Барометрлік ысым жне оны гигиеналы маызы.

Жерді гравитациялы кші атмосфераны тменгі абаттарында оны негізгі массасы жиналуына ыпал етеді, сондытан, дл осы абаттарда атмосфералы ысым мен ауаны тыыздыы жоарылау болады. Ауаны ен жоары ысымытеіз дегейінде байалады. 45ºС ендікте, ауаны температурасы 0 ºС кезінде, ол с.б 760 мм, немесе 101,3 кПа (1 атмосфера), ал оттегіні парциалды ысымы - с.б 100 мм болады. Теіз дегейінен биіктік жоарылаан сайын, атмосфералы ысым мен ауаны тыыздыы, сондай-а, оттегіні парциалды ысымы тмендейді. Мысалы, 2000 м биіктікте атмосфералы ысым с.б 560 мм, ал оттегіні парциалды ысымы - с.б 70 мм болады. 4000-4500 м биіктікте оттегіні ысымы, теіз дегейіндегі ысымымен салыстыранда, екі есеге тмендейді.

Атмосфералы ысымны аздаан туліктік ауытуы дені сау адамны азасына детте кп сер етпейді. Біра, биіктікке ктерілген кезде, ысымны айын тмендеуі немесе кейбір жмыс трлерін (кессонды, сгуірлік) орындау жне су астына тскен кезіндегі ысымны жоарылауы олайсыз сер етуі ммкін.

2700 м лкен биіктікке жне тез ктерілгенде (1 кннен аз), биіктік немесе тау ауру деп аталатын симптомдар кешені дамиды. Ол альпинистер, шыштар, биік тау жадайында жмыс істейтін жмысшыларда, уе шарында шу кезінде, декомпрессиялы камераларда жне т.б. кездеседі.

Ауадаы оттегіні парциалды ысымыны тмендеуі адамда оттегіні жеткіліксіздігіне келеді. Оны алашы белгілері: бас ауруы, лсіздік, жрек айну, ентігу, йыны бзылуы, тахикардия - 2000 м биіктікке ктерілгенні зінде байала бастайды. Одан да жоары биіктікке ктерілген кезде, айын гипоксия дамиды, биіктікке тн кпені, миды сулы ісігі, кзді торлы абыына ан йылу, мрыннан жне асазан-ішек жолынан ан кету пайда болады. Бірнеше саат ішінде лімге кеп соатын, кома дамуы ммкін. шыштарда пайда болатын биіктік ауруы, тау ауруына араанда, биіктікке тез ктерілуіне байланысты жедел дамиды жне ауыр трде теді. Тау ауруына кбінесе балалар жне етеккір алдындаы кезеінде йелдер жиі шырайды.

Биіктік ауруы дамуыны негізгі механизмі, ауадаы оттегіні парциалды ысымыны тмендеуі серінен дамитын гипоксия болып табылады. Бдан баса, атмосфералы ысымны айын тмендеуі кезінде, ан мен тіндердегі алыпты жадайда еріген кйінде болатын газдар, газ трізді кйге тіп, ан тармаында кпіршіктер тзеді, бндай жадай тамырларды газды эмболиясыны жне оан байланысты р трлі мшелер мен тіндерді ауыр заымданулары дамуына кеп соады. Сонымен атар, те жоары биіктікте атмосфералы ысымны прессорлы серіні тмендеуі нтижесінде, кеуде мен іш уыстары кеееді, ылтамырларды ткізгіштігі жне кіші ан айналым шеберіндегі ан тамырларыны ысымы жоарлайды, бл сулы ісік дамуына келеді.

Биіктік (тау) ауруыны алдын алуы. лкен биіктікте (біра 5000 м жоары емес) жрген адамда біртіндеп компенсаторлы-бейімделу реакциялары - траты гипервентиляция, анда эритроциттерді кбеюі, тіндегі зат алмасуыны згерістер, блшы еттерді анаэробты жадайдаы жмыстара жоары абілеттілігі дамиды. Тмен атмосфералы ысыма біртіндеп бейімделу нтижесінде, биік таулы аймата тратын трындар 2500-4000 м биіктікте ешандай шектеусіз мір сре алады.

Сондытан биіктікке баяу ктерілу ажет (2 кнні ішінде 2500 м дейін, ал, содан кейін, рбір 600 м биіктікке 1 кн ішінде ктерілу). лкен дене жктемесінен бас тарту ажет, тез сіетін, жеіл орытылатын кмірсуларды пайдалану жне суды кп млшерде ішу (ра ауа биік жерде азаны сусыздануына келеді), сонымен бірге, рационда тзды млшерін азайту керек. те жоары биіктікте азаны ттегімен амтамасыз ететін, оттегілік аспап пен орайтын киімдерді пайдалану керек. Дене шынытыру жне биіктікке брын ктерілген тжірибесіні болуы, биіктік ауруынан сатамайды.

Жоары барометрлік ысымны олайсыз сері жоары ысым жадайында жмыс істегенде (кессондарда, су асты тоннельдерде, суа сгумен байланыстыжмыстар кезінде), гипербариялы оксигенация дісімен ауруларды емдейтін барокамераларда, су астында жзу жне су астында автономды тыныс алатын аппаратпен («скуба») суа сгу кезінде байалуы ммкін. Су астында тыныс алатын аппаратпен («скуба») су астына сгу кеінен таралуына байланысты, оны серінен аза тапан адамдарды саны жоарылады. Бндай серге ертеде тек су асты тоннельдер мен кессондарда істейтін жмысшылар жне сгуірлер шырайтын.

Кессон деп, сумен аныан жер асты грунттарында немесе су астында жмыс жргізу шін арнайы жасалан камераны айтады. Жмыс істейтін кеістіктен суды ыыстыру шін, кессонды ысымы 0,2-4 атм. сыылан ауамен толтырады. Жмысшыларды кессона тсіру барысында, ысымды біртіндеп лайтады (компрессия кезеі). Жоары ысым жадайындаы жмыстан со, жмысшыларды жер бетіне аырын, асыпай шыарады (декомпрессия кезеі).

детте, компрессия кезеі мен кессондарда жмыс істеу ешандай иындысыз теді. ауіпті жадайлар, декомпрессияны жргізу ережелерін дрыс сатамаанда, жоары ысым аймаынан алыпты атмосфералы ысым аймаына ткенде пайда болуы ммкін. ысым жоарылаан кезде, ан мен тіндер ауа газдарымен (негізінен, азоттармен) аныады, ал жоары ысым аумаынан тез шыанда, олар кпе арылы блініп лгермейді де, ан мен тіндерде газды кпіршіктерге айналады. Бл, р трлі – коронарлы, ми жне т.б. тамырларды газды эмболиясыны дамуына кеп соады.

Май тініні анмен амтамасыз етілуі нашар боландытан, баса тіндерге араанда, май тінінен азотты шыуы баяу жреді, сондытан, кбінесе, майы бар азалар мен тіндер - орталы жне шеткі жйке жйесі, сйек кемігі, тері астышелмайы, буындар жиі заымдалады.

Тез декомпрессия кезінде пайда болатын ауру декомпрессия немесе кессон ауру деп аталады. Буындарда, сйектерде жне ая-ол блшы еттерінде атты ауыру сезімі пайда болады, парестезиядан салдануа дейінгі р трлі дрежедегі жйкелік бзылыстар дамиды. кпе артериясында, асфиксияа кеп соатын массивті эмболия, сондай-а, р трлі мшелер мен тіндерде ишемиялы згерістер дамуы ммкін. Кейінірек, сйектерді некроздары дамиды.

Сгуірлерде жне «скуба» аспабымен су астына сгитіндерде су бетіне ктерілген уаытта, газды кпеден еркін шыатын жадайы болмаанда, кпеге газ толуы есебінен, кпені ампаюы ммкін. Осыны нтижесінде, пневмоторакс, ккірек аралы блікті жне тері астыны эмфиземасы, сонымен бірге, адамдардаы лімні басты себебі болатын, бас миы тамырларыны газды эмболиясы дамиды.

Бдан баса, тередікте сыылан ауадаы оттегі мен азотты парциалды ысымыны жоарылауы нтижесінде, оттегіні токсикалы сері мен азотты наркотикалы сері байалуы ммкін.

Жоары барометрлік ысымны олайсыз серіні алдын алу. Алдын алу шараларыны негізгі аспектілеріні біріне ауіп-атері жоары жадайдаы жмыса жарамдылыын міндетті трде тестілеу, барлы арсы крсетілімдерін есепке алу, сонымен атар болатын олайсыз ауіпті салдары туралы сгуірлерді абардар ету жатады. Жмыстарды жргізу кезінде, жоары ысымны шамасына байланысты жмыс уаытыны затыы, сонымен атар, шлюздеу мен декомпрессия ережелері ата саталуы ажет. Сонымен атар, тменге тсу аралытарындаы уаытты ата саталуы да те маызды, себебі, тменге рбір тскен сайын, азада инертті газдарды арты алып отыратынына байланысты, келесі тскенде оларды млшері жоарылай береді. Азотты наркотикалы серін азайту шін, тыныс алу оспаларын гелийге алмастырады.