амтамасыз етуді мжбрлі ралы болды. Мны Халы комиссарлар кеесі «соыс коммунизм» кезінде ірі саяси жне экономикалы маызы бар шара ретінде 1919 жылы 11 атарда енгізді. Уаытша енгізілген «скери коммунизм» саясаты, азамат соысы жадайында бірден-бір ммкін рі ажетті шара болды.

«скери коммунизм» саясатыны салдарлары:

Шаруаларды «антикоммунистік» ктерілістер йымдастыруы, соында большевиктерді салырттан, «соыс коммунизмі» саясатынан бас тартуына алып келді;

нерксіп саласын анархия жайлады. Шаруашылы жйесі еркін даму ммкіндігінен айралды;

Ебекті тотальді милитаризациялау орныты;

Ебекшілерді з ебегіні нтижесінен шеттетті;

«Идеяа» ебек ету ажеттігін тсіну алыптасты.

Соцаилизмні экономикалы іргетасын алау шін, ірі нерксіп саласын жаа техникалы база негізінде алпына келтіру жне айта ру ажет болатын.

1921 жылы 8-16 наурыз аралыында РКП(б) Х съезі болды. Съезден кейін Бкіл Одаты Орталы Атару Комитеті (ВЦИК) жаа экономикалы саясата кшу курсын бекітті.

«скери коммунизм» саясатыны атал шектеулерінен босату шаруалар мен ксіпкерлерді белсенділігін оятып, халы шаруашылыыны есесін ктеруіне сер етті. Азы-тлік салырытыны орнына азы-тлік салыы енгізілді.

Жаа экономикалы саясата кшу барысында мына мселелерге мн беру сынылды:

саяси-идеологиялы салада – атал бір партиялы жйе, кез келген ошау ойлау мен ошау рекетке жол бермеу. Партия кадрларына коммунистік трбие беру, жат «буржуазиялы» идеологиядан сатандыру масатында В.Ленин «Жауынгер материализмні маызы туралы» мааласын жазды. Бл маала партия саясатына баса баытта ойлаушылара арсы креске жмылдырылды;

экономика саласында - кімшіл-нарыты (административно-рыночную) шаруашылы жйесін ру масат етілді. Азы-тлік салыын енгізу дегеніміз капитализмні кейбір кріністерін жандандырып, жеке меншіктегі са ксіпорындарды ашылуына жадай жасайтын еді.

Жаа экономикалы саясатты енгізумен мынадай мселелер шешімін тапты: жерді жала беру жне алу, жалдамалы ебек кшін пайдалану, ауыл шаруашылы, кредиттік, ттыну, кооперациялары кеейіп дамыды. «скери коммунизм» кезінде енгізілген ебек етуге міндеттілік жне ебекке жмылдыру тотатылды. са ксіпорындар жеке тлалар немесе кооперативтерге жала берілді.

азастанда нерксіпті алпына келтіру иын жадайда жргізілді: шикізат пен отын, маман жмысшы олы жеткііксіз болды. абылданан жаа экономикалы саясат жадайында ел есесі біртіндеп ктерілгені байалды. Республиканы ауыл шарушылыы саласы да ілгеріледі.

1921-1925 жылдары азастанда Кеестер жзеге асыран экономикалы саясатты арама-айшылыты жатары да болды. Ткерісті алашы жылдары лтты айматара, алыс аудандара кмек крсету жнінде кп айтыланымен, орныып келе жатан жаа жйе бар ммкіндіктерді Мскеу аласы мен Ресейді егінді аудандарында Кеес билігін ныайтуа жмылдырды. лтты аудандар мемлекетті шет айматары саналды да, орыс емес лттарды м-мтажына сз жзінде болмаса, іс жзінде айтарлытай кіл блмеді.

Негізгі дебиет: [2, 5, 7, 9, 10].

осымша дебиет: [17, 20, 22, 24, 30, 31, 32, 37].