Таырып. азастандаы сталиндік-голщекиндік геноцид

1. Дстрлі мал шаруашылыыны кйреуі.

2. Аштыа арсы крес жне азастандаы жаппай босыншылыты тотатуа таытталан шаралар.

3. азастадаы демографиялы апат.

1920-жылдарды ІІ жартысында да аза халыны негізгі шаруашылыы мал шаруашылыы болып ала берді. Аталан шаруашылыпен республика халыны 66,6 пайызы айналысты, оны тауарлы німіні 70,5 пайызын беретін болды. азастанны мал шаруашылыы німдерін Мскеу, Ленинград алалары, Орта Азияны мата сіруші аудандары ттынды жне німні бір блігі иыр Шыыса жнелтілді. азастан шін мал шаруашылыыны аса маызды екендігін тсінген алымдар оны болашаы андай болу керек осы мселені зерттеуге кш салды. Партия станып отыран ауыл шаруашылы саясатын олдаушылар елдегі аграрлы реформаларды жеделдете, шапшадата жргізуді сынса, С.Сдуаасов, С.Швецов, Ж.Слтанбеков, М.Сириус, Е.Тимофеев жне басалар дамуды капиталистік сатысынан тпеген айматар мен халытарды социализмге жедел ту мселесіне балама пікірлер сынды. алыптасып келе жатан кімшіл -міршіл жйе партия баытынан згеше ойлауа тбегейлі арсы боландытан, олар «лтшыл», «жікшіл», «оппортунист», «зиянкес», «кондратьевшіл» т.б. баса аымдара айыпталды.

Жалпы есептеулер бойынша, 1941 жылы мал басыны барлы трінде айтарлытай су байалуы тиіс еді. Мселен, шоша 200 пайыза жуы мйізді ара 120 пайыз, ой мен ешкі 100 пайыз жне жылы 15 пайыз кбейеді деп болжанды. Партияны бірінші бесжылдыа арнаан жоспарында да 1927-1928 жне 1928-1929 жылдарындаы мал басыны 14,4 пайыза суі болжанды. Тжірибе жзінде мал басыны 1929 жыла арай тежеле бастааны байалды.

Оны мынадай негізгі себептері болды:

1927-1928 жылдардаы рашылы жне жт;

Кулака жне байа шабуыл жасауа байланысты шаруаларды барысында беле алан азатар шаруашылытарыны саталып кету процесі;

1928-1929 жылдардаы «Сібір дісімен» жргізілген асты жне ет дайындау науандары.

Ал 1930 жылды басынан шыл трде басталан кшпелі жне жартылай кшпелі азатар ожалытарын жоспарлы трде жаппай отырышыландыру жне бай-кулактарды тап ретінде жою науандары мал басыны су процесін тотатып ана ойан жо, оны крт лдырауына келді. Архив жаттарына сйенсек, азастанда 1933 жылы малды саны 1929 жылымен салыстыранда 16 есе кеміп кеткен, яни олда бар 39 млн. 294 мы малдан 2 млн. 428 мыы алан. Трт жылды ішінде 37 млн-дай мал жо болан. Мемлекетті жоспарлау комитетіні мліметі бойынша: 1930 жылы -121000 адам, 1931 жылы 1млн. 74 мы адам з мекендерінен ауып кетті. 1931-1932 жылдарда оба мен аштытан 1 млн 700 мы адам аза рбандыа шырады. Ашаршылы жылдары азастан шекарасынан шыып, босыншылыа шыраан шаруалар саны – 1 млн. 31 мы. Оларды 165 мыы брыны Кеестер Одаыны шекарасынан рі тіп, ытайа, Монолоияа, Ауанстана, Ирана, Тркияа тіп кеткен. Ресейге оныс аударып кеткендері – 450 мыдай.

Ашаршылы салдарынан аза шаруаларыны жаппай босыншылыа шырауы азастанды партия басшыларын жай алдырмады. 1932 жылы 31 наурызда лкелік партия комитетіні бюросы «оныстарынан ауа кшкен кедейлер, орташалар ожалытарын орналастыруды йымдастыру туралы» арнайы аулы абылдады. Аштыа арсы крес жне босыншылыты тотату масатында Мемлекеттік комиссия рылды. Олар облыстарда жмыс атарды Оларды негізгі масаты азастаннан крші айматара босып кеткен кедейлер мен орташаларды ерекше укілдер арылы суір-мамыр айларыны ішінде елге айтару, орналастыру болды.

1932 жылы 9 ыркйекте Ф.Голощекин БК(б)П Орталы Комитетіне арнайы хат жолдап кмек срады. Ол азастанны 25-30 ауданында 150 мыдай босын аза шаруаларыны ожалыы бар екенін, бларды 50 мыдайы кезінде баса жаа ауа кшіп, кейіннен айта ораландар екендігін, сіресе осы ожалытарды жадайы ауырлыын ашы айтты. Бл хаттан кейін БК(б)П Орталы Комитеті 1932 жылды 17 ыркйегінде, КСРО Халкомы осы жылды 5 азанында азастанны ауыл шаруашылыы мен мал шаруашылыы туралы арнайы аулы абылдады. 1933 жылды атар айында Ф.Голощекин ызметінен босатылып, оны орнына Л.Мирзоян келді.

Л.Мирзоян келсімен лкелік партия комитеті мен Халы Комиссарлар Кеесін босындарды орналастыру мселесімен наты айналысуа жмылдырды. 1934 жылы азастанда босындарды орналастыру ісі негізінен аяталды.

1931-1933 жылдардаы шыын халымыз шін мны алдында болан 1916-1921 жылдардаы кйзеліс кезіндегі шыындардан ш есеге дерлік, ал 1945 1945 жылдардаы лы Отан соысыны тура жне жанама шыынынан алты еседен астам кп болды. Адамдар тадарына мндай немкетті араушылы – тоталитарлы жйені бюрократиялы-деспотты басару дісінен туындаан еді. Егер 1932 жылы ойран болмаанда бгінгі тада аза халыны сімі 32 млн. асып тсуі кмансыз еді.

Негізгі дебиет: [2, 5, 7, 9].

осымша дебиет: [ 17, 20, 22, 24, 30, 31].