Шу мен дыбыстарды жаымсыз серлері
Шу - айналадаы тыныштыты бзатын, пайдалы дыбыстарды абылдауга бгет жасайтын, адама теріс ыпал ететін жне онын ебекке абілетгіліг тмендететін жаымсыз жне колайсыз дыбыстардыц жиынтыы.
Адамны лаы 16 дан 2000 Гц жиіліктегі дыбыстардьщ толындарын абылдайды. 1 кВт/см2-ден жоары дыбысты арыны есту талдаышына (анализаторына) бліндіргіш сер етеді. Дыбысты арыны 3 кВт/см2-ден асып кеткенде адам есінен танады, ая-олыньщ салдануы болады жне тырыспа дамиды.
Шуды бліндіргіш сері оны аттылыы мен жиілігіне байланысты. Жоары жиіліктегі дыбыс толындары организм шін зияндыра болады. Организмге бліндіргіш сер етпейтін дыбысты аттылыгы 40—50 дБ-ден аспауы керек. Оны аттылыы 80 дБ болса, ол адам денсаулыына зиянды сер етеді.
Адам организміне туі спецификалы жне бейспецификалы ыпал етеді. Оны арнайы сері есту таддаышыны ызметін бзумен байланысты. 80—100 дБ аттылыы бар шу латы есту абілетін тмендетеді, біртіндеп оны мкістігіне келеді. Шуды есту талдаышына бліндіргіш сері организмні даралы сезімталдыына байланысты жне арт адамдарда ол айын крінеді.
Шуды адам организміне бейспецификалы сері мидьщ сырты ыртысына, гилоталамуса, лимбикалы жйеге, жлына оздырыш сер етуімен байланысты. Шуды серінен орталы жйке жйесінде шектен тыс атты тежелу болады, артынан оны алжырауы дамиды. Осыдан адамны атгы ызбалыы, сезім билеуі, мытшатыы, ынта- сы мен ебекке абілеттшігіні тмендеуі байалады. Гипоталамустьщ озуынан кортиколиберин арты ндірітіп, аденогипофиз бен бйрек сті бездеріні сырты абатыны ызметтері кетеріледі, стресс дамиды. Жлынны озуынан жене озуды дербес (вегетативтік) жйке жйесіні орталытарьша тарауынан кптеген ішкі азаларды ызметтеріні згерістері байалады. Осыдан жрек-ан тамырлары жйесіні, ас орыту жолдарыны аурулары дамуы ытимал.
Ультрадыбыстарды сері.20 кГц жиілікгегі дыбыс толындары ультрадыбыстара жатады жне олар адам лаымен естілмейді. азіргі дстрлі медицинада бл дыбыстар ауруларды анытау шін жне олар- ды емдеу шін олданылады. Ультрадыбысты толындарды кеістіктерде тарау жылдамдытары жне оларды ішкі азалар мен тіндерді абылдауы мен шаылыстыруы ртрлі дрежелерде болан- дытан (бауырда, мида, бйректе, йы безінде) спелер мен тастарды, сйектерді сыныын жне бітуін, жректі жиырылу-босасу кездеріндегі клемін т. т. анытау шін пайдаланылады.
Ультрадыбыстар организмге механикалы, температуралы жене физикалы-химиялы сер етеді,
Ультрадыбыс толынында дыбыстьщ ысымы 3 атмосфера (304 кПа) теріс жне соншама о жаа ауысып трады. Бл кезде дыбысты теріс ысымыны серінен жасушаларда ете майда уыстар пайда болады. Олар тез тым атгы жабылуы кездеріце ішіндегі сйыа соылып жа- сушаны абыында майда жыртытар пайда болады. Осындай былысты кавитациядеп атайды. Осыдан дамитын мембрананы деполяри- зациясы, молекулаларды иондануы тіндердегі химиялы реакциялар- ды кшейтіп, зат алмасуларын арттырады жне оларды алыпты дегейге келтіреді. Улырадыбыстарды 1,5 Вт/см2-ге дейінгі аз немесе 1,5- 3 Вт/см2 аральнъшдагы орташа карындылыы организм тіндеріне жаымды сер етеді.
Ультрадыбыстарды тіндерге тарауынан жылу пайда болады. 4 Вт/ см2 млшерінде арынды ультрадыбыс 20 секунд сер еткенде тіндерді ішінде 5-6 см-ге дейінгі терендікте температура 5—6° С-а ктеріледі. Температураны котерілуі тіндерде микроциркуляцияны жасартьш, зат алмасуларын артгырады.
лкен арынды ультрадыбыстар (3—10 Вт/см2) жалпы организмге, тіндер мен жекелеген жасушалара бліндіргіш сер етеді. Олар ылта- мырларда анны аымын бзады, жасушаларды рылымды згерістерін туындатады, тіндерді тым ызып кетуіне келеді. Жйке жйесі ультрадыбыстардьщ серіне те сезімтал болады. Осыдан шеткері жйкелерді тйіспелері (синалстары) арылы жйкелік серпіндерді берілуі бзылады. Сондытан есту, вестибулалы жне керу талдаьші- тарыны озымдылыы темендейді, йы бзылады, адамны женсіз ызбалыы жне тез шаршауы байалады. атты шуа араанда ульт- радыбыстар есту талдаышыньщ ызметіне азыра сер етеді. Біра олар кеістікгерде денені альшты кейпін сатайтын вестибулалы талда- ышты ызметін басымыра езгертеді жне ауыру сезімталдыын кшейтеді, дене температурасьш реттеу жолдарын бзады.