Су факторымен байланысты ауруларды алдын алу
Су ттынуа байланысты р трлі ауруларды алдын алу масатында, гигиена мамандары ауыз су сапасына ойылатын біратар талаптар дайындады.Біріншіден, ауыз су эпидемиялы жне радиациялы жаынан ауіпсіз болуы тиіс, екіншіден, химиялы рамы жаынан зиянсыз болуы керек, шіншіден, органолептикалы асиеттері (тсі, исі, т.б.) жаымды болуы керек. Бл талаптар келесі іс-шаралар кешенін орындау нтижесінде жзеге асырылады:
- занамалы гигиеналы шараларды орындау;
- су кзін тадау;
- су кзіні санитарлы-ораныш аймаын (ЗСО) йымдастыру;
- суды тазарту, зарарсыздандыру жне деуді арнайы дістерін олдану;
- су быры жйесін санитарлы орау.
Трындарды сумен амтамасыз ету жйесіні екі трі бар:
· орталытандырылан жйесі – бл, су кздерінен механикаландырып су алуды, оны сапасын жасартуды (тазарту, зарарсыздандыру жне деу) немесе онсыз, суды сатауды, ауыз су пайдаланатын орындара беруді арастыратын, елді мекендерді сапалы ауыз сумен жеткілікті млшерде амтамасыз етуге арналан шаралар мен рылылар, рылыстар жне су бырларыны кешені болып табылады.
· орталытандырылмаан (жергілікті) жйесі – бл, ауыз суды ттынатын орындарына жеткізіп бермейті, жалпы халы пайдалану шін ашы немесе жеке адамдарды пайдалануындаы рылыстардан трындарды з бетімен су алуына арналан жйе.
Сумен амтамасыз етуді орталытандырылан жйесі су бырларын орнату арылы жзеге асырылады. Су бырлары деп, су кздерінен механикаландырып су алуды, оны сапасын жасартуды (тазарту, зарарсыздандыру жне деу) немесе онсыз, суды сатауды, ауыз су пайдаланатын орындара беруді іске асыратын орталытандырылан сумен амтамасыз етуге арналан инженерлік рылыстар кешенін айтады. азіргі кездегі су бырлары ашы жне жер астылы су кздеріні суын пайдалана алады. Ашы су кздеріні суымен амтамасыз ететін бырлар:
а) су алатын рылыстан;
б) суды жоары ктеретін сору ондырысынан;
в) суды сапасын жасартуа арналан рылыстан;
г) су бырлары жйесінен трады.
рылыстарды су бырлар жйесіне дейінгі бл кешеніні барлыы бас рылыстар деп аталады. Суды су кздерінен алу шін, зен аысыны бойымен елді мекеннен жоары йымдастырылатын арнайы су абылдаышты олданады.
Жер асты су кздерінен орталытандырылан сумен амтамасыз ету жйесі, негізінен, кішігірім ауылды елді мекендер, алаларды жекелеген аудандары, кейде жеке мекемелер шін йымдастырылады. Оны артышылытары: бл жердегі су барлы ластаушылардан сенімді ораландытан, суды тазартуды ажеттілігі, детте, туындамайды; су алатын орны елді мекенні зінде немесе оан жаын жерде орналастырады.
Су алу шін, жер астындаы су ттатын горизонта дейін жететін вертикалды шахталар тріндегі, брылаыш артезиан ымаларын рады. Брылау кезінде алынан топыра шахтаа тспеу шін, шахтаны абыраларын бекітетін айналдыра саиналар ойылады. ымадан суды тартып алу шін, оан сорыш орнатады. Бндай су бырларыны санитарлы ауіпсіздігіні кепілдігі, жйені, сіресе, айналдыра ойылан саиналарды осылан жерінде, жасы герметизациялануы болып табылады.
Орталытандырылмаан ауыз су-шаруашылы масатында сумен амтамасыз ету шін жер асты сулары пайдаланылады. Трындарды жне шаруашылы- трмысты нысандарды сумен амтамасыз ету, су алатын рылыстара арнайы рал-жабдытарды (тарату жйесі жо ымаларды, шахталы жне бырлы дытарды, бастау каптаждарын) орнату арылы жзеге асырылады.
ымалар, дытар мен бастау каптаждарын орнату шін ажетті орындар геологиялы, гидрогеологиялы мліметтер негізінде тадалып алынады.
Орталытандырылан сумен жабдытау жйесіні су кздерін ластанудан орау масатында, азастан Республикасыны санитарлы занамасы бойынша сумен жабдытайтын су кздеріні санитарлы орау зонасы (СЗ) орнатылан, СЗ су кзіні жанындаы, санитарлы режимі ерекше, аума болып табылады.
СА ш белдеуден трады:
- бірінші белдеу (ата тртіптегі) су алатын орынды жне су алу рылыстарын ластанудан жне заымданудан орауа арналан, оан су алатын орындары мен су алу рылыстары орналасан ауматар кіреді;
- екінші жне шінші белдеулер (шектейтін) шаруашылы-ауыз су масатында сумен амтамасыз ететін су кздеріні микробиологиялы жне химиялы ластануыны алдын алуа арналан ауматарды амтиды.
СА белдеулеріні шекараларын орнату:
- сумен жабдытау кздеріні тріне (жер бетілік немесе жер астылы);
- ластану сипатына (химиялы, микробты);
- жер бетілік ластанудан табии оралу дегейіне (жер асты су кзі шін);
- гидрогеологиялы немесе гидрологиялы жадайларына байланысты.
Орталытандырылан сумен жабдытауда ауыз суды сапасы, су тарату жйесіне берілер алдында, сонымен атар, сырты жне ішкі су бырлары жйесіні су алынатын жерлерінде, гигиеналы нормативтерге сай болуы тиіс.
Ауыз суды эпидемиялы трыдан ауіпсіздігі микробиологиялы жне паразитологиялы крсеткіштері бойынша, 4.3-кестеде крсетілген нормативтерге сйкес, бааланады.
Жалпы микроб саны (ЖМС) бактериологиялы діс арылы зерттелетін 1 мл судаы микроазалар колониясыны су санымен аныталады. ЖМС 50- аспауы керек. Жалпы колиформды бактериялар бойынша зерттеу 12 ай (1 жыл) бойына жргізіледі, бл кезде сырты жне ішкі су бырлары жйесіні су алынатын жерлерінен алынан су сынамаларыны саны 100 –ден кем болмауы керек жне оларды 95% нормативтен аспауы керек.
Кесте
Орталытандырылан шаруашылы-ауыз сумен амтамасыз ететін жйедегі ауыз су сапасыны микробиологиялы жне паразитологиялы крсеткіштері (28.06.2004 ж. Р ДМ санитарлы-эпидемиологиялы нормалары мен ережелерінен)
| Крсеткіштері | лшем бірліктері | Норматив-тері |
| Жалпы микроб саны | 1 мл-дегі колония тзетін бактериялар саны | 50-ден арты емес |
| Жалпы колиформды бактериялар | 100 мл- дегі бактериялар саны | Жо |
| Термотолерантты колиформды бактериялар | 100 мл-дегі бактериялар саны | Жо |
| Колифагтар | 100 мл-дегі тймешек тзетін (бляшкообразующие) бірліктеріні саны(ТТБ) | Жо |
| Сульфитредуцирлеуші клостридийлерді споралары | 20 мл-дегі споралар саны | Жо |
| Лямблияларды цисталары | 50 л-дегі цисталар саны | Жо |
Термотолерантты (ыстыа тзімді) колиформды бактерияларды, 100 мл суа ш рет зерттеу жргізіп, анытайды. Аныталан нтижесі теріс болуы керек. Колифагтар мен лямблия цисталарын анытау тек жер бетілік су кздерінен сумен жабдытау жйелерінде, суды тарататын жйеге беру алдында, ал сульфитредуцирлеуші клостридийлерді спораларын - суды деу технологиясыны тиімділігін баалау кезінде жргізіледі. Бларды анытау нтижелері де теріс болуы тиіс.
Ауыз суды химиялы рамы бойынша зиянсыздыы, оны рамындаы химиялы заттарды млшері - табии суларда е жиі кездесетін зиянды химиялы заттарды, сондай-а, антропогенді текті зиянды заттарды нормативтеріне сйкес келуімен аныталады. Химиялы крамы бойынша ауыз суды сапасын баалайтын крсеткіштерге жалпылама крсеткіштер, табии суларда е жиі кездесетін жне жаанды таралу алан антропогенді зиянды органикалы жне бейорганикалы химиялы заттар, суды деу рдісінде суа осылатын жне соны нтижесінде суда тзілетін зиянды химиялы заттар, адамны іс-рекет нтижесінде сумен амтамасыз ететін су кздеріне тсетін зиянды химиялы заттар жатады (4.4., 4.5., 4.6., 4.7. – кестелер).
Ауыз су рамында 1- жне 2- ауіптілік класына жататын жне зияндылыты санитарлы-токсикологиялы белгісі (с.-т.) бойынша нормаланан бірнеше химиялы заттар аныталан кезде, суда аныталан рбір затты концентрациясыны р айсысына тиісті ШРЕК-не атынасыны осындысы 1-ден аспауы тиіс (суат суларыны сапасына ойылатын талаптар сияты). Есептеу келесі формула бойынша жргізіледі:
С1факт/ С 1рсат + С2факт. / С 2рсат... + Сn факт / С n рсат 1
мндаы - С1, С 2, Сn – 1- жне 2- ауіптілік класына жататын жеке химиялы заттарды концентрациялары: факт. – фактіге негізделген; рсат– рсат етілген.
Кесте.
Орталытандырылан шаруашылы-ауыз сумен амтамасыз ететін жйедегі ауыз су сапасыны жалпылама крсеткіштері (28.06.2004 ж. Р ДМ санитарлы-эпидемиологиялы нормалары мен ережелерінен)
| Крсеткіштері | лшем бірліктері | Нормативтері (шектік рсат етілген концентрациялары – ШРЕК), арты емес |
| Сутектік крсеткіш | рН мндері | 6-9 аралыында |
| Жалпы минералдануы (ра алдыы) | мг/л | 1000 (1500) |
| Жалпы кермектілігі | ммоль/л | 7,0 (10) |
| Перманганатты тотыыштыы | мг/л | 5,0 |
| Мнай німдері, барлыы (жалпы) | мг/л | 0,1 |
| Беттік белсенді заттар (ББЗ), анионды-белсенді | мг/л | 0,5 |
| Фенол индексі | мг/л | 0,25 |
Кесте.
Орталытандырылан шаруашылы-ауыз сумен жабдытау жйесіндегі ауыз суды бейорганикалы заттары бойынша крсеткіштері (28.06.2004 ж. Р ДМ санитарлы-эпидемиологиялы нормалары мен ережелерінен)