Санитарлы-эпидемиологиялы ызмет жне оны халыты денсаулыын сатау мен ныайтудаы рлі.

Гигиена санитарлы-гигиеналы жне эпидемияа арсы шараларды ылыми трыдан негіздеумен айналысады. Гигиеналы іс-рекеттерді практикалы жаы - санитария деп аталады (латын сзінен «sanitas» -«денсаулы»). Жалпы аланда, санитария – бл, гигиеналы нормативтерді, талаптарды, ережелерді саталуын баылайтын жйе, оны санитарлы –эпидемиологиялы ызмет іске асырады. азастан Республикасындаы санитарлы-эпидемиологиялы ызметті органдары мен мекемелер жйесіне кіретіндері: Р денсаулы сатау Министрлігіні Мемлекеттік санитарлы-эпидемиологиялы баылау Комитетіні арамаына кіретін аза Республикалы санитарлы-эпидемиологиялы станциясы, алалы департаменттер мен басармалар, ауданды сан-эпид баылау басармасы. рбір басарма здеріне тиісті сан-эпид сараптау Орталытарымен атар жмыс істейді.

Санитарлы-эпидемиологиялы ызметті негізгі міндеті санитарлы занамаларды саталуын жне

· оршаан табии ортаны – атмосфералы ауаны, су кздеріні жне топыраты ластануыны алдын алуа жне оны жоюа;

· елді мекендерді, нерксіп ксіпорындарыны, трын йлерді, мдени-трмысты жне емдеу-алдын алу мекемелеріні рылысын салу жне абаттандыру кезінде санитарлы нормалар мен ережелерді саталуын амтамасыз етуге;

· жалпы жне ксіби аурушадыты алдын алу жне оны азайту масатында халы шаруашылыыны р трлі салаларында жмыс істейтіндерді жмыс жадайын сауытыруа;

· балалар мен жасспірімдерді дамуы, оларды оыту жне трбиелеу шін олайлы жадай жасауа;

· халыты трмысын санитарлы орауа жне халыты санитарлы аартуа;

· халыты р трлі топтары шін тымды таматануды йымдастыруа, таматану жадайын сауытыруа, алиментарлы ауруларды, оны ішінде, таматан улануларды да алдын алуа;

· санитарлы-эпидемиологиялы аман-саулыты, яни жпалы жне паразиттік ауруларды алдын алу мен жоюды, карантиндік инфекцияларды елге кіруіні алдын алуды амтамасыз етуге;

· мемлекетті шекараларын санитарлы орауа баытталан санитарлы-гигиеналы жне санитарлы-эпидемияа арсы шараларды жргізілуі мемлекеттік санитарлы адаалау болып табылады.

Санитарлы-эпидемиологиялы ызмет органдарыны жмысы мемлекеттік сипатта болады. Елді аумаында іске асырылатын шараларды брі де, тек санитарлы-эпидемиологиялы ызметті мамандары міндетті трде гигиеналы трыдан баалааннан кейін ана жргізіледі. Санитарлы-эпидемиологиялы мекемелер тек гигиеналы нормалар мен ережелерді саталуына ана баылау жргізіп оймайды, сонымен атар айматы санитарлы жадайын жне ызмет крсететін халыты денсаулыын зерттеп, тиісті шаралар дайындайды, оларды жргізеді, сондай-а оларды тиімділігін баалайды.

Санитарлы баылауды алдын алу (саты) масатындаы жне аымдаы (кнделікті) баылау деп екі трге бледі. Алдын алу масатындаы санитарлы баылау, жоарыда айтыландай, нысандарды пайдалануды алдындаы немесе німді ттынушылар олдануыны алдындаы кезедерінде іске асырылады. Аымдаы санитарлы баылау пайдаланып отыран нысандара жргізіледі жне оларды райсысыны зіне тн ерекшеліктеріне сйкес кеземен жргізіледі. Аымдаы санитарлы баылауды жргізуге емдеу-алдын алу мекемелеріні дрігерлері мен ортаы медицина ызметкерлері кеінен атыстырылады. Мысалы, дрігерлер халыты жеке топтарына диспансерлік баылау жргізеді, ауруды себептерін анытау жне оларды дамуыны алдын алатын шаралар олдану масатында, денсаулы жадайына тередетілген медициналы зерттеулер жргізеді.

Санитарлы-эпидемиологиялы ызмет іске асыратын барлы шаралар, адамны денсаулы жадайы бзылуыны алдын алуа баытталан. Мазмны мен міндеттері бойынша, ауруларды алдын алуды біріншілік, екіншілік, шіншілік деп бледі. Біріншілік алдын алу - ауруды себебі немесе ауіп-атер факторы болып саналатын факторларды жоюа немесе ауіпсіз дегейге дейін тмендетуге баытталан. Бл оршаан ортаны сауытыруды, халыты салауатты мір салтын тымды жмыс режимі мен демалу режимін йымдастыру жнінде шаралар жргізуді жне т.б. арастырады. Екіншілік алдын алу - сырт крінісі бойынша, дені сау адамдарда патологияны алдындаы жадайды ерте анытаудан жне бл жадайларды ауруа туіні алдын алу жнінде шаралар жргізуден трады. Мндай шаралара жататындар, мысалы, жеке басты орайтын заттарды олдану, жмыс істеушілер мен халыа ауіпсіз жмыс тсілдерін йрету, антидотты таматану жне басалар. шіншілік алдын алу (алпына келтіру)- ауыран адамдара жргізіледі. Оны масаты - ауруды ерте анытау жне емдеу, ауруды рі арай деуіні жне оны салдарыны – асынуыны, айталануыны, созылмалы тріне туіні жне басаларды алдын алу. Е тиімдісі, дені сау адамда ауру пайда болуыны алдын алатын біріншілік ауруды алдын алу, ал е тиімділігі азы – шіншілік алдын алу, себебі, ол ауру дамыан кезде жргізіледі. Сонымен, оршаан ортаны жне мір сру салтын сауытыру, ауршады пен лім-жітімді 20-50% тмендететіні белгілі, ал емдеу рдісі болса – тек 10 % азайтады.

Санитарлы-эпидемиологиялы ызмет зіні кнделікті жмысында, адамдарды тіршілігіні барлы тстарын амтитын мемлекетті задарыны, кімдеріні, жарлытарыны, нормативтік жне нсаулы жаттарды жне басаларды жинаы тріндегі санитарлы занамалара сйенеді. Атап айтанда, санитарлы занамалара кіретіндер:

· «Р азаматтарды денсаулыын орау туралы», «Халыты санитарлы-эпидемиологиялы аман-саулыы туралы», «Р Экологиялы кодексі» жне баса да Р задары;

· Р Президентіні Жарлытары жне Р кіметіні аулылары;

· Гигиеналы нормативтер: ШРЕК. ШРЕД, ШАД, ДШ (доза шектері – иондаыш сулеленулер шін) жне басалар;

· р трлі нысандарды орналастыруа, жоспарлауа, салуа, керек-жарапен жабдытауа жне пайдалануа ойылатын гигиеналы талаптар жазылан санитарлы ережелер мен нормалар (СанЕменН), рылыс нормалары мен ережелері (НменЕ) дістемелік нсаулар мен сыныстар, ереже жиынтытары, нсаулар;

· Таамды азытарды, су бырлары суларыны жне басаларды сапасына арналан мемлекеттік стандарттар (ГОСТ-тар), салалы стандарттар (ССТ-тар), шикізаттара, німдерге, жабдытара арналан техникалы шарттар.

Занамалы жаттара кіретін жаттарды гигиеналы ылыми зерттеу мекемелері немесе гигиена мамандарыны атысуымен, баса ведомстволар дайындайды жне бл жаттарды барлы ксіпорындар, мекемелер жне йымдар шін зады кші бар.