Таырып. Тоталитарлы жйе тсындаы мдени рдістер

1. Алаш зиялыларыны тарихи-мдени мраа осан лесі жне жаа жйені оан арсылыы.

2. Мдениет пен мдени революция мселесіні лениндік-сталиндік тырнамасы .

3. Социалистік трдегі лтты мденитті алыптастыру: тарихы мен сабатары.

4. Дінге байланысты мемлекеттік саясат жне оны жзеге асырылуы.

5. Мдениет саласындаы саяси уындаулар мен цензура.

 

ХХ асыр басында дние жзін шарпыан техникалы жне демократиялы даму рдісі Ресей отарына айналан елдерге де жете бастады. Отаршыл кімет аза халыны асырлар бойы алыптасан материалды жне рухани мдение мраларын жоа шыару, халы жадынан шіру масатында жанталаса жмыс жргізді. аза халыны лтты ойлау жйесіні зегі болып табылатын оыан зиялы азаматтар млгіген сананы оятуа з лестерін осты. А.Байтрсыновты «масасы», М.Дулатовты «Оян азаы», .Бкейхановты «жааран Ресейді ерікті азаматтары – азатара» ндеуі аза халыны лтты санасын оятудаы маызды адам болды. Алаш зиялылары таратан лтты идея азатты креске ласты. оамды атынастар згеріп, елде аласапыран оиалар орын алан кезде де, алаш зиялылары оамды-саяси мселелермен атар аартушылы ызметті з мойындарына алды. Оыан аза зиялылары оамны барлы салаларына араласып з ой-пікірлерін , кзарастарын батыл баяндады. .Бкейханов, А.Байтрсынов жне М.Дулатов бастаан аза зиялыларыны «аза» газетін шыарудаы басты масаты да білісм тарату, лтты тарихи-мдени мраны тірілту, халыты рухани болмысын ояту болатын

Алаш зиялылары здеріні «аза» газетінде жары крген арнайы зерттеулерінде, тарихи мааларында, тірге сену, шаманды, ислам діні, эпосты-лирикалы жырлар, шешендік сз нері, даналы сздер, фольклор, салт-дстр, лтты философия жайында жазды.

Алаш зиялылары лтты тарихи-мдени мраны игеру жніндегі ебекетіріні ндылыы уаыт ткен сайын арта тсуде. Алаш зиялылары аза ел болып, мемлекет болып тру шін з бет-бейнемізді сатап, азаы ділімізді таза стауа ерекше мн берді. аза зиялылары лтты болашаы шін бастарын атерге тіге отырып та, ел ертеіне деген сенім мен мітті орнытырып, халыты халы болып алуы шін шексіз ызмет жасады. Саяси билікті олдарына алан большевиктер партиясы мен оны кшбасшысы аса маызды міндеттерді бірі - мдени революция де санады. Мдени революция социалистік оам орнатуды, кооперациялауды, шаруаларды жаа рылыса тартуды басты шарттарыны бірі ретінде арастырылды. ХХ . 20-30 жылдарындаы мдени рылыс «атадатарын» идеяны іске асырылу жолдарын шартты трде ш кеземен арастыруа болады.

Бірінші кезе: азан ткерісінен 1918 жылды ортасына дейін. Бл кезеде кеес кіметі мдениетке байланысты негізгі декреттерін шыарып, мселелерді шешу жолдарын арастырды. 1917 жылды 26 азанында Кеестерді ІІ съезінде алашы декреттер абылданды. Е басты масат – халыты сауатсыздыын жоюмен атар, оны психологиясын, санасын жаа арнаа тсіру, социализм идеясына берілгендік рухында трбиелеу болды.

Екінші кезе:Азамат соысы жылдары – 1918 жылды ортасынан 1920 жылды аяына дейін. Бл кезеде мдени жмыстарды сипаты да згерді. Елдегі «соыс коммунизм» саясатына орай мдени рылыстаы жмыстар да скери аарту жмысын жргізу, соыс жне шаруашылы істерінен кейінгі шінші майдан ретінде жарияланды. Мдени революцияны большевиктік тжырымламасын одан рі дамытатын біратар жаттар абылданды. Олар «Пролетарлы мдениет туралы» арарды жобасы жне юаса да мдениетке атысты жаттар.

шінші кезе:1921-1923 жылдар. Бл кезде мдени саланы йымдастыру, басару ісіне партияны ыпалы арта тсті. В.И.Ленин «Кделік дптерді беттері» мааласына сауатсыздыа арсы шараларды бадарламасын жасап берді. Онда негізінен ш мселеге кіл блінген: 1) аарату саласын аржымен аматамасыз ету; 2) малімні материалды жне мдени-идеялы дегейін ктеру; 3) аланы селоа кмегін йымдастыру.

1918 ж. 31 азан РСФСР ХАК-ні «Аз лттарды мектептері туралы» аулысы. 1919 ж. 26 желтосан «РСФСР халытары арасындаы сауатсыздыты жою туралы» Декреті. 1919 ж. 3 желтосан «Ересек трындар арасына міндетті оуды енгізу туралы» Декреті.

20- жылдарды ортасынан бастап мдениетке саяси ахуалды ыпалы згере бастады. 1925 ж. 18 маусым «Партияны кркем дебиет саясаты туралы» аулысы шыты. Мдениетке партиялы баылау кшейтілді. Дінге атысты мемлекеттік ерекше саясат станды. 1926 ж. ыркйек БКП(б)П лкелік партия комитетіні дінге арсы насихат комиссиясыны рылуы да осыны крсетеді. Бкілодаты Орталы Атару Комитетіні 1928 жылы маусымдаы аулысында басты баыттар белгіленді. Кеес кіметі 20-30 жылдары оамды-саяси мірді барлы салаларына осы кезеде саяси уындаулар мен цензурадан тыс алмады. Цензура мекемесі – 1918 жылы Революциялы скери цензура мекемесі болып рылып, азамат соысы аяталаннан кейін Бкілресейлік Ттенше комиссияны (ВЧК) рамына берілді. азастанда цензцра мекемесіні 1922 жылы 1 желтосанда рыландыы туралы дерек бар.

алыптасып келе жатан тоталитарлы жйе мденит саласында «трі лтты, мазмны социалистік мдениет» жасау жолындаы бірыай интернационалды мдени кеістікке бет алды.

Негізгі дебиет: [2, 5, 7, 9, 10].

осымша дебиет: [13, 17, 20, 22, 24, 30, 31, 32].