Топыра арылы берілетін жпалы аурулар мен инвазиялар

 

Ауру топтары	Аурулар
Бактериялы ішек инфекциялары	Сзек, паратифтер, дизентерия, тырыса, эшерихиоз, сальмонеллез жне т.б.
Энтеровирусты инфекциялар	Гепатит-А, полиомиелит, Коксаки жне ECHO вирустарынан пайда болатын менингит
Протозойлы инвазиялар	Амебиаз, лямблиоз жне басалар
Антропозооноздар	Лептоспироз, сарып, туляремия, тйнеме, туберкулез, сап, оба жне басалар
Ішекурт инвазиялары	Аскаридоз, трихоцефалез, анкилостомидоз, стронгилоидоз жне басалар
Саыраула инфекциялары	Актиномикоз, кандидоз жне басалар
Спора тзуші микроазалардан туындайтын аурулар	Сіреспе, газды гангрена, ботулизм жне басалар

 

оздырыштарды вегетативті трлері топырата бірнеше аптадан бірнеше айа дейін (5.2. -кесте), ал спора тзуші бактерияларды споралары – ондаан жылдар бойына саталады. Сондытан спора тзуші бактериялардан туындайтын ауруларды пайда болу аупі ешашан жойылмайды. Спора тзуші микробтарды, атап айтанда, сібір жарасыны ауіпті кздері - осы аурудан лген жануарларды кмілген, айтыс болан адамдарды жерленген орындары болып табылады.

Топыра гельминтоздарды таралуында ерекше роль атарады. Ауру адам мен жануарларды нжісімен бірге топыраа гельминттерді жетілмеген жмырталары – аскаридалар, ылбастар, таы басаларды орасан зор млшері тседі. Олар топырата инвазиялы асиеттерге ие болуына ммкіндік беретін здеріні даму циклын аятайды, осыан байланысты бндай гельминттер геогельминттер деп аталады. Топыра бетіндегі гельминттерді жмырталары инсоляция мен кебуден леді, ал 2-10 см тередікте жатандар з тіршілігін 7-10 жыла дейін сатап алады (Е.И.Гончарук, 2006). Гельминттер нжіс-оралды жолмен, ал анкилостомалар – жараланбаан тері арылы жады. Аскариданы жмырталары алуан трлі объектілерде, сіресе климаты орташа ылалды жне ылалды климатты айматарда кездеседі. Аскаридоз бен трихоцефалезді кбінесе, жеке бас гигиенасыны ережелерімен жеткілікті дрежеде дадыланбаан балалар жтырады. Адам ит аскаридасын да жтыруы ммкін. алаларда иттерді кптігі жне оларды стау ережелерін сатамау топыраты гельминт жмырталарымен ластануына кеп соады. Токсокароз – иттер аскаридасыны личинкалары тудыратын ауру, ол аны аллергиялы белгілермен (есекжем, тншыу жне таы баса) жне арынды туімен сипатталады.

 

Кесте

Жпалы жне паразиттік аураларды оздырыштарыны

Топырата саталу мерзімі

 

Ауру тудырушылар	Орташа саталу мерзімі, апта	Е кп саталу мерзімі, ай
Сзек-паратиф тобы	2-3	12 жне одан да арты
Дизентерия тобы	1,5-5	шамамен 9
Тырсыа тобы	1-2	4-айа дейін
Сарып таяшасы	0,5-3	2-айа дейін
Туляремия таяшасы	1-2	2,5-айа дейін
Оба таяшасы	шамамен 0,5	1-айа дейін
Туберкулез таяшасы		7- айа дейін
Полиомиелит, Коксаки, ECHO вирустары	10-13	6- айа дейін

*Е.И. Гончарук бойынша берілген, 2006.

 

Топыра пен сімдіктер, таспа рттарды жеке бунатары бар адам нжістерімен ластану салдарынан, топыра сиыр мен шоша цепеньдері туызатын биогельминтоздарды тарауына себеп болады. Оларды ірі ара малдар мен шошалар жтырады, ал осы гельминттерді личинкалары бар етті пайдаланан кезде – адам жтырады. Айта кету керек, алайда, ластанан топыратан алынан азы-тлік німдері ас орыту жолына тскенде, адам сиыр цепеніні аралы иесі де бола алады.

Топыраты, содан кейін ккністерді, асккті, суды эхинококтерді жмырталарымен немесе жетілген бунатарымен ластануы адамны ауыр паразиттік ауруы – эхинококкоз пайда болуына кеп соуы ммкін.

Топыраты эпидемиологиялы маызы, сондай-а оны трлі жпалы ауруларды оздырыштарын тасымалдаушылар болып табылатын шыбын, брге, москиттер личинкалары дамитын орта екендігіне байланысты. Бдан баса, топырата кенелер мен трансмиссивті инфекцияларды кейбір баса тасымалдаушылары, сонымен атар ауіпті антропозооноздарды – оба, туляремия, лептоспироз, тыру ауруларын туызатын кеміргіштер де мекендейді.