Атмосфералы ауаны орау жніндегі шаралар

Атмосфералы ауаны орау маызды жне иын мселе болып табылады. Оны орындау, ауаны табии жадайын сатауды жне айта алпына келтіруді; сонымен атар, адам денсаулыына жне оршаан табии ортаа олайсыз серлеріні алдын алуды барлы ммкін болатын аспектілерін амтитын жолдармен іске асырылуы ажет. Атмосфералы ауаны орау жнінде жргізілетін шараларды ауымды кешені заа негізделеді. азастан Республикасыны «Атмосфералы ауаны орау туралы» (11.03.2002 ж), «Халыты санитарлы-эпидемиологиялы аман-саулыы туралы» (4.12.2002 ж), «оршаан табии ортаны орау туралы» (15.07.1997 ж) зандары атмосфералы ауаны орау жніндегі ыты жне йымдастыру негіздері мен экологиялы-гигиеналы талаптарды анытайтын негізгі задары болып табылады.

Занамаа сйкес атмосфералы ауаны орау мемлекетті басаруында болады, себебі бл сратар жалпы мемлекеттік масштабта шешіледі жне жеке адамдарды немесе жекелеген трындар топтарыны мддесіне туелді болмауы керек.

Басару шешімдерін абылдау шін, е алдымен, атмосфералы ауаны шын мніндегі жадайы туралы апарат ажет, оны, ауаны ластану крсеткіштерін андай да бір рсат етілген, адам шін ауіпсіз, дегейлермен салыстырмай, алуы ммкін емес. Сондытан табиатты орау задарыны маызды тарауларыны бірі, ауаны химиялы, биологиялы, физикалы ластаушыларды жне р трлі кздерден заттарды ауа шыарылуыны шектік рсат етілген дегейін гигиеналы жне экологиялы нормалау болып табылады. Атмосфералы ауадаы зиянды заттар шін екі норматив орнатылады: орташа туліктік (о.т.) ШРЕК жне максималды бір реттік( м.б.р.) ШРЕК. Атмосфера ластануыны ШРЕК деп адам денсаулыына жне оны рпаына бкіл мірі бойына тікелей немесе жанама трде олайсыз сер еипейиін затты концентрациясын айтады. М.б.р ШРЕК ыса уаыт ішінде (20 минута дейін) адамны иісті сезуін, кз бен жоары тыныс жолдарыны шырышты абытарыны тітіркенуін, кзді жарыа сезімталдылыыны згеруін, тыныс алуыны тотауын жне баса да рефлекторлы реакциялар тудыратын заттара орнатылады... О.т ШРЕК за уаыт сер еткен кезде р трлі уланудан болатын эффектілеріні дамуына келетін резорбтивтік сері бар заттара орнатылады. Сонымен атар, ауаа тсетін заттарды шектік рсат етілген шыарындыларыны клемі (ШРЕШ) де нормаланады. Оларды есептеуге ойылан негізгі аида, ластаушы заттарды ауаа тсуін, олар шін орнатылан ШРЕК-тен асатын млшерге дейін жоарлауына кеп сопайтын дегейде амтамасыз ету болып табылады.

Техникамен жеткіліксіз жабдыталуына немесе шыарындыларды млшерін тмендетуге ммкіндік беретін дістерді болмауына байланысты, ксіпорындар здеріне арналып орнатылан ШРЕШ дегейінні саталуын барлы уаытта іске асыра алмайды. Мндай жадайларда шыарындыларды ШРЕШ дегейіне дейін кезен-кеземен тмендетуге рсат етіледі. ШРЕШ амтамасыз етуге абсолютті трде ммкіншілік жо болан жадайларда ксіпорынны жмыс саласы згертілуі тиіс немесе жабылуы керек.

Атмосфералы ауаа теріс серлерді тмендету масатында, ндірістегі р трлі технологиялы рдістерді, соны ішінде, табии пайдалы азбаларды алу, жарылыс жмыстары, тасымалдау, улы химикаттарды сатау жне олдану, нерксіптік жне трмысты алдытарды айта пайдаа асыруды жне т.б. жргізу шін Р Задарымен наты ережелер мен талаптар орнатылады. Атмосфералы ауаа химиялы жне биологиялы ластаушыларды шыаратын, сонымен атар, физикалы ластаушыларды кзі болып табылатын мекемелер мен йымдарды жмысы да замен реттелініп отырады.

Олара физикалы факторларды сер ету дегейін азайтуа жне шыарындыларды тмендетуге баытталан йымдастыру, технологиялы, техникалы жне санитарлы-техникалы, сонымен атар, жоспарлау шараларын іске асыру жктеледі.

Жоарыда аталан шараларды ішінде е тиімдісі технологиялы шаралар болып табылады, себебі ндірістік рдісті технологиясына згерістер енгізу, атмосфералы ауаа шыарындыларды млшерін едуір азайтуа немесе оларды млде жоюа ммкіндік береді.

Стратегиялы технологиялы шаралара аз алдыты жне алдысыз, сонымен бірге, ресурстарды сатайтын технологияларды дайындау мен енгізу жатады.

Мндай технологияны мысалы ретінде, металлургиялы зауыттарды кйесінен графит алуды айтуа болады. Оны енгізу графит кенін алудан бас тартуа жне ндіріс алдытарын оймаларда сатауды тотатуа ммкіндік береді. Аз алдыты жне алдысыз технологияларды дайындаудан баса, сондай-а, зиянды заттарды зиянсыз заттара немесе зияндылыы аз заттара алмастыру, сйы жне атты отындарды газ тріндегі отына алмастыру, отпен ыздыруды электрлік тріне ауыстыру, технологиялы рдістерде олданылатын шикізат пен реагенттерді рамын згерту, оларды зиянды оспалардан тазарту, сусымалы материалдарды деуді ра дістерін ылалды дістеріне алмастыру жне т.б. сияты технологиялы шаралар да іске асырылады.

азіргі уаытта, отынды энергетиканы кнні, теізді, желді энергиясын жне геотермальды энергияны пайдаланатын отынсыз энергетикаа алмастыруа ерекше кіл аударылады. Кн сулесін жне электр энергиясын олдану, сонымен атар, сутекті негізіндегі синтетикалы отындар, газ, спирт сияты отындарды баса трлеріне тез ауыстыру да автокліктерден шыатын газдарды азайтуды бірден бір жолы болып табылады.

нерксіп ксіпорындарынан азот тотытары шыарылуыны едуір азайуы (кмірді жануы кезінде 60% жоары) отыны ішінде орналасан, арнайы оттытарды олдану арылы жне ттін газдарын жану камерасына айта айналдырып тсірумен іске асырылады. Кмірді ккірттен тазартып, содан кейін оны отын ретінде пайдалану, ккіртті газ шыарындыларын кп тмендетеді.

Техникалы жне санитарлы техникалы шараларды технологиялы шаралармен атар олданады. Олар ндірістік рдісіні технологиясына атыспай, газ тріндегі шыарындыларды тазартуа жне оларды таралу дрежесін тмендетуге баытталан.

Шыарындыларды шанан тазарту шін сзгіден ткізудіжне гравитациялы, орталытан тебу, электрлік жне акустикалы рістерде шады отырызуды олданады. Гравитациялы ша стаыштарда ша блшектері гравитация кшіні серінен камераны тбіне отырады. Орталытан тебетін ша стаыштарды - циклондарды олдананда, газ аыны циклонны ішіне кіргізіледі де, корпусыны бойымен айналып-ала жылжитын озалыс жасайды. Орталытан тебу кшіні серінен ша блшектері циклонны абырасына арай латырылып, ша жинаыша тседі. Сонымен атар, сзгілеуші ша стаыштар да олданылады. Газ аыны бл стаыштардан ткен кезде, ша, алыдыы мен тыыздыы р трлі, тесіктері бар материалдарда - сзгілерде сталынып алады. Газдарды аэрозольдердан тазартатын аппаратарды е жетілдірілген тріне электросзгілер жатады. Электросзгілерде ауаны теріс зарядталан иондары ша блшектерімен жанасып, олара з зарядтарын береді. Ша блшектері о зарядталан электродтара баытталады, осы жерде здеріні зарядтарын жоалтып, онып алады. Шаны онан абаты дірілді кмегімен бункерге тсіріледі.

Газдарды шанан тазарту дрежесі ша блшектерін ірілендіру кезінде жоарылайды. Бл асиет акустикалы ультрадыбысты ша стаыштарда олданылады, мнда, блшектерді диаметрлері, дыбысты жне ультрадыбысты тербелістерді серінен оларды зара сотыысуы саныны кбею есебінен жоарылайды.

Шыарындыларды газ тріндегі уландыратын оспалардан жне шадардан тазарту, абсорбция (шыарындыларды сйы еріткіштермен жуу) дісі, адсорбция (оспаларды атты белсенді заттар - сорбенттерді сііруі), хемосорбция (оспаларды, олармен химиялы байланыса тсетін реагент ерітінділерімен жуу) жне каталитикалы дістері (катализаторды атысуымен оспаларды химиялы згеріске тсуі) арылы іске асырылады.

Соы жылдары каталитикалы дістер тек ндірістерде ана емес, сонымен бірге, автокліктерді газдарын бейтараптау шін де олданады. Бейтараптаушы рылар азот тотытары мен кміртек тотыын уытты емес газ тріндегі азот пен СО2 айналдырады, сонымен атар, отынны толы жанбаан німдерін аяына дейін жануын амтамасыз етеді.

Шыарындыларды сейілту шін биік жне те биік бырларды орнатады. Біра та, бл діс аса тиімді емес, себебі, бырлардан шыан ластаушылар, тіпті елді мекендерден белгілі бір ашытыта болса да, брібір ауаа тседі.

Жоспарлау шаралары ала аумаын нерксіптік, селитебті, кліктік жне кімшілік – шаруашылы сияты жеке зоналара блуден, жел раушаны мен жер бедерін ескеріп, селитебті зонаны тымды орналастырудан, ластаушы кздер мен селитебті зонаны арасында санитарлы-ораныс зонасын йымдастырудан, елді мекендерді кгалдандырудан т.б. турады.

Санитарлы-ораныс зонасыны лшемін ластаушы кзді зияндылы сыныбына сйкес анытайды: 1 сыныпа жататын ксіпорындар шін - 1000м, 2 - 500 м, 3 - 300 м, 4 -100м, 5 сыныпы шін - 50 м.

За атмосфералы ауаны орау саласында баылау жргізуге міндетті етеді, оны экологиялы ызметтер жне санитарлы эпидемиологиялы ызметті органдары жне мекемелері жргізеді.

Ластаушыларды кздеріне, атмосфералы ауаны сапасына, ластанан ауматарда тратын трындарды денсаулы жадайына немі мониторинг жргізіліп отырады.

нерксіп ксіпорындарыны рылыстары мен айта руыны барлы жобалары міндетті трде экологиялы-гигиеналы сараптамадан теді. Саты санитарлы баылау нерксіп ксіпорындарын салу шін жер телімін тадау жне бліп беру кезінде, сонымен атар, ауаны ластаушы кзі болуы ммкін нысандарды салынуы мен пайдалануа беру кезінде де іске асырылады. Жмыс істеп жатан нысандарда немі кнделікті санитарлы баылау жргізіліп отырады.

Атмосфералы ауаны орау механизіміні біріне замен бекітілген сратарды шешуді экономикалы рычагтары жатады. Олара бір жаынан - табии ресурстарды пайдалану ыына тлемдер, ы бзушылы шін айып пл санкциялары жататын болса, ал екінші жаынан, мемлекетті салы жеілдіктерін жасауы, табиатты орайтын рылыстар мен жабдытарды сатып алу шін жне жаа технологияларды дайындау шін субсидиялар беруі жатады. Атмосфералы ауаны ластануында кімшілік шекаралырыны болмауы, сонымен байланысты, адамзатты мір сруіне ауіп тндірген жаанды мселелерді пайда болуы, атмосфералы ауаны орау мселелерінде халыаралы ынтыматастыты сзсіз рлін тсінуге мжбр етті. 1987 жылы озон абатын орау жніндегі жне хлорфторкмірсутектерді ндірісімен байланысты шыарындылара тыйым салу туралы Монреальдік хаттамаа ол ойылды.

1992 жылы Рио-де-Жанейрода мемлекет пен кімет басшылары дегейінде Б Халыаралы конференциясы тті, онда Бадарлама 21 жне Климатты згеруі туралы мселе шеберінде конвенция абылданды. Бадарлама 21 табии ресурстарды сатау жне рационалды олдану сратарына баытталан супер бадарлама болып табылды.

1997 жылы Киото (Жапония) аласында лемні нерксіптері дамыан елдерінен атмосфераа тсетін парниктік газдарды шыарындыларын ысарту туралы Киото хаттамасы растырылды. Стокгольм конференциясында оршаан ортада траты органикалы ластаушыларды, атап айтанда, полихлорланан бифенилдерді ндіруге тыйым салу туралы шешім абылданды.

Бадарлама 21-ді нсаулыа ала отырып, кптеген мемлекеттер, соны ішінде, азастан Республикасы да, оршаан ортаны орау, таза тіршілік жне жмыс ортасына адамдарды ыын амтамасыз ететін траты дамуа кшуді лтты концепциясын дайындады.