Таырып. азастандаы тоталитарлы жйе: леуметтік-экономкалы негіздеріні жасалуы.

1. Ф.Голощекинні «Кіші азан» идеясы. Тап кресі мселесі.

2. азастандаы аграрлы реформалар (тркілеу, жымдастыру, ортырышыландыру): масаты, барысы, салдары.

Ф.Голощекин 1926-1927 жылдарындаы шабынды жне егістік жерлерді блу науанын «кіші азан» деп атады. 1925 жылы азастана келген со, мнда азан ткерісі болмаан, сондытан «Кіші азанмен» желпіп ту керек деген тжырым жасады. Ф.Голощекин бастаан азастан кіметі мен кіметі бл леуметтік-саяси науанды жерге жаппай орналастыру реформасына апаратын алашы баспалда ретінде абылдады.

азастанны егіншілік Халы Комиссариатына арнайы тапсырмалар берілді. Губерниялы, уездік жне округтік атару комитеттері жанынан ерекше жедел «бестіктер», ал облысты атару комитеттері жанынан ерекше жедел «штіктер» йымдастырылды. Оны рамын сол айматардаы атару комитеттері мен ауылды кеестер бекітетін болды. Алайда, шабынды жне егістік жерлерді блу шарасы ауылдан олдау таба ойан жо. Шабынды жне егістік жерлерді блуді ткізуде біратар иыншылытар кездесті:

жерлерді есепке алу жргізілмеді;

байларыды арсылыына кездесті;

осшы одаы белсенділік крсетпеді;

кедейлерді бай шін кезекке тран жадайдлары да кездесті;

жергілікті атару комитеттері мен ауылды кеестер партия науанына бірден белсенді кіріскен жо.

Шабынды жне егістік жерлерді айта блу 1927 жылы ке клемде жргізіліп, байлардан кп жер, мысалы, брыны Орал губернияснда – 84 605 дес., ал брыны Жетісу губерниясында – 31 961 дес., брыны Семей губерниясында – 17 365 дес., шабынды, егістік алаптары тартып алынды, кедейлерге берілді. алыптасан кемшіліктерге ерік берген Ф.Голошекинні «Кіші азаны» - шабынды жне егістік жерлерді айта блу стсіз аяталды.

аза ауылыны дстрлі табиатымен лі толы таныса оймаан азастанны жаа басшысы аза ауылыны негізі шаруалар барасын з соынан ертіп кетуі шін тере леуметтік згерістер ажет екенін, ал, ол 1926-1927 жылдардаы шабынды жне егістік жерлерді айта блу реформасы мндай тере згерістерге барар жолдаы алашы адам ана екенін ына оймады. Егер Ф.Голощекин айтандай, 1926-1927 жылдарындаы шабынды жне егістік жерлерді айта блу аза ауылында кеес кіметіні жеісіп амтамасыз еткен болса, онда 1928 жылы ірі аза байларын тркілеу де, 1929 жылдан басталан кштеп жымдастыру да ажет болмайтын еді.

Сонымен «Кіші азан» алыптасып келе жатан тоталитарлы мемлекетті леуметтік-экономикалы негізін жасады. Ф.Голощекин ауылды кеестендіру жмысыны лсіздігін жергілікті партия органдарынан емес, аза байынан жне рулы атынста крінді. Ф.Голощекин зіні ауылды кеестендіру. яни «Кіші азан» жасауа баытталан ткерістік баытына бкпесіз ашы арсылы білдірген С.Сдуаасовты е басты арсылысы ретінде таныды. «сдуаасовшылдыты» азастан партия йымы шін аса ауіпті идеялы баыт етіп крсетті. кейінгі кезедерде оларды атары кбейіп р трлі «шылдытар» айыптау науандарына ласты.

Елдегі дрлігуді алдын алу масатымен 1928 жылы 21 маусымда азОАК «азастанны барлы ебекшілеріне» ндеу жариялады. Онда тркілеу туралы за 1928 жылы 1 суірден мыдаан малы бар, Кеес кіметіне «аны жау» ірі бай ожалытары дниелерін тркілеу жне оларды жер аудару баытында жасалып жатандыы; алашы кезекте бл брыны хан, слтан тымдарынан шыан ірі байлара атысты жргізілетіні атап крсетілді.

аза байларын тркілеу азастандаы кштеп жымдастыру саясатыны алашы баспалдаы іспетті болды. Байларды тркілеуден материалды жаынан да, рухани жаынан да аза кедейлері ешнрсе тан жо. Дстрлі мал шаруашылыыны табии ортаа бейімделген трі – ірі бай ожалытарын кйрету – азастандаы мал шаруашылыыны даму арыныны тежелуіне, тауарлыыны крт тмендеуіне негіз жасады. 1927 жылы желтосанда ткен ВКП(б)-ны Х съезі жымдастыру баытын сынды. Партия шешімі бойынша те ыса мерзім ішінде, 1932 жылды кктеміне дейін елді ауыл шаруашылыы жымдасан колхоздара айналы тиіс болды. жымдастыру барысында жергіліті халы ерекшеліктері ескерілмей, кштеу дістері олданылды.

азастандаы жымдастыру да 4 4 кеземен жзеге асырылуы тиіс болды: 1) 1929 ж. мамыр – 1930ж. наурыз жымдастыруды жеделдете жргізу; 2) 1930 ж. наурыз – 1932 ж. тамыз жымдасан шаруашылытара р трлі тжірбиелік шаралар жасауды аятау; 3) 1932 ж. ыркйек – 1934 ж. араша шаруалыта ТОЗ – ын пайдалану; 4) 1934 ж. желтосан – 1938 ж. желтосан ТОЗ-ын айта ру, ауыл шрушылы артельдеріне айналдыру. жымдастыру басталанда халы алдына мынадай екі жауапты міндет ойыды: бірінші – ауыл шаруашылыы німдерін дайындау, екінші – кшпелілерді отырышыландыру. нім дайындау млшерін жоарыдан бегіледі. р айматы зіндік ерекшеліктері, олда бар ммкіндіктер ескерілмегендіктен нім дайындау млшерін орындау иын болды. Ауаттыны малын еріксіз алып болып, енді халыты олында кн крісі шін алан мала, астыа ол сала бастады. «Асыра сілтеу болмасын, аша тя алмасы» рандары тарады.

Отырышыландыру екі жолмен жргізілді:

жздеген шаруашылыты бір жерге шоарландырып, малын нім дайындау орына ткізу;

кп халыты киіз йлерін кше секілдендіріп тігіп, поселкелер ру, солардан колхоз жасау.

Мндай діс Ресей секілді егіншілікпен айналысатын ірлерді колхоздастыру трі болатын. кінішке орай бір партиялы ктем саясат кшпелі мал шаруашылыымен айналысатын ірлерге де осы дісті енгізбек болды. азастандаы аграрлы реформалар негізінен кімшілдік дістермен жргізілді. аза байларын тркілеу – Коммунистік партия мен Кеес кіметіні дрекі де ате саясатыны бірі болды. аз зиялыларын, ауыл шаруашылыы мамандарыны байлар ожалытарын кшпен тркілемей-а оларды салыпен жне баса да экономикалы дістермен тежеп стау баытын абылдамады. ауыл шаруашылыын кштеп жымдастыру жне отырышыландыру науандарыны зардаптары «атабан шбырындыдан» асан нубет келді.

Негізгі дебиет: [2, 5, 7].

осымша дебиет: [20, 22, 24, 30, 31, 32].