Р трлі кздерден туындайтын шуды дегейлері, (дБА).

 

Кше шуы, клік жне кшені барлы баса шуларыны (адамдарды сйлеуі, жаяу жргіншілерді аятарыны сыбдырлауы, жол реттегіштеріні ысырыы, т.б.) жиынтыы болып табылады. Кше шуыны негізгі кзі - кліктер болып табылады, олар аланы жалпы шуыны 80% райды. Автокліктерден таралатын шуды дегейі 70-90 дБ райды, темір жол транспорты шу дегейін 90-100 дБ дейін жоарылатуы ммкін. Соы жылдары, кптеген клік озалыстарыны артуына (саатына 6000 машина дейін), клікті жк ктергіштігі мен уатыны жоарылауына, озалтышты жылдамдыыны жоарылауына байланысты, алалардаы шу дегейлері 10-15 дБ сті.

Е кшті шу - 100-105-тен 120 дБ дейін - шатарды ауаа ктерілу кезінде жне онар алдында туындайды. Авиациялы шу тнгі уаытта адамдарды йысынан оятып ана оймай, сонымен бірге, орыныш, рей сезімдерін де туызуы ммкін. уежай ауматарында тратын трындарда нрестелерді лі туылуы жне туа біткен аномалиялар жоары болатындыы крсетілген. Авиациялы шу, сонымен атар психикалы аурулар саныны жоарылуына да кеп соады.

детте, алалы шу тнгі уаытта аз болып, кндіз кшейеді. Алайда, дискотекалар, мейрамханалар, атты дыбысты шоу-бадарламалар кейде тнгі де, кешкі уаытта да, кшті жне тітіркендіретін шуларды кзі болып табылады.

Шуды адам азасына сері, оны кші мен жиілігіне, дыбысты ысымына, амплитудасына, уаыт бойынша таралуына, адама сер етуіні режиміне жне шуды шыу тегіне атысты сипатына байланысты (Х-тарау).

Шуды психофизиологиялы абылдануы маызды, кейде тіпті шешуші роль атарады. Ол, дыбысты кшінен баса, шуды сипатын анытайтын кзіне жне адамны шу сер еткен кездегі жмыс тріне байланысты болады. Мысалы, белгілі бір жадайларда адамны сыбыры мен орылдауы, атты сйлесу мен музыкаа араанда, кбірек мазасын алуы ммкін. Кшеде жргенде олайсыз сер етпейтін шу, демалу жне ой ебегімен айналысу кезінде кедергі келтіреді.

Шу тікелей немесе жанама трде адамны тіршілік шін маызды барлы мшелері мен жйелеріне тгелдей сер етеді. Шуды азаа зіне тн - есту мшесіне, сонымен бірге, зіне тн емес те - орталы, шеткі жйке жйелеріне, жрек ан-тамырлары, эндокриндік, асорыту, т.б. жйелеріне сері байалады. Шуды сер ететін дегейіне байланысты р трлі реакциялар байалуы ммкін. 30 дБ дейінгі шу олайсызды туызбайды. 40-60 дБ шу дегейіні зі-а адамны апаратты синтездеуі мен талдауа байланысты жмылдыруды талап ететін, ой ебегіне зиянды сер етеді.

Жайсыздыты сезінуге, мазасыздануа, жмысты, демалысты, йыны бзылуына шаым пайда болады. Кру- жне есту сигналдарына имылреакцияларыны жылдамдыы тмендейді, рефлекстерді кші тмендейді. Шуды дегейі 40 дБ жеткенде-а йы бзылады. йыны бзылуына себеп болатын шуды табалдырыты дегейі, сіресе, арт адамдарда тмен (30 дБ жне одан да тмен) болады. Балаларда ол жоарыра болып, 50 дБ дейін жетеді. 50 дБ шу дегейі кезінде йтап кетуге дейінгі кезеі 1 саата дейін созылады, ал тере йы уаыты 60% дейін ысарады. йыны бзылуы демалуды тиімділігін тмендетеді жне немі шаршаыштыты дамуына, жмыса абілеттілігіні тмендеуіне жне трлі аурулара шалдыуды жоарлауына кеп соады.

65-90 дБА дегейіндегі шу шеткі жйке жйесіні озыштыын жоарылатады, АКТГ (адренокортикотропты гормон)ана тсуінжоарылатуымен, кортикостероидтарды дегейіні ктерілуімен, аланша безді ызметін ынталандыруымен сипатталатын, гипоталамо-гипофиздік-адреналинді жйені трлі дегейдегі айын реакцияларын туызады.

Бас ауыруы, ашушады, кіл кйді трасыздыы, тбетті жоалуы, жрек айну, ойлау абілетіні тмендеуі байалады. Бастапыда, негізінен, функционалды згерістермен сипатталатын, жрек-ан тамырлар жйесі жмысыны бзылуы байалады. Тамыр соуы мен артериялы ан ысымыны траты болмауы тн, жрек тсында жаымсыз сезінуге, жректі атты соуына шаым туады. Бдан кейін гипертония, жректі ишемия ауруы, миокард инфарктысыны туындауына себеп болатын, вазоконстрикция былыстары тратылау бола бастайды.

Асазанны жиырылу абілеті жне ішекті перистальтикасы нашарлайды, ас орыту бездеріні секреторлы ызметі бзылады. аланы шулы аудандарында тратын трындар, баса аудандарда тратындара араанда, жрек-ан тамырлары жйелеріні ауруларымен - орта есеппен 20%, ал жйке жйесіні ауруларымен - 18-23% жиі ауырады.

Шуды осы дегейлерінде есту анализаторыны траты турде зорлануы байалады, бл дыбысты есту табалдырыыны 10-25 дБ жоарылуына келеді жне сздерді тсінуде иындытар тудырады. ажуды лайтып, зейін оюды нашарлатып, рефлекторлы реакцияларды жылдамдыын тмендетіп, дыбыс сигналдарын бркеп, шу жарааттануа жадай жасауы ммкін. Мысалы, автобус салонындаы шу (75-85 дБА дейін) немесе автоклік кабинасындаы арынды шу (80-85 дБА) жргізушіні жйке жйесіне сер ете отырып, кшедегі жараат алу аупін жоарылатады. Шусыз жерде демалу кезінде есту ткірлігі айта алпына келеді.

Шуды жоары - 90-110 дБА дейінгі дегейлері, сер ететін шуды шамасына байланысты болады, есту абілетіні уаытша бзылуына немесе айтымсыз кередікке кеп соады. 120-130 дБА шу латы кіреберіс-лу мшесіне сер етіп, ауыру сезімін тудырады, ал 130 дБА жоары боланда, ганглийлерді жасушаларына оларды жоятын тікелей механикалы сер етеді. 150 дБА дегейдегі шу лімге келетін барожараата кеп соады, бдан орану шін шудан орайтын шлем мен костюм кию ажет. Ондай шу азана биіктікте шып келе жатан реактивті шаты астында, зымыран шыратын орына жаын жерде (175 дБ дейін жне одан жоары), жарылыстар кезінде пайда болады.

Елді мекендерді алалы шуды зиянды серлерінен орау шін, шуды сер ету затыы мен сипатын ескере отырып, р трлі блмелерге, ауматара жне адамны трлі тіршілік жадайларына арналан шуды шекті дыбыс дегейі (дБА мен есептелетін) мен октавалары бойынша дыбыс ысымыны дегейлерін (дБ мен есептелетін) нормалайды (6.2-кесте).

алалы трын й рылысыны техникалы жне архитектуралы-жоспарлау шешімдерін, санитарлы нормалара негіздей отырып, трлі ауматар мен блмелердегі шуды дегейлеріні шектен аспауын амтамасыз етуге ммкіндік беретіндей етіп, дайындайды.

алалы коммуналды шуды олайсыз серлеріні алдын алу бойынша шаралар жаа салынатын немесе реконструкцияланатын ала (ышамауданны) рылысыны жобасын дайындау кезінен-а басталып жргізілуі ажет.

Кесте